O τελευταίος βασιλιάς της Σπάρτης που είχε στα χέρια του πραγματική πολιτική εξουσία ήταν ο Νάβις, ο οποίος κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία το 207 π.Χ., δολοφονώντας τον βασιλιά Πέλοπα. Μάλιστα, για να νομιμοποιήσει την εξουσία του ισχυριζόταν ότι ήταν μακρινός απόγονος του Δημάρατου, σημαντικού βασιλιά της πόλης που έζησε πολλούς αιώνες νωρίτερα.
Από την αρχαιότητα, η φήμη του Νάβις ήταν αυτή ενός εξαιρετικά σκληρού και σαδιστή τυράννου. Είναι πιθανότατα πιο διαβόητος σήμερα επειδή υποτίθεται ότι κατασκεύασε ένα τρομακτικό “ρομπότ” βασανιστηρίων, γνωστό σαν “Απήγα”, το όνομα που είχε και η σύζυγός του. Με αυτό εκβίαζε και βασάνιζε ανθρώπους, μέχρι να του δώσουν μεγάλα χρηματικά ποσά και πολύτιμα αντικείμενα.
ΣΑΔΙΣΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ;
Ο Νάβις ανέβηκε στον θρόνο σε μια εποχή που οι κυρίαρχες πολιτικές οντότητες στον ελληνικό χώρο ήταν το βασίλειο της Μακεδονίας, το οποίο ήλεγχε σχεδόν ολόκληρο το βόρειο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας, και η Αχαϊκή Συμμαχία, που ήλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Πελοποννήσου.
Εν τω μεταξύ, η Ρωμαϊκή Δημοκρατία ανέβαινε και η ισχύς της θα αυξανόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του Νάβι, ενώ την ίδια στιγμή το βασίλειο της Περγάμου -σύμμαχος της Ρώμης- έλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας και η αυτοκρατορία των Σελευκιδών ήλεγχε επίσης μεγάλα εδάφη της Μικράς Ασίας.
Η σκοτεινή φήμη του Νάβις οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι μία από τις κύριες ιστορικές πηγές που έχουμε για τον ίδιο και τη βασιλεία του, προέρχεται απ’ τα γραπτά του Πολύβιου, ενός Έλληνα ιστορικού, ο οποίος ήταν παιδί την εποχή που βασίλευε ο Νάβις. Ο Πολύβιος έτυχε να μεγαλώσει ως πολίτης της Μεγαλόπολης στην Αρκαδία, η οποία ήταν μέλος της Αχαϊκής Συμμαχίας και ως εκ τούτου σκληρός εχθρός της Σπάρτης. Παράλληλα, ο Πολύβιος είχε αριστοκρατική ανατροφή και δεν έβλεπε με καλό μάτι τον Νάβι που καταδίωξε ανελέητα τις σπαρτιατικές ελίτ με τρόπους που ωφελούσαν ορισμένα μέλη των κατώτερων τάξεων. Ως εκ τούτου, δεν προκαλεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι ο Πολύβιος απεικονίζει τον Σπαρτιάτη βασιλιά σαν villain, βγαλμένο κατευθείαν από κόμικ.
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΝΑΒΙ
Σύμφωνα με διάφορες πηγές, από τον Πολύβιο μέχρι τον Ρωμαίο Ιστορικό Τίτο Λίβιο που έζησε αρκετά χρόνια αργότερα, λίγο μετά την κατάληψη της εξουσίας, ο Νάβις υποκίνησε μια σειρά ριζοσπαστικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων προκειμένου να ενισχύσει τη θέση του. Δολοφόνησε όλα τα επιζώντα μέλη των δύο παραδοσιακών σπαρτιατικών βασιλικών οίκων, σκότωσε και εξόρισε πολλούς πλούσιους Σπαρτιάτες, κλέβοντας ταυτόχρονα τη γη τους.
Επίσης, απελευθέρωσε έναν μεγάλο αριθμό σκλάβων, τους οποίους και έχρισε Σπαρτιάτες πολίτες με πλήρη δικαιώματα, γεγονός που τους μετέτρεψε σε αιώνια πιστούς του συμμάχους. Τους έδωσε μεγάλο μέρος της γης που είχε κατασχέσει και ανάγκασε τις γυναίκες και τις κόρες των ανδρών που είχε σκοτώσει ή εξορίσει να τους παντρευτούν.
Κατασκεύασε επίσης οχυρώσεις γύρω από τη Σπάρτη, προσπάθησε να μεγαλώσει το σπαρτιατικό ναυτικό και προσέλαβε έναν μεγάλο αριθμό ξένων μισθοφόρων.
Σύμφωνα με τις “Ιστορίες” του Πολύβιου, “έκδίωξε τους πολίτες που διακρίνονταν για τον πλούτο και την επιφανή καταγωγή τους (...) Δεν τους άφησε κανένα ασφαλές μέρος στην εξορία τους και κανένα καταφύγιο ασφαλές. Διότι έστειλε άντρες πίσω από μερικούς για να τους σκοτώσει στο ταξίδι τους και σκότωσε άλλους καθώς επέστρεφαν από τα σπίτια τους στην εξοχή.
Τέλος, στις πόλεις, νοικιάζοντας μέσω ανθρώπων του τα σπίτια δίπλα σε εκείνα στα οποία διέμεναν οι εξόριστοι, έβαζε μέσα τους Κρητικούς, οι οποίοι γκρεμίζοντας τους τοίχους και ρίχνοντας με τόξα μέσα από τα υπάρχοντα παράθυρα σκότωσαν τους εξόριστους στα σπίτια τους είτε όταν ήταν όρθιοι είτε όταν αναπαύονταν, έτσι ώστε για τους δυστυχισμένους Σπαρτιάτες δεν υπήρχε τρόπος για να ξεφύγουν και καμία στιγμή κατά την οποία η ζωή τους να ήταν ασφαλής. Με αυτά τα μέσα κατέστρεψε τον μεγαλύτερο αριθμό από αυτούς”.
ΤΟ "ΡΟΜΠΟΤ-ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΣ"
Ο Πολύβιος δίνει μια διάσημη περιγραφή στις “Ιστορίες” του για το πώς ο Νάβις υποτίθεται ότι εφηύρε μια τρομακτική συσκευή βασανιστηρίων, η οποία είχε τη μορφή ενός ανθρώπου σε φυσικό μέγεθος, με εμφάνιση άκρως ρεαλιστική και ολόιδια με εκείνης της συζύγου του.
Ο Πολύβιος αφηγείται ότι αυτό το “αυτοματοποιημένο μηχάνημα” είχε σιδερένια καρφιά κρυμμένα κάτω από το φόρεμά του και, αν ο Νάβις ήθελε να βασανίσει κάποιον, θα έβαζε το ρομπότ να τον αγκαλιάσει και να πιέσει τα καρφιά του στη σάρκα του.
“Είχε κατασκευάσει και ένα μηχάνημα, αν βέβαια μπορεί να πει κανείς αυτό το πράγμα ‘μηχάνημα’”, γράφει χαρακτηριστικά. “Στην πραγματικότητα ήταν μια εικόνα μιας γυναίκας πλούσια ντυμένης... Κάθε φορά που καλούσε οποιονδήποτε από τους πολίτες μπροστά του με σκοπό να του αποσπάσει χρήματα, άρχιζε με ευγενικούς όρους, επισημαίνοντας τον κίνδυνο στον οποίο ήταν εκτεθειμένη… (...) Αν υποχωρούσαν σε αυτά τα επιχειρήματα, ήταν αρκετό για τον σκοπό του.
Αλλά αν κάποιος αρνιόταν και αντιτασσόταν να πληρώσει το ποσό που του επιβαλλόταν, θα συνέχιζε κάπως ως εξής: “Πολύ πιθανόν δεν θα μπορέσω να σε πείσω, αλλά νομίζω ότι η Απήγα μου μπορεί να το κάνει” -αυτό ήταν το όνομα της γυναίκας του. Όταν ο άντρας της πρόσφερε το χέρι του, έκανε τη γυναίκα να σηκωθεί από την καρέκλα της… Τόσο τα χέρια και οι παλάμες της όσο και το στήθος της ήταν καλυμμένα με σιδερένια καρφιά κρυμμένα κάτω από το φόρεμά της. Έτσι, όταν ο Νάβις ακουμπούσε τα χέρια του στην πλάτη της και στη συνέχεια με ορισμένα ελατήρια τραβούσε το θύμα του προς το μέρος της και η αύξηση της πίεσης τον έφερε σε επαφή με το στήθος της, έκανε τον άντρα που την αγκάλιαζε να πει τα πάντα. Πράγματι, με αυτό το μέσο σκότωσε έναν σημαντικό αριθμό όσων του αρνήθηκαν χρήματα”.
Η ΠΤΩΣΗ
Ο Δεύτερος Μακεδονικός Πόλεμος ξέσπασε το 200 π.Χ. Ο Νάβις αρχικά τάχθηκε στο πλευρό του βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου Ε', ο οποίος τον αντάμειψε παραχωρώντας του την κυριαρχία στην πόλη του Άργους. Ωστόσο, μόλις έγινε σαφές ότι οι Ρωμαίοι επρόκειτο να κερδίσουν τη σύγκρουση, ο Νάβις αυτομόλησε στο πλευρό τους. Ο πόλεμος τελείωσε το 197 π.Χ. με τον Νάβις να φαίνεται να βγαίνει πιο ισχυρός, αφού κατάφερε να κρατήσει τον έλεγχο του Άργους αλλά και να σφυρηλατήσει μια συμμαχία με τη Ρώμη.
Ωστόσο, το 195 π.Χ., η Αχαϊκή Συμμαχία έπεισε τον Τίτο Κόιντο Φλαμινίνο, τον Ρωμαίο ανθύπατο, ότι ο Νάβις γινόταν υπερβολικά ισχυρός. Έτσι, ο Φλαμινίνος του εξέδωσε τελεσίγραφο, δηλώνοντας του ότι, αν δεν επέστρεφε το Άργος στην Αχαϊκή Συμμαχία, η Ρώμη θα του κήρυττε τον πόλεμο. Ο Νάβις αρνήθηκε να επιστρέψει το Άργος, με το επιχείρημα ότι είχε ήδη τον έλεγχο της πόλης την εποχή που η Ρώμη είχε συμφωνήσει να κάνει συμμαχία μαζί του. Ο Φλαμινίνος δεν δέχτηκε τη δικαιολογία του και εισέβαλε, σηματοδοτώντας την έναρξη του λεγόμενου “Πολέμου κατά του Νάβι”.
Οι Ρωμαίοι και οι σύμμαχοί τους κέρδισαν τον πόλεμο. Ο Φλαμινίνος ανάγκασε τη Σπάρτη να παραδώσει το Άργος στην Αχαϊκή Συμμαχία, καθώς και τις πόλεις που ήλεγχε κατά μήκος των ακτών της Λακωνίας (η οποία έγινε ανεξάρτητη υπό την προστασία των Αχαιών) και να καταβάλει πολεμική αποζημίωση στη Ρώμη για τα επόμενα οκτώ χρόνια. Η δύναμη της Σπάρτης συντρίφτηκε.
Το 193 π.Χ., ο Νάβις προσπάθησε να ανακαταλάβει τις πόλεις κατά μήκος της ακτής της Λακωνίας. Ο Αχαιός στρατηγός Φιλοποίμην, όμως, ματαίωσε τις προσπάθειές του και έτσι, το 192 π.Χ., έκανε έκκληση στην Αιτωλική Συμμαχία για βοήθεια. Οι Αιτωλοί απάντησαν στέλνοντας χίλιους πεζούς και τριακόσιους ιππείς με δήθεν σκοπό να βοηθήσουν τον Νάβι. Αντί να τον βοηθήσουν, όμως, τον δολοφόνησαν όσο επιθεωρούσε τον στρατό του και κατέλαβαν την πόλη για λογαριασμό τους.
Οι Σπαρτιάτες, όμως, κατάφεραν να συσπειρωθούν εναντίον των Αιτωλών και να τους διώξουν. Διόρισαν μάλιστα για λίγο και έναν νέο βασιλιά, ένα νεαρό αγόρι ονόματι “Λακωνικό”. Ο Φιλοποίμην, όμως, είδε γρήγορα πώς θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση στη Σπάρτη προς όφελος της Αχαϊκής Συμμαχίας. Μέσα σε λίγους μήνες, έφερε στρατό στην πόλη για λογαριασμό της Αχαϊκής Συμμαχίας και ανάγκασε την πόλη να ενταχθεί σ’ αυτήν, καταργώντας ταυτόχρονα τη θέση του βασιλιά.
Εκείνη τη μέρα, η πάλαι ποτέ κραταιά Σπάρτη, έπαψε να κυβερνά τον εαυτό της ως ανεξάρτητη και ηγεμονική πόλη, μια για πάντα.