Τυπική μορφή προοιμίου:
επίκληση
διήγηση
παράκληση
Επίκληση στη Θεά: ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα της επικής ποίησης (Καλλιόπη) να του χαρίσει την έμπνευση. Την εποχή του Ομήρου οι άνθρωποι πίστευαν πως η ποιητική δημιουργία έχει θεία έμπνευση. Η Μούσα φωτίζει τους εμπνευσμένους αοιδούς ή μιλάει με το στόμα τους (αυτό δίνει στους αοιδούς επισημότητα και ιεροπρέπεια). Η επίκληση της Μούσας υπάρχει στην αρχή του κάθε έπους.
Δίνει από την αρχή το θέμα του και το όνομα του πρωταγωνιστή. Ο τρομερός θυμός (μῆνις) του Αχιλλέα (στ. 1)
Στους στίχους 2-5 περιγράφει την υπόθεση του έπους που είναι οι συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα. (Διήγηση)
Στους στίχους 6-7 δίνει τη χρονική αφετηρία της υπόθεσης και το όνομα του δεύτερου σημαντικού πρωταγωνιστή, του Αγαμέμνονα. (στ. 6-7) . Το χρονικό σημείο (αφετηρία) από το οποίο θα αρχίσει η εξιστόρηση
(«απ’ ότε εφιλονίκησαν και εχωριστήκαν»)
- Ο ρόλος των θεών
(η δήλωση του ποιητή «και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη», που σημαίνει ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο και τη θέληση του Δία)
Απουσία παράκλησης
Αφηγηματικές τεχνικές:
Προοικονομία είναι η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής προετοιμάζει συστηματικά τα επεισόδια που θα
ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής του έργου .Το προοίμιο της Ιλιάδας παρουσιάζει συνοπτικά την υπόθεση του έπους και λειτουργεί ως προϊδεασμός για όσα θα ακολουθήσουν.
Σχήμα κύκλου:
Στο προοίμιο υπάρχει σχήμα του κύκλου με το όνομα του Αχιλλέα, το οποίο αναφέρεται στον πρώτο και στον
τελευταίο στίχο.
Η αφήγηση της ιστορίας αρχίζει από τη μέση των γεγονότων (in medias res)
Ρεαλισμός των στίχων 4-5:
- Οι νεκροί ήταν τόσοι πολλοί, ώστε δεν προλάβαιναν να τους προσφέρουν την τιμή της ταφής, το αυτονόητο
δικαίωμά τους
- Αυτή η πληροφορία κεντρίζει το ενδιαφέρον για την πορεία της υπόθεσης
Ιδεολογικά στοιχεία:
επίκληση Μούσας = η ποίηση είναι αποτέλεσμα θείας έμπνευσης
Ο ρόλος των θεών: τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με την βουλή του Δία. Στο σημείο αυτό
παρατηρούμε ότι δίνεται λιγότερη έμφαση έμφαση στο θέμα της ελεύθερης βούλησης και της προσωπικής
ευθύνης του ανθρώπου.
Στίχοι 8-53 Η σκηνή με το Χρύση.
Ενότητες:
8-11 Ο ρόλος του Απόλλωνα,
12-22 Το αίτημα του Χρύση,
23-33 Η άρνηση του Αγαμέμνονα,
34-43 Η προσευχή του Χρύση,
43-53 Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΙΔΕΕΣ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Οι στ. 8-53 αποτελούν μια ενιαία σκηνή (τη σκηνή του Χρύση) που περιέχει τρεις λόγους, με
χαρακτηριστική συμμετρία:
- λόγος Χρύση (στ. 17-22)
- λόγος Αγαμέμνονα (στ. 27-33)
- λόγος Χρύση (στ. 38-43)
Θεωρείται μια από τις πιο εντυπωσιακές σκηνές της Ιλιάδας, που περιέχει σε μικρογραφία όλη την
υπόθεσή της· διότι το θανατικό που «ενσκήπτει» (= πέφτει) στο στρατόπεδο των Αργείων είναι η
κινητήρια δύναμη της πλοκής της.
Οι στ. 8-11 συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση: Στο προοίμιο δίνεται το θέμα του έπους («μήνις»
του Αχιλλέα). Στους τέσσερις αυτούς στίχους αναφέρεται εκείνος που άναψε αυτή την έχθρα, ο
Απόλλωνας, επειδή και ο ίδιος οργίστηκε με τη συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, προς τον Χρύση.
Η ρητορική ερώτηση του στ. 8 μας εισάγει αμέσως στο θέμα και η θεϊκή προέλευση της διαμάχης που
διατυπώνεται «απ’ τους θεούς...», προϊδεάζει τον ακροατή-αναγνώστη για τις φοβερές συνέπειες που
μπορεί αυτή να έχει.
Η σκηνή με τον Χρύση είναι εξαιρετικά δραματική· η δραματικότητά της αποκτά μεγαλύτερη ένταση, από
τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι η θερμή ικεσία του ιερέα, ούτε τα αναρίθμητα λύτρα που τη
συνοδεύουν, αυτά που θα τον βοηθήσουν να πάρει πίσω τη θυγατέρα του, αλλά κυρίως ο «τοξοβόλος
Απόλλων», που στέκει αόρατος δίπλα του, πράγμα που δηλώνεται με εύγλωττο τρόπο από την έμφαση που
δίνεται στα ιερά του σύμβολα (στ. 14).
Ο Χρύσης είναι φορέας της θεϊκής εξουσίας και η μεγαλόπρεπη εμφάνισή του περιβάλλεται με το κύρος και τον φόβο, που εμπνέει ο θεός, τον οποίο υπηρετεί.
Ο 1 ος λόγος του Χρύση (Η ικεσία του Χρύση)
Η ικεσία του αρθρώνεται ως εξής:
α) προσφώνηση (στ. 17 κ.εξ.): μεγαλοπρεπής και κολακευτική,
απευθύνεται ειδικά στους Ατρείδες
β) διττή ευχή (στ. 18-19):
[= κατάληψη Τροίας, επιστροφή στην πατρίδα]: εύστοχη ψυχολογικά,διότι λείπουν 10 χρόνια από την πατρίδα
γ) αίτημα (στ. 20)
δ) προσφορά λύτρων (στ. 21)
ε) συγκεκαλυμμένη απειλή (στ. 22)
[ευλαβούμαι = σέβομαι, φοβάμαι]: υποκρύπτεται και απειλή αν δεν εισακουσθεί το αίτημα
Ο λόγος του Αγαμέμνονα:
Η αντίδραση του Αγαμέμνονα στο αίτημα του Χρύση είναι βίαιη και προσβλητική.
- βίαιη αποπομπή του Χρύση
- ασεβής στάση απέναντι στα σύμβολα του θεού Απόλλωνα
- προσβολή του γέροντα πατέρα (όχι μόνο δεν επιστρέφει την Χρυσηίδα, αλλά και δηλώνει ότι θα την
πάρει σκλάβα στην πατρίδα του)
- απροκάλυπτη απειλή
Ο Αγαμέμνονας διαπράττει διττή αδικία:
- δεν δίνει πίσω την κόρη του Χρύση
- του συμπεριφέρεται με ατιμωτικό και υβριστικό τρόπο
Ο 2 ος λόγος του Χρύση (Η προσευχή του Χρύση στον Απόλλωνα)
Η απελπισμένη αποστροφή του ιερέα Χρύση προς τον Απόλλωνα εμπεριέχει:
α) επίκληση προς τον θεό (στ. 38-40)
β) υπενθύμιση των προσφορών του προς τον θεό (στ. 40-42)
γ) αίτημα – κατάρα (στ. 43)
Η αντίδραση του Φοίβου υπήρξε άμεση. Η ορμητική του κάθοδος από τον
Όλυμπο στο στρατόπεδο των Αχαιών αποδίδεται με αριστοτεχνικό τρόπο, με μια σειρά από οπτικές και
ακουστικές εικόνες.
- οπτική εικόνα: «κατεβαίνει από τον Όλυμπο με τόξο και μ’ ολόκλειστη φαρέτρα εις τους ώμους» και
παρομοίωση «όμοιαζε την νύχτα»
- ακουστική εικόνα: «εβρόντησαν επάνω του τα μέλη»
- οπτική εικόνα: «εβρόντησαν επάνω του τα βέλη»
- ακουστική εικόνα των όπλων «αχός εβγήκε τρομερός απ’ τ’ ασημένιο τόξο»
Αναχρονισμός: παντού εκαίαν πυρές των νεκρών: ο Όμηρος προβάλλει ως συνήθεια των Μυκηναίων/Αχαιών την καύση των νεκρών ενώ εμείς γνωρίζουμε πως την εποχή του, 8ος – 7ος αιώνας (Γεωμετρική/ Αρχαϊκή) έθαβαν τους νεκρούς, όπως δείχνει και ο ταφικός περίβολος στην ακρόπολη των Μυκηνών.
Προοικονομία: Στ. 8-10: ο θυμός του Απόλλωνα/ Στ. 22, 38: «τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα»,«αργυρότοξε»/ Στ.27-33: η αλαζονική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στον Χρύση προοικονομεί τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα.
Κύκλος(το όνομα του πρωταγωνιστή στ.1-7)
Συμμετρία (Χρύσης – Αγαμέμνονας = Χρύσης – Απόλλωνας)
Νόμος των τριών (στ. 51-52), (στ.38, 39),οι τρεις λόγοι(κρυμμένη απειλή Χρύση, απροκάλυπτη απειλή Αγαμέμνονα, κατάρα Χρύση + κλιμάκωση)
Νόμος των τριών: σκύλοι → μουλάρια → άνθρωποι (ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση πηγαίνοντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα –σκύλοι- στο τρίτο και πιο σπουδαίο -άνθρωποι )
Αντιθέσεις (στ. 19-31, στ.35, 48, ήπιος λόγος Χρύση- προσβλητικός λόγος Αγαμέμνονα, καλυμμένη απειλή(στ.22)- απροκάλυπτη απειλή (στ.33)
Αντίθεση φαίνεσθαι / είναι: Φαινομενικά και προσωρινά νικητής αναδεικνύεται ο αρχιστράτηγος
Αγαμέμνων. Όμως η εμφάνιση και οι υπαινιγμοί στον λόγο του ιερέα μας προϊδεάζουν ότι η τελική
επικράτηση θα είναι δική του.
Αντίθεση (που υπονοείται): ο Απόλλωνας, θεός του φωτός, παρομοιάζεται με τη νύκτα, εκφραστικό μέσο που αποδίδει τη θυμωμένη και φοβερή εικόνα του θεού.
Εικόνες οπτικές- ηχητικές (στ.45-53)
Εναλλαγή γ΄πρόσωπης αφήγησης - δραματοποίησης σφρίγος, δύναμη, ζωντάνια
Τα πρόσωπα-χαρακτήρες
Χρύσης :αξιοπρεπής, περήφανος, ευγενικός, συνετός, τραγικός πατέρας. Με νηφαλιότητα και ευπρέπεια κολακεύει, εύχεται στους Αχαιούς αυτό που ποθούσαν, αν και ενάντια στα συμφέροντα της πατρίδας του. Διαθέτει μέτρο και αυτοκυριαρχία, αλλά ως ιερέας του Απόλλωνα και με επίγνωση του δίκιου του πιέζει ψυχολογικά με καλυμμένη απειλή.
Αγαμέμνονας: εγωκεντρικός, ιδιοτελής, συμφεροντολόγος, αυταρχικός, αγνοεί τη γνώμη των άλλων Αχαιών, άδικος, σκληρός, απάνθρωπος απέναντι στον πονεμένο πατέρα, ευερέθιστος, εριστικός, ασεβής, υβριστής απέναντι στο φορέα της θεϊκής εξουσίας.
Ιδεολογικά στοιχεία:
- Το πρόσωπο του ικέτη θεωρούνταν ιερό στην αρχαία Ελλάδα
- Ανθρωπομορφισμός των θεών: Ο θεός Απόλλωνας εμφανίζεται «θυμωμένος», «χολωμένος» (ανθρώπινα
πάθη) με τον Αγαμέμνονα και στέλνει λοιμό στον στρατό των Αχαιών. (στ. 9-10, 45, 48)
-Επιφάνεια του θεού Απόλλωνα (στ. 44): Ο θεός εμφανίζεται τρομερός και παντοδύναμος και πλήττει τον
στρατό των Αχαιών.
- Ο Αγαμέμνονας διαπράττει ύβρη (= ξεπέρασμα του μέτρου) – είναι αναμενόμενη η τίση (= η τιμωρία του)
Στοιχεία υλικού πολιτισμού:
- γρήγορα καράβια, κοίλα πλοία, ασημένιο τόξο, πικροφόρα ακόντια, φαρέτρα.
-Ναός προς τιμήν του θεού Απόλλωνα
- Αιματηρή θυσία ταύρων και ερίφων, προσφορά στον θεό
-Λύτρα πλουσιοπάροχα, αντάλλαγμα για την κόρη
- Χρυσό σκήπτρο, του Φοίβου το στεφάνι (ιερά σύμβολα του θεού Απόλλωνα – σύμβολα θεϊκής εξουσίας)
- Η γυναίκα ως «γέρας» (= πολεμικό λάφυρο) μεταφέρεται στο σπίτι του νικητή, όπου απασχολείται με
οικιακές εργασίες και είναι σύντροφός του.
- Καύση νεκρών («των νεκρών παντού πυρές εκαίαν»)
Σύγκριση λόγων Χρύση και Αγαμέμνονα
- Ο Χρύσης χρησιμοποιεί ήπιους τόνους και ευγενικές εκφράσεις.
- Με ρήματα σε υποτακτική για να δώσει τις ευχές του και σε προστακτική για να εκφράσει το αίτημά του.
- Κρατιέται στα όρια της αξιοπρέπειας, αποφεύγει θρήνους και παρακάλια.
- Ο λόγος του είναι σύντομος, λιτός και περιεκτικός.
- Επίσης είναι ψυχολογικά εύστοχος και διπλωματικός (διπλή ευχή).
- Στο τέλος κρύβει μια έμμεση απειλή.
- Ο λόγος του Αγαμέμνονα είναι προκλητικός, απειλητικός, υβριστικός και αλαζονικός.
- Ο Αγαμέμνονας χρησιμοποιεί ρήματα σε προστακτική και αποτρεπτική υποτακτική, αλλά και σε οριστική μέλλοντα, για να παρουσιάσει την πραγματικότητα που δεν πρόκειται να αλλάξει.
