Ιλιάδα Β' Γυμνασίου, 3η ενότητα, ραψωδία Α, στίχοι 350-431α - Ανάλυση

 

Ενότητα 3^η, Α 350- 431α

Η συνάντηση Αχιλλέα- Θέτιδας

 

Διάρθρωση ενοτήτων.

·         1^η ενότητα (στ. 350- 413): Ο Αχιλλέας κάνει στη Θέτιδα τα παράπονά του.

·         2^η ενότητα (στ. 414- 431): Η Θέτις παρηγορεί το γιο της και υπόσχεται να ζητήσει τη βοήθεια του Δία.

 

Χρόνος: 10^η μέρα του έπους- 10^ος χρόνος πολέμου Τόπος: στρατόπεδο Αχαιών, ακρογιαλιά Πρόσωπα: Αχιλλέας, Θέτις

 

Περίληψη.

Ο Αχιλλέας κάθεται μόνος του στην ακρογιαλιά και παραπονιέται στη θεά μητέρα του. Εκείνη έρχεται κοντά του για να τον παρηγορήσει και ο ήρωας της διηγείται σύντομα τα γεγονότα, τα οποία έχουν ως εξής: όταν οι Αχαιοί κυρίευσαν τη Θήβη μοιράστηκαν τα λάφυρα και στον Αγαμέμνονα δόθηκε η Χρυσηίδα. Ο πατέρας της Χρύσης προσπάθησε να εξαγοράσει με λύτρα την ελευθερία της, αλλά ο Ατρείδης τον πρόσβαλε και τον έδιωξε. Τότε ο ιερέας ζήτησε από το θεό Απόλλωνα την παραδειγματική τιμωρία των Αχαιών κι εκείνος εισακούοντάς τον έριξε λοιμό στο στρατόπεδό τους. Ο μάντης Κάλχας φανέρωσε στους Αχαιούς την αιτία του κακού και ο Αχιλλέας πρότεινε να εξιλεώσουν τον θεό. Ο Αγαμέμνονας όμως διαφώνησε και του μίλησε με προσβλητικά λόγια. Τελικά ο Ατρείδης έστειλε τη Χρυσηίδα στον πατέρα της αλλά πήρε από τον ήρωα τη Βρισηίδα. Τώρα ο Αχιλλέας ζητά από τη θεά μητέρα του να μεσολαβήσει στον Δία, που της χρωστάει χάρη, και να του ζητήσει να τιμωρήσει τους Αχαιούς ενισχύοντας τους Τρώες. Η Θέτις υπόσχεται να μιλήσει στον Δία μόλις εκείνος επιστρέψει από τους Αιθίοπες.

 

Πραγματολογικά σχόλια.

οι κήρυκες μου επήραν (στ. 393): ο κήρυκας είναι ο δημόσιος αγγελιαφόρος, ο πρέσβης, ο υπέυθυνος ενός συμποσίου. Οι κήρυκες βρίσκονταν ψηλά στην κοινωνική ιεραρχία σε καιρούς ειρήνης και πολέμου και ήταν σεβαστοί από όλους αφού προστατεύονταν από τον ίδιο τον Δία. Βρίσκονταν στο πλευρό των βασιλιάδων και κρατούσαν σκήπτρο, σύμβολο της θέσης και της δύναμής τους. Οι κήρυκες ήταν υπεύθυνοι για τις συνελεύσεις είτε στρατιωτικές είτε λαϊκές, για τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε αντίπαλα στρατόπεδα, για τις τελετές και τις θυσίες, καθώς και για τη διοργάνωση των συμποσίων έχοντας σε όλα αυτά το ρόλο του γενικού επιβλέποντα.

 

η μοίρα σου (στ. 417): πρόκειται για το πεπρωμένο, την προδιαγεγραμμένη δηλαδή πορεία του ανθρώπου πάνω στη Γη. Οι Μοίρες ήταν θεότητες και ήταν τρεις: η Κλωθώ, που έκλωθε το νήμα της ζωής, η Λάχεσις, που τύλιγε το νήμα της ζωής στο αδράχτι και η Άτροπος, που έκοβε το νήμα. Η μοίρα του Αχιλλέα ήταν να χάσει νωρίς τη ζωή του αν λάμβανε μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Όμως ο ήρωας είχε το δικαίωμα να επιλέξει ανάμεσα σε έναν θάνατο σε βαθιά γεράματα χωρίς δόξα και σε έναν πρόωρο θάνατο που θα του χάριζε την υστεροφημία που τόσο επιθυμούσε.

στον Ωκεανόν (στ. 424): σύμφωνα με την ομηρική αντίληψη, ο Ωκεανός είναι ένας τεράστιος ποταμός- θεός που κυκλώνει ολόκληρη τη γη. Από αυτόν πηγάζουν τα νερά, τα ποτάμια και τα θαλάσσια ρεύματα.

 

Αξίες- αντιλήψεις- έθιμα- θεσμοί- κοινωνικοπολιτική οργάνωση.

τότε ο Πηλείδης έκλαιγε και στ’ ακρογιάλι μόνος (στ. 350): οι ήρωες έκλαιγαν και θρηνούσαν χωρίς να ντρέπονται αισθανόμενοι πως κάνουν κάτι υποτιμητικό και χωρίς να χρειάζεται να δικαιολογηθούν για αυτό. Συνήθως οι άντρες θρηνούσαν δίπλα στη θάλασσα, στο στρατόπεδο ή ακόμα και μέσα στη συνέλευση μπροστά στους συμπολεμιστές τους. Αντίθετα οι γυναίκες ξεσπούσαν σε κλάματα μόνο μέσα σε κλειστό χώρο, στο δωμάτιό τους ή σε οποιοδήποτε σπίτι.

 

Μητέρ’, αφού κοντόχρονον... το δώρο μου και το ‘χει (στ. 353- 357): από τη γέννησή του, η μοίρα του Αχιλλέα είναι σφιχτά συνδεδεμένη με την Τροία. Βέβαια όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, ο ήρωας είχε το δικαίωμα της επιλογής. Το να   πεθάνει   νέος   ήταν η   δική του   συνειδητή απόφαση. Το παράπονό του όμως δεν έχει να κάνει με τον πρόωρο θάνατό του αλλά με την τιμή που πιστεύει πως θα έπρεπε να εισπράττει από θεούς και ανθρώπους. Παραπονιέται πως ο Δίας δεν τον τιμά όπως θα έπρεπε, ώστε να ισορροπήσει η ζυγαριά της μοίρας του: λήψη τιμής ως αποζημίωση για τον πρόωρο θάνατο. Επιπλέον ο Αγαμέμνονας του αποσπά με τη βία το γέρας του, πράγμα το οποίο αποτελεί μεγάλη προσβολή για τον ήρωα. Έτσι η τιμή, για ακόμα μία φορά, προβάλλεται ως η ύψιστη αξία.

 

είπε με δάκρυα... τον έκραξε και του ‘πε (στ. 358- 362): η Θέτις παρουσιάζεται ως επιβλητική γυναίκα (σεπτή), που ταράζεται από το κλάμα του παιδιού της, τον χαϊδεύει τρυφερά, ακούει την αφήγησή του –αν και ως θεά τα γνωρίζει όλα εκ των προτέρων-, λειτουργεί με υποκειμενικά κριτήρια και γενικά συμπεριφέρεται ως άνθρωπος (ανθρωπομορφισμός).

 

συχνά στο σπίτι του πατρός σ’ άκουσα να καυχάσαι (στ. 397): ο ποιητής προσπαθεί σε όλη αυτή τη σκηνή να δημιουργήσει μια οικογενειακή ατμόσφαιρα. Σε αυτό το στίχο ενώνονται και τα τρία μέλη της οικογένειας που ζουν σε διαφορετικούς τόπους: ο Πηλέας (πατέρας) στη Φθία, η Θέτις (μητέρα) στη θάλασσα κοντά στον πατέρα της και ο Αχιλλέας (γιος) στην Τροία.

 

συχνά στο σπίτι του πατρός... και τούτα ενθύμισέ του (στ. 397- 408): ο ρόλος της Θέτιδας δείχνει ότι αυτή είναι η καταλληλότερη θεότητα για να μεταφέρει το αίτημα του Αχιλλέα στον Δία, αφού δεν είναι μόνο η μητέρα του αδικημένου ήρωα, αλλά και εκείνη που κάποτε έσωσε τον πατέρα των θεών από βέβαιο κίνδυνο. Υποβάλλοντας λοιπόν το αίτημά της δεν θα επικαλεστεί μόνο το δίκιο του γιου της, αλλά και τη χάρη που της χρωστά από παλιά ο Δίας (δίκαιο της προσφοράς – ανταπόδοσης). Ο Αχιλλέας μάλιστα, υποδεικνύει στη μητέρα του να πάρει την τυπική στάση της ικεσίας, προκειμένου η μεσολάβησή της να είναι αποτελεσματική.

στους Τρώας ίσως... τον βασιλιά τους όλοι (στ. 409- 411): ο Αχιλλέας υποδεικνύει πως θα μπορούσε να τον βοηθήσει ο Δίας. Ζητά λοιπόν από την μητέρα του να παρακαλέσει τον θεό να ενισχύσει τους Τρώες ώστε να στριμώξουν τους Αχαιούς. Υπέυθυνο για την κατάσταση αυτή θα είναι, σύμφωνα με τον Αχιλλέα, το πείσμα και η αυταρχικότητα του Αγαμέμνονα, πράγμα που ενισχύεται από τον ειρωνικό τόνο του ήρωα στο στίχο 411.

 

πόσο ετυφλώθη (στ. 413): η άτις, δηλαδή η τρέλα, αφαιρούσε την κρίση του ανθρώπου τυφλώνοντάς τον, με αποτέλεσμα να φέρεται παράλογα.

 

πόσο ετυφλώθη ν’ αψηφά των Αχαιών τον πρώτον (στ. 413): ο Αχιλλέας επανέρχεται για μια ακόμα φορά στο θέμα της τιμής, την οποία παρουσιάζει σαν να του την χρωστούν οι θεοί ως αντάλλαγμα για τον πρόωρο θάνατό του. Αυτό που τελικά θλίβει τον Αχιλλέα δεν είναι η σύντομη ζωή του, αλλά η ατίμωση με την αφαίρεση του δώρου του. Το γέρας (δώρο) για τον ομηρικό ήρωα ήταν η ανταμοιβή και η αναγνώριση της ανδρείας του στη μάχη. Η αφαίρεση αυτού επομένως ήταν εξαιρετικά προσβλητική και ατιμωτική για τον ήρωα.

 

και δάκρυα χύνοντας πολλά του απάντησεν η Θέτις (στ. 414): η Θέτις συμπεριφέρεται στον Αχιλλέα με ευαισθησία και στοργή, όπως ακριβώς θα έκανε μια θνητή. Είναι τραγική μητέρα, αφού ξέρει ότι ο γιος της θα πεθάνει νέος και δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να το αποτρέψει. Συμπαραστέκεται στο παιδί της και είναι πρόθυμη να κάνει τα πάντα για να το βοηθήσει (ανθρωπομορφισμός).

 

Λειτουργικός ρόλος συνάντησης Αχιλλέα- Θέτιδας.

·         Οδηγεί στην ήττα των Αχαιών και στο θάνατο του Πάτροκλου.

·         Είναι ευκαιρία για τον Αχιλλέα να ιστορήσει τα γεγονότα από τη δική του οπτική γωνία, πριν εξαφανιστεί από τη σκηνή για πολλές ραψωδίες, αλλά και για τους ακροατές να τα ακούσουν ξανά παρατείνοντας έτσι την αγωνία τους.

·         Είναι μια τρυφερή ανθρώπινη σκηνή μέσα σε ένα πολεμικό περιβάλλον.

·         Παρουσιάζει την ανθρώπινη και όχι την ηρωική πλευρά του Αχιλλέα.

 

Η διήγηση του Αχιλλέα.

Ο Αχιλλέας αναδιηγείται στη μητέρα του τα γεγονότα που συνέβησαν πρωτύτερα. Η αναδιήγηση όμως του ήρωα είναι επιλεκτική, αφού παραλείπει γεγονότα και υπερτονίζει κάποια άλλα. Πιο συγκεκριμένα, παραλείπει να διηγηθεί την υβριστική του συμπεριφορά απέναντι στον Ατρείδη, το δίλημμά του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή να δώσει τόπο στην οργή, την παρέμβαση της Αθηνάς, την επικύρωση με όρκο της αποχής του από τον πόλεμο, καθώς και τη συμφιλιωτική προσπάθεια του Νέστορα. Από την άλλη υπερτονίζει την άσχημη συμπεριφορά του Ατρείδη απέναντι στον ιερέα Χρύση και τις συνέπειες αυτής, την δική του προσπάθεια να εξιλεωθεί ο θεός Απόλλωνας, την απελευθέρωση της Χρυσηίδας και την αδικία που διέπραξε σε βάρος του ο Αγαμέμνονας παίρνοντάς του με τη βία τη Βρισηίδα.

Η επανάληψη αυτή μας φαίνεται περιττή, αφού η Θέτις ως θεά γνωρίζει τα όσα έχουν συμβεί και μάλιστα με κάθε λεπτομέρεια, δηλαδή ξέρει και αυτά που ο Αχιλλέας της αποκρύπτει. Η αναδιήγηση αυτή όμως με τον τρόπο που

γίνεται, έχει τον σκοπό της. Ο ποιητής θέλει να ξεκαθαρίσει την ποιότητα και το είδος του θυμού του Αχιλλέα. Ο ήρωας αποκρύπτει τα γεγονότα που θα οδηγούσαν τους ακροατές/ αναγνώστες να θεωρήσουν πως κινείται από έναν εκδικητικό θυμό και υπερτονίζει τα στοιχεία που θα τους κάνουν να σκεφτούν πως πρόκειται για έναν θυμό που σχετίζεται με την πληγωμένη του τιμή και την απουσία δικαιοσύνης.

 

Η δέηση του Αχιλλέα.

Ο Αχιλλέας κλαίγοντας, καταφεύγει στην ακρογιαλιά για να προσευχηθεί. Το μέρος είναι το πιο κατάλληλο αν σκεφτεί κανείς πως η μητέρα του ήρωα είναι μια θαλάσσια θεότητα. Η προσευχή του όμως δεν έχει την τυπική δομή μιας προσευχής, αφού στην πραγματικότητα πρόκειται για την έκφραση των παραπόνων ενός παιδιού στη μητέρα του.

 

Η αρχή προσφοράς- ανταπόδοσης.

Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται υπερασπιστές του δικαίου. Όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει το θάνατο στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του, αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Έτσι και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει την καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του.

Αυτό που πρόκειται να ζητήσει η Θέτιδα από το Δία είναι να της ξεπληρώσει μια παλιά μεγάλη υποχρέωση του, τη βοήθεια που του πρόσφερε κάποτε, όταν ο αρχηγός των θεών είχε βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών, αλλά και στις σχέσεις των θεών μεταξύ τους, ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη. Οι σχέσεις αυτές λοιπόν δεν βασίζονται στο δίκαιο ή την ηθική αλλά σε ένα συμφεροντολογικό δούναι και λαβείν.

 

Ο ρόλος της Θέτιδας.

Η Θέτις είναι το καταλληλότερο πρόσωπο για να μεταφέρει στον Δία το αίτημα του Αχιλλέα. Εκτός από μητέρα του ήρωα, έχει κι ένα σημαντικό πλεονέκτημα: είναι αυτή που κάποτε με τις ενέργειές της έσωσε τον πατέρα των θεών από βέβαιο κίνδυνο. Σύμφωνα λοιπόν με το πανάρχαιο δίκαιο της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η Θέτιδα δεν θα επικαλεστεί μόνο το δίκιο του γιού της, αλλά και τη χάρη που από παλιά της χρωστάει ο Δίας. Μάλιστα ο Αχιλλέας, προκειμένου η μεσολάβηση της μητέρας του να είναι πιο αποτελεσματική, της υποδεικνύει να πάρει ενώπιον του Δία την τυπική στάση της ικεσίας. Η Θέτιδα συμβουλεύει έντεχνα το γιό της να απέχει από τη μάχη και να περιμένει δώδεκα ημέρες όσο θα λείπουν οι θεοί στους Αιθίοπες. Έτσι αναμφισβήτητα η ικεσία της Θέτιδας εξυπηρετεί στην εξέλιξη της πλοκής του μύθου.

 

Ηθογράφηση.

·         Αχιλλέας: παρουσιάζεται από τον ποιητή ως ένα μικρό παιδί, αδύναμο να αντιμετωπίσει την αδικία που του έγινε, για αυτό και ζητά τη βοήθεια της μητέρας του. Είναι ευαίσθητος και τρυφερός όσο συζητά με τη Θέτιδα, όπου της εκδηλώνει τα παράπονά του. Ωστόσο παραμένει σταθερός στο

πείσμα του να απέχει από τον πόλεμο και εκδικητικός, αφού θέτει ως μοναδικό του στόχο την τιμωρία των Αχαιών, χωρίς να υπολογίζει τις ολέθριες συνέπειες της πράξης του και χωρίς να σκέφτεται ότι οι άνθρωποι τους οποίους θέλει να εκδικηθεί, είναι συμπολεμιστές του.

·         Θέτιδα: είναι η τραγική μητέρα- θεά που ξέρει ότι ο γιος της θα πεθάνει νέος, χωρίς να μπορεί να κάνει κάτι για αυτό. Είναι στοργική και τρυφερή μητέρα, συμπαραστέκεται στον Αχιλλέα και υπόσχεται να ικανοποιήσει το αίτημά του. Απλή και πονεμένη, είναι πρόθυμη να κάνει τα πάντα για να απαλύνει τον πόνο του γιου της.

 

Στοιχεία τεχνικής:

·         Αφηγηματικές τεχνικές: αφήγηση σε συνδυασμό με διαλόγους- μονολόγους. Η εναλλαγή του γ’ και β’ προσώπου προσδίδει στο κέιμενο μια έντονη δραματικότητα.

·         Εγκιβωτισμός: πρόκειται για αναδρομική αφήγηση, ενταγμένη μέσα στην κανονική αφήγηση (ένθετη αναδρομική αφήγηση). Ήδη γνωστά γεγονότα παρουσιάζονται ξανά, για να ενδυναμώσουν την πειθώ του Αχιλλέα, που ζητά τη βοήθεια της μητέρας του (στ. 365- 393).

·         Επιβράδυνση:

•   στ. 365- 393: ο Αχιλλέας αναδιηγείται τα συμβάντα από τη δική του σκοπιά και έτσι ο ποιητής δείχνει την έκταση του πόνου του ήρωα και παρατείνει την αγωνία των ακροατών/ αναγνωστών,
•   στ. 424- 427: ο ποιητής επινοεί το ταξίδι των θεών στους Αιθίοπες και καθυστερεί τη μεταφορά του αιτήματος του Αχιλλέα, για να εντείνει την αγωνία των ακροατών/ αναγνωστών αλλά και του ίδιου του ήρωα.

·         Προοικονομία:

•   στ. 395 κ.εξ.: η εξαργύρωση της ευεργεσίας της Θέτιδας στον Δία και η ικανοποίηση του αιτήματος του ήρωα,
•   στ. 408- 413: η επέμβαση του Δία υπέρ των Τρώων, οι ήττες των Αχαιών και η τιμωρία του Αγαμέμνονα,
•   στ. 420- 421: η Θέτις θα ανέβει στον Όλυμπο,
•   στ. 422- 423: η αποχή του Αχιλλέα.

·         Παραμυθικό στοιχείο: η εμφάνιση της Θέτιδας ως ομίχλη (στ. 360).

·         Μεταφορές: δυνατές φοβέρες (στ. 380), τον πικρογεννημένον (στ. 415),

από τον πόλεμον τραβήξου (στ. 422).

·         Παρομοίωση: σαν ομίχλη (στ. 360).

·         Προσωποποιήσεις: στην καρδιά ποια λύπη σ’ ήβρε (στ. 363), αφού δεν θελ’ η μοίρα σου πολύν καιρόν να ζήσεις (στ. 417).

·         Τυπικά επίθετα: κοντόχρονον (στ. 353), βροντητής Δίας (στ. 354), μέγας Αγαμέμνων (στ. 356), σεπτή μητέρα (στ. 358), άσπρο κύμα (στ. 360), μέγας Ηετίων (στ. 367), μακροβόλου Φοίβου (στ. 371), χρυσό σκήπτρο (στ. 375), λαμπρά λύτρα (στ. 378), λόγον φοβερόν (στ. 389), γρήγορο καράβι (στ. 390), μαυροσύννεφον Κρονίδην (στ. 398), τον μέγαν εκατόγχειρον (στ. 403), κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων (στ. 412), ολιγόζωος (στ. 418), βροντοφόρου Δία (στ. 420), χιονισμένον Όλυμπον (στ. 421), χαλκόστρωτα δώματα (στ. 427), ομορφόζωνην κορασίδα (στ. 430).

·         Εικόνες: ο Αχιλλέας κάθεται περίλυπος στην ακρογιαλιά (στ. 350- 352), η Θέτις αναδύεται μέσα από τα κύματα και συναντάται με τον Αχιλλέα (στ. 360- 362).

Αναζήτησε εύκολα το υλικό που ψάχνεις, πατώντας κλικ εδώ.