Κείμενο 1
Εκπαίδευση και Παιδεία
Το θέμα της Έκθεσης που δόθηκε φέτος (2018) στις Πανελλαδικές Εξετάσεις ΓΕΛ φέρνει στη συζήτηση τον παιδευτικό σκοπό και ρόλο του σχολείου, που έχει σχεδόν λησμονηθεί πια και συρρικνώθηκε στο στενά και τυπικά εκπαιδευτικό. Ο προβληματισμός συνίσταται στη διάκριση της εκπαίδευσης από την παιδεία, που δεν είναι όμως απλή και δεν ξέρω αν ο σύγχρονος μαθητής, που έμαθε (τον έμαθαν) να ζητάει το άμεσα χρήσιμο και το εύκολο, είναι σε θέση να κατανοήσει αυτή τη διάκριση, ώστε να ανταποκριθεί στα ζητούμενα του θέματος. Να σημειωθεί ότι στην αγγλική και στη γαλλική γλώσσα η λέξη education καλύπτει και τις δυο έννοιες αλλά στα ελληνικά οι έννοιες διαφέρουν.
Τη λέξη εκπαίδευση τη χρησιμοποιούμε και για τα ζώα.
Όπως ξέρουμε υπάρχουν ειδικά "εκπαιδευτήρια" σκύλων και ειδικοί
εκπαιδευτές που μαθαίνουν στα ζώα συγκεκριμένες συμπεριφορές αξιοποιώντας
τις ιδιότητες που διαθέτουν τα ζώα και χρησιμοποιώντας μεθόδους
εξαρτημένων αντανακλαστικών με την τεχνική "μαστίγιο - ζαχαρωτό" και
με την επανάληψη. Έτσι μαθαίνει ο σκύλος να αντιδρά με ορισμένο τρόπο σε
συγκεκριμένα ερεθίσματα με πολύ εντυπωσιακά ενίοτε αποτελέσματα. Όμως ακόμα κι
αν το σκυλί μάθει να χορεύει ή ο πίθηκος να ζωγραφίζει, δεν θα έχει αποκτήσει
παιδεία. Το ζώο μπορεί να είναι άριστα "εκπαιδευμένο" αλλά όχι
"πεπαιδευμένο". Ανάλογα λέμε εκπαίδευση στα νέα όπλα, στις νέες
τεχνολογίες, στο χειρισμό μηχανών κτλ. Ο εκπαιδευόμενος σε ορισμένο χρόνο και
με ορισμένο τρόπο μαθαίνει κάτι που δεν ήξερε ή κάτι νέο και με τη μάθηση
αυτή τροποποιεί τη συμπεριφορά του και βελτιώνει την εργασία του.
Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τη
σχολική εκπαίδευση. Ο μαθητής καλείται να αποκτήσει γνώσεις (ποικίλες από τα
διάφορα μαθήματα) και δεξιότητες (ανάγνωση, κατανόηση, γραφή, λογισμό,
τρόπους σκέψης, ικανότητες σωματικές ή τεχνικές) και να αντιδρά με το λόγο,
προφορικό ή γραπτό, στα ζητούμενα της ύλης των σχολικών μαθημάτων που μαθαίνει
σε κάθε τάξη. Αν δεν τα έμαθε, δεν τα ξέρει και δεν μπορεί να ανταποκριθεί, θα
πει πως δεν τα διδάχτηκε σωστά ή πως υπερέβαιναν τις δυνατότητές του ή πως ήταν
πολλά (τα μαθήματα και η ύλη) ή πως ο μαθητής δεν ήθελε να εκπαιδευτεί, δεν
προσπαθούσε αρκετά, ήταν αδιάφορος ή και ανεπίδεκτος. Είναι επίσης γνωστό ότι,
για λόγους ψυχοκοινωνικούς, η ανταπόκριση του κάθε μαθητή στα
εκπαιδευτικά ζητούμενα διαφέρει και αξιολογείται ανάλογα. Αυτά για την
εκπαίδευση του σχολείου.
Η παιδεία είναι έννοια ευρύτερη,
περιεκτικότερη, ουσιαστικότερη και υψηλότερη από την εκπαίδευση, γι’ αυτό
και σωστά λέμε Υπουργείο Παιδείας και όχι Εκπαίδευσης. Η παιδεία εμπεριέχει την
εκπαίδευση αλλά συμπεριέχει και έννοιες όπως αγωγή, μόρφωση, εμπειρία,
πολιτισμός, ήθος, στάση ζωής κ.α. Πώς συνδέεται όμως η εκπαίδευση με την
παιδεία και τι είναι αυτό που μετατρέπει την εκπαίδευση σε παιδεία; Είναι
κυρίως η ποιότητα και ο τρόπος παροχής της εκπαίδευσης, τα ουσιώδη περιεχόμενα,
οι ενεργητικές μεθοδολογίες, τα ανοίγματα προς την πρακτική και κοινωνική
ζωή.
Η σχολική εκπαίδευση με τα προγράμματα σπουδών, με τις μεθόδους διδασκαλίας, με την όλη οργάνωση της σχολικής ζωής, παράλληλα προς τους εκπαιδευτικούς στόχους, μπορεί να καλλιεργήσει στους μαθητές στάσεις και συμπεριφορές που συνδέονται με την ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους και με την ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία: να δημιουργήσει ενδιαφέροντα, να δώσει κίνητρα, να σφυρηλατήσει καλές συνήθειες (ευγένεια, καθαριότητα, εργατικότητα, τάξη, καλαισθησία...) και να περιστείλει κακές (αδιαφορία, οκνηρία...), να ενδυναμώσει τη θέληση, την επιμονή, την προσπάθεια, να προωθήσει υγιείς κοινωνικές αξίες όπως την εργασία και τη συνεργασία, την αποδοχή του άλλου και την αλληλεγγύη, την κατανόηση και την ανοχή, τον ορθό λόγο και το διάλογο, το θάρρος και την παρρησία, την υπεύθυνη ελευθερία και την κοινωνική ευθύνη, τη συνέπεια κ.α.
Έτσι η εκπαίδευση του ανθρώπου συνδέεται με την παιδεία του, η οποία, όπως άλλωστε και η εκπαίδευση, συναρτάται και με άλλους παράγοντες γενετικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς, γι’ αυτό και υπάρχουν διαφορές για τις οποίες αδιαφορεί το σχολείο που συνήθως αρκείται στο να γίνεται, όπως -όπως, το μάθημα. Εξαιρέσεις βέβαια υπάρχουν και σε αρκετά σχολεία γίνονται, με πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών, αξιόλογα ανοίγματα (όμιλοι, δράσεις, προγράμματα) τα οποία πρέπει να αξιολογηθούν και να ενισχυθούν. Η σχολική εκπαίδευση οφείλει να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στον παιδευτικό της ρόλο συνδέοντας, ενισχύοντας και διευρύνοντας τις γνώσεις που μεταδίδει με τα ουσιαστικά στοιχεία και τις αξίες της εκπαίδευσης, αυτά που συνιστούν το βαθύτερο σκοπό της και τον κοινωνικό χαρακτήρα της, αυτά που μετατρέπουν τις γνώσεις σε Γνώση, την εκπαίδευση σε παιδεία και τον εκπαιδευμένο άνθρωπο σε πεπαιδευμένο και πολιτισμένο. Η παιδεία είναι η ουσία της εκπαίδευσης του ανθρώπου. Χωρίς τις θετικές ανθρώπινες και κοινωνικές αξίες η εκπαίδευση παραμένει στενή και κενή, δεν εξανθρωπίζει και δεν κοινωνικοποιεί τον άνθρωπο, μπορεί μάλιστα να γίνει και επικίνδυνη.
Κώστας Μπαλάσκας, άρθρο στο περιοδικό «Νέα
Παιδεία», τεύχος 167.
Κείμενο 2
Μαρία
Ευθυμίου: «Η εκπαίδευση, όπως όλα στη ζωή, είναι θέμα έρωτα»
Εισαγωγικό
σημείωμα: Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από συνέντευξη της καθηγήτριας
Ιστορίας, Μαρίας Ευθυμίου.
Ερώτηση: Εξαντλούμαστε
στην πολιτική χρήση και στα διαδικαστικά της Παιδείας αγνοώντας το ίδιο το
αντικείμενο τελικά;
Απάντηση:
«Η εκπαίδευση, όπως όλα στη ζωή, είναι θέμα έρωτα. Δεν είναι θέμα κανενός νόμου
και καμιάς μεταρρύθμισης. Αν δεν είναι ο δάσκαλος ερωτευμένος με αυτό που
κάνει, το αποτέλεσμα είναι, σε κάθε περίπτωση, μηδενικό έως αρνητικό. Με τη
λέξη «έρωτας» εννοώ αυτό που κάνεις να σε αφορά. Με πάθος. Με πόνο. Να κοιτάς
τον μαθητή στα μάτια και να σε αφορά αν θα μάθει αυτό που του διδάσκεις. Ο
δάσκαλος, εξάλλου, δεν μεταφέρει μόνον εγκύκλια γνώση στον διδασκόμενο.
Μεταφέρει έναν ολόκληρο κόσμο, μια και η εκπαίδευση είναι άφατη μεταφορά χυμών,
μεταφορά ήθους, μεταφορά στάσης ζωής. Δεν είναι διανοητική κατασκευή.
Συζητούμε, κάθε τρεις και λίγο, για το πυροτέχνημα των εκάστοτε δήθεν «αλλαγών»
και «μεταρρυθμίσεων» μόνο και μόνο για να μην επιστρέψουμε στην αρχή των
πραγμάτων. Και η αρχή των πραγμάτων είναι να αγαπάς – τον άλλο, την κοινωνία,
τη δουλειά σου, τη ζωή. Να νοιάζεσαι. Και να είσαι έτοιμος να δοθείς με όλες σου
τις δυνάμεις και τις δεξιότητές σου σε αυτό. Κάτι που πολλοί έχουμε ξεχάσει.
Και βολευόμαστε σε αυτό».
Ερώτηση: Είναι
η ανταπόκριση στις ελεύθερες διαλέξεις που παραδίδετε και μια ένδειξη ότι
υφίσταται στην ελληνική κοινωνία ετοιμότητα ευρύτερης δημόσιας συζήτησης γύρω
από ιστορικά ζητήματα, όπως περίπου έγινε την τελευταία δεκαετία για τον
Εμφύλιο Πόλεμο;
Απάντηση:
«Οι Ελληνες έχουμε ενδιαφέρον για την Ιστορία. Iσως γιατί λόγω της σύγχρονης
ηθικής και οικονομικής κατάρρευσής μας αντλούμε κουράγιο από το αρχαίο κλέος.
Iσως γιατί έχουμε το προνόμιο να μπορούμε να ανιχνεύσουμε το παρελθόν μας με
τόσο πολλά γραπτά μνημεία όσο λίγοι λαοί στον κόσμο. Απλώς, αυτό το ενδιαφέρον
δεν το έχουμε αξιοποιήσει, κατά τη γνώμη μου, με συστηματικό και υγιή τρόπο. Ως
λαός είμαστε σήμερα σε καλύτερη φάση για να συζητήσουμε για την Ιστορία μας. Ο
Εμφύλιος, για παράδειγμα, τελείωσε στρατιωτικά πριν από σχεδόν 70 χρόνια, οι
βασικοί πρωταγωνιστές του έχουν φύγει από τη ζωή, τα πολωτικά σχήματα «δεξιά»
και «αριστερά», «προοδευτικός» και «συντηρητικός» έχουν καταρρεύσει. Είμαστε
πλέον πιο ταπεινοί, λιγότερο αλαζόνες. Περνάμε όλοι τη δοκιμασία της κρίσης. Η
βαριά εικόνα της Ελλάδας και του Eλληνα στο εξωτερικό μάς πληγώνει, αν και
γνωρίζουμε ότι, σε έναν βαθμό, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και
καταστάσεις. Eχουμε μπει δειλά δειλά στον δρόμο να συνομιλήσουμε με τον εαυτό
μας ειλικρινά, αφήνοντας στην άκρη ιδεοληψίες και προκατασκευασμένες,
politically correct, θεωρητικές συλλήψεις».
Ερώτηση: Αυτή
η τελευταία φράση θα ίσχυε και ως υπόδειξη διεξόδου από τον λαβύρινθο των
προβλημάτων της εκπαίδευσης;
Απάντηση:
«Δεν είμαι τόσο απαισιόδοξη όσο μπορεί να φαίνεται από όλα όσα είπα παραπάνω.
Στην εκπαίδευση υπάρχουν ακόμη διάσπαρτοι υπέροχοι άνθρωποι που μπορούν και
κάνουν τη διαφορά. Και τα πράγματα είναι, εν τέλει, απλά. Στην πραγματικότητα,
ένα πράγμα χρειάζεται η εκπαίδευση: εκπαιδευτικούς που να αγαπούν αυτό που
κάνουν. Που να μπαίνουν στην τάξη και να λένε μέσα τους «Αυτά τα παιδιά θέλω να
τα κερδίσω. Να τα εμπνεύσω. Να τα ελευθερώσω μέσα από τη χαρά της γνώσης, του
σεβασμού, της προσπάθειας, της αξιοπρέπειας, της εργατικότητας, της
αυτοεκτίμησης και της αλληλοεκτίμησης, της αξιοποίησης των ταλέντων του
καθενός». Γιατί όλα είναι έρωτας. Και η Παιδεία ακόμη πιο πολύ».
Καρασαρίνης
Μάρκος, BHMAgazino, Σεπτέμβριος 2016.
Κείμενο 3
Συμβουλές σε νεοδιόριστο εκπαιδευτικό – Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Και
τώρα, φίλε μου,
μην
κάνεις το λάθος
κι
εσύ να πεις
πως
όλα τελείωσαν
μην
κάνεις το λάθος
κι
εσύ να πεις
πως
αυτός ήταν ο τερματικός σταθμός.
Ο
διορισμός σου είναι η αρχή
και
κάθε μέρα που ξημερώνει
στο
σχολείο
νέα
αρχή θα σε βρίσκει.
Και
μέσα στα πανηγύρια σου
κράτα
μία γωνιά στοχασμού
για
την ευθύνη που πλέον σε βαραίνει.
Βαρύ
το χρέος τον δρόμο να ανοίξεις
αβάσταχτο
φορτίου όλους να μας σηκώσεις.
Τώρα
που έγινες ήλιος
θα
καείς να μας φωτίσεις.
Μα
αν αλήθεια το πιστεύεις
πως
έφτασες στο τέρμα
καλύτερα
να μη δεχθείς
το
προσφερόμενο ταξίδι
καλύτερα
να συνεχίσεις τη ζωή σου
αναζητώντας
αλλού απάνεμα λιμάνια.
Θέλει
αντοχή, υπομονή, επιμονή
και
πρωτίστως όρεξη και μεράκι
το ταξίδι της εκπαίδευσης.
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να αποδώσετε συνοπτικά τον ρόλο του δασκάλου, σύμφωνα με την κυρία Ευθυμίου (κείμενο 2), σε 50-60 λέξεις.
Μονάδες 15
Β1. Να σχολιάσετε τη λειτουργία του ερωτήματος με την έντονη γραφή στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου 1, ως προς την οργάνωση του κειμένου (μονάδες 3) και ως προς την αντίδραση του αναγνώστη (μονάδες 3).
Μονάδες 6
Β2α. Να ξαναγράψετε το υπογραμμισμένο χωρίου του κειμένου 2, ξεκινώντας με τη φράση: «Από τον δάσκαλο…» (μονάδες 3). Ποιες διαφορές παρατηρείτε ως προς το νόημα (μονάδες 3) και ως προς το ύφος του κειμένου (μονάδες 3);
Μονάδες 9
Β2β. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η πρόθεση του συντάκτη του κειμένου 1 στην πέμπτη παράγραφο (μονάδες 5) («Η σχολική συνέπεια…κ.α.»); Εντοπίστε δύο τρόπους οργάνωσης του λόγου που υπηρετούν την πρόθεση αυτή (μονάδες 5). Τεκμηριώστε την απάντησή σας (μονάδες 5).
Μονάδες 15
Β3. Να εντοπίσετε δύο χαρακτηριστικά του κειμένου 1 που να επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για άρθρο (μονάδες 5) και δύο χαρακτηριστικά του κειμένου 2 που να επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για ομιλία (μονάδες 5).
Μονάδες 10
Γ. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η πιο σημαντική συμβουλή που δίνει το ποιητικό υποκείμενο του κειμένου 3 στον νεοδιόριστο εκπαιδευτικό; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, λαμβάνοντας υπόψη τρεις κειμενικούς δείκτες. Ποια συμβουλή θα δίνατε εσείς σε έναν εκπαιδευτικό που μόλις διορίστηκε; (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15
Δ. Αξιοποιώντας δημιουργικά τα κείμενα αναφοράς, αλλά και τις προσωπικές σας εμπειρίες, καλείστε να γράψετε ένα άρθρο για το προσωπικό σας ιστολόγιο (blog), για να αναφερθείτε τεκμηριωμένα στους τρόπους με τους οποίους το σχολείο μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και στην προσωπική σας άποψη σχετικά με τη συνεισφορά του σχολείου στη διάπλαση της δικής σας προσωπικότητας.
Μονάδες 30
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
