Τις τελευταίες εβδομάδες, ο πλανήτης ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί. Η πολύμηνη πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία έχει εξελιχθεί καταφανώς σε μάχη μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, με τον αψυχολόγητο Vladimir Putin να σπέρνει προοδευτικά τον φόβο για τη χρήση πυρηνικών όπλων:
Το υποβρύχιο Belgorod με τις θερμοπυρηνικές τορπίλες που εξαφανίστηκε αρχές του Οκτώβρη, η είδηση ότι ρωσικό τρένο γεμάτο πυρηνικά πυρομαχικά εστάλη στο μέτωπο της Ουκρανίας και το ατελείωτο πινγκ-πονγκ απειλών για χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων, είναι οι επικεφαλίδες της ιστορίας που ξεκίνησε μετά τη διακήρυξη της προσάρτησης των τεσσάρων περιοχών στα ανατολικά της Ουκρανίας. Σε αυτή τη συγκυρία, κάθε κίνηση εκλαμβάνεται ως ύποπτη και ενίοτε διαφημίζεται ως ύποπτη.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η άσκηση με πυρηνικά όπλα που παρακολούθησε ο Vladimir Putin στα μέσα της περασμένης εβδομάδας: τα πλάνα της δοκιμής (με την εύγλωττη ονομασία «Κεραυνός») λειτούργησαν προπαγανδιστικά εντός Ρωσίας και απειλητικά στον υπόλοιπο πλανήτη, ενώ πρακτικά η δοκιμή αυτή εκτελείται σταθερά από τη Ρωσία σε ετήσια βάση. Είναι μια επικοινωνιακή τακτική από τη χώρα με τις περισσότερες πυρηνικές κεφαλές στον κόσμο; Είτε μια προθέρμανση για αυτό που θα ακολουθήσει; Και πόσο εριστικά θα απαντήσει το ΝΑΤΟ;
Αυτό το ερώτημα δυναστεύει τον κόσμο από τον Ψυχρό Πόλεμο και μερικά δευτερόλεπτα της ιστορίας έχουν αποτυπώσει πόσο κρίσιμη μπορεί να γίνει μια στιγμιαία απόφαση για το μακροχρόνιο μέλλον του πλανήτη: ακολουθούν οι ημερομηνίες που ο Πυρηνικός Πόλεμος έφτασε οριακά κοντά, αλλά άλλοτε από τύχη κι άλλοτε από την ψυχραιμία κάποιων ανθρώπων, ο πλανήτης τη γλίτωσε παρά τρίχα.
5 Νοεμβρίου 1956: Τρεις ύποπτες συμπτώσεις
Η κρίση του Σουέζ και ο πόλεμος που ακολούθησε το 1956 ήταν η πρώτη μεγάλη ανατροπή για την κυριαρχία των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Την απεξάρτηση της περιοχής από την επιρροή της Δύσης στήριξε με οπλικά συστήματα η ΕΣΣΔ, έτσι που το ψυχροπολεμικό τοπίο μεταφέρθηκε πάνω από το σώμα του γεωργραφικού χώρου απ’ όπου γινόταν η εξόρυξη και η προμήθεια πετρελαίου.
Τρία ύποπτα συμβάντα καταγράφονται το ένα πίσω απ’ το άλλο: εθεάθησαν άγνωστα αεροσκάφη να πετούν πάνω από την Τουρκία, σοβιετικά αεροσκάφη πάνω από τη Συρία, ενώ ένα βρετανικό βομβαρδιστικό αεροσκάφος συνετρίβη κοντά σε σοβιετικό πλοίο που έκανε ελιγμούς. Τα μηνύματα μεταφράστηκαν απευθείας από τις ΗΠΑ σε σημάδια κλιμάκωσης. Προτού υπάρξει απάντηση, αποσαφηνίστηκε ότι επρόκειτο για παρεξήγηση:
Οι καταγραφές αφορούσαν κύκνους αντί για αεροσκάφη πάνω από την Τουρκία, το σοβιετικό αεροσκάφος εκτελούσε δρομολόγιο ρουτίνας και το πολεμικό αεροσκάφος της Βρετανίας δεν καταρρίφθηκε, αλλά έπεσε λόγω τεχνικών προβλημάτων.
22 Μαΐου 1957: Μια βόμβα σε ελεύθερη πτώση
Θα ήταν πολύ άδοξο να εξαφανιζόταν ο πλανήτης από μια απροσεξία, αλλά αυτό κόντεψε να συμβεί στο δρομολόγιο του μαχητικού αεροσκάφους B-36 (με τον παράδοξο τίτλο Peacemaker), του οποίου το βασικό προσόν ήταν η δυνατότητα μεταφοράς πυρηνικών όπλων. Στο επίμαχο δρομολόγιο της 22ης Μαΐου του 1957 από τις αεροπορικές βάσεις του Τέξας προς το Νέο Μεξικό, το ιπτάμενο όχημα μετέφερε βόμβα υδρογόνου (η οποία είναι έως και 1000 φορές πιο ισχυρή από μια ατομική βόμβα), όταν άνοιξε η πόρτα κι η βόμβα έπεσε κατά λάθος από 1000 πόδια ύψος.
Τα καλά νέα της ιστορίας είναι ότι η κάψουλα δεν ήταν συνδεδεμένη με την εκρηκτική ύλη για λόγους ασφαλείας κατά τη μεταφορά. Οπότε, η μόνη επίπτωση από το ατύχημα ήταν μια αγελάδα που έβοσκε.
24 Ιανουαρίου 1961: Ατύχημα σε μαχητικό αεροπλάνο με πυρηνικά
Την εποχή της κλιμάκωσης του Ψυχρού Πολέμου, η αμερικανική αεροπορία έθεσε σε εφαρμογή τη μυστική επιχείρηση Chrome Dome, διαμορφώνοντας ένα δίκτυο από στρατιωτικές αεροπορικές βάσεις στο νότιο ημισφαίριο, ώστε ο στόλος των μαχητικών B-52 να είναι στον αέρα κάθε ώρα της μέρας, κάθε ημέρα του χρόνου, πετώντας από τον έναν κόμβο στον άλλον, φορτωμένα με πυρηνικές βόμβες.
Ακολουθώντας το καθορισμένο πρόγραμμα, ένα μαχητικό αυτής της κατηγορίας ξεκινάει από το Γκολντσμπόρο στην Καλιφόρνια για Αζόρες, αλλά μέσα σε λίγα λεπτά διαπιστώνονται βλάβες· πρώτα στα ηλεκτρολογικά και έπειτα στα καύσιμα. Όπως έγινε γνωστό αργότερα, μια μετατροπή που προσέθεσε ντεπόζιτο στα φτερά του μαχητικού αεροπλάνου ευθυνόταν για το μοιραίο. Ο πιλότος αποφάσισε να μην επιστρέψει απευθείας στη βάση και όταν τελικά κατάλαβε ότι το πρόβλημα επιδεινώνεται, έκανε στροφή και εκείνη τη στιγμή αποκολλήθηκε το δεξί φτερό του αεροπλάνου.
Το μαχητικό βρισκόταν 5.000 πόδια πάνω από την επιφάνεια, μεταφέροντας δυο βόμβες μεγατόνων Mk39, ικανές για πολλαπλάσια καταστροφή από εκείνη της Χιροσίμα. Από τα οκτώ άτομα που επέβαιναν, τα πέντε επέζησαν κυρίως λόγω των καθισμάτων εκτίναξης.
Όσο για τις βόμβες, στη μία άνοιξε το αλεξίπτωτο και εντοπίστηκε γρήγορα, ενώ η δεύτερη πέφτοντας με ταχύτητα 310 μέτρων/δευτερόλεπτο άρχισε να αποσυντίθεται, χωρίς να πυροδοτηθεί η εκρηκτική ύλη. Η αμερικανική κυβέρνηση καθησύχασε τους πολίτες, τονίζοντας τα συστήματα ασφαλείας αυτών των όπλων.
25 Οκτωβρίου 1962: Μια αρκούδα παραλίγο να ξεκινήσει τον Τρίτο Παγκόσμιο
Μεταφερόμαστε στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου: η Αμερική έχει ανακαλύψει τη βάση πυραύλων της ΕΣΣΔ στην Κούβα και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ John Kennedy και Nikita Khrushchev δεν οδηγούν πουθενά. Η αγωνία κορυφώνεται και από τις δύο πλευρές για τη σπίθα που θα ανάψει τη φλόγα.
Τα μεσάνυχτα της 25ης Οκτωβρίου του 1962, ένας στρατιώτης στη βάση της Μινεσότα παρατηρεί μια φιγούρα να σκαρφαλώνει τον φράχτη. Το μυαλό του πάει στο σαμποτάζ και πυροβολεί τον εισβολέα, δίνοντας ταυτόχρονα σήμα στον ασύρματο. Το μήνυμα μεταδίδεται αστραπιαία στα αμυντικά συστήματα των γύρω βάσεων, αλλά έπειτα από λίγο εξακριβώνεται ότι ο εισβολέας ήταν μια αρκούδα. Στην αεροπορική βάση Volk, συγκεκριμένα, δίνεται το σήμα οι πιλότοι να αναχαιτίσουν τα μαχητικά του αντιπάλου, με αποτέλεσμα να σηκώνονται στον αέρα δύο μοίρες μαχητικών F-106A με πυρηνικά όπλα και άγριες διαθέσεις.
Χρωστάμε ένα ευχαριστώ στον διοικητή της βάση, που πριν συμβεί μια μοιραία επίθεση τη χειρότερη στιγμή της ιστορίας, κάλεσε τη βάση της Μινεσότα για να επιβεβαιώσει το σήμα κινδύνου.
17 Ιανουαρίου 1966: Το ατύχημα με πυρηνικά στο Παλομάρες
Το περιστατικό που συνέβη 17 Ιανουαρίου του 1966 ήταν αρκετό για να απαγορεύσει τις πτήσεις νατοϊκών αεροπλάνων με πυρηνικά πάνω από την Ισπανία, επί εποχής Φράνκο (παρότι ήταν υπέρ της Δύσης): για τα δρομολόγια μεταφοράς πυρηνικής ενέργειας μέσω της μυστικής επιχείρησης Chrome Dome, που αναφέραμε, σημείο-κλειδί ήταν ο εναέριος ανεφοδιασμός των B-52 για να καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις, ώσπου το ριψοκίνδυνο αυτό σχέδιο κατέληξε σε ατύχημα, απελευθερώνοντας στον αέρα (31.000 πόδια) τέσσερις βόμβες υδρογόνου πάνω από την Ισπανία.
Οι τρεις προσγειώθηκαν κοντά στο χωριό Παλομάρες της Ανδαλουσίας, απλώνοντας ραδιενεργό υλικό σε έκταση 2,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων και μία κατέληξε στο βάθος του ωκεανού. Ακολούθησαν οκτώ εβδομάδες καθαρισμού, απομακρύνοντας 2.000 τόνους. Εκτιμάται ότι πλουτώνιο βρίσκεται ακόμη μέσα στο χώμα. Από το ατύχημα έχασαν τη ζωή τους 7 από τα 11 μέλη των δύο πληρωμάτων.
Οι αντιδράσεις διαδόθηκαν στην Ευρώπη και το περιστατικό του Παλομάρες παραμένει χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον κίνδυνο των πυρηνικών, ακόμη και σε δρομολόγια ρουτίνας.
27 Οκτωβρίου 1962: Το υποβρύχιο ατύχημα στην Κρίση των Πυραύλων
Τον Οκτώβριο του 1962, κάτω από τη στάθμη της θάλασσας απλώνεται ο κίνδυνος του σαμποτάζ πέριξ της Κούβας. Το πιο επίφοβο σκηνικό συνέβη μια νύχτα που στόλος αμερικανικών ανθυποβρυχιακών δυνάμεων σε περιπολία περικύκλωσε ένα σοβιετικό υποβρύχιο στην Πλατιά Θάλασσα των Σαργασσών. Το υποβρύχιο είχε μόλις ανέλθει στην επιφάνεια, όπως δείχνουν τα νεότερα στοιχεία που ήρθαν στη δημοσιότητα, όταν το ξαφνικό τετ-α-τετ κινδύνευσε να εξελιχθεί σε πολεμικό επεισόδιο, χωρίς καλή κατάληξη λόγω της συγκυρίας με την Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα.
Δεν υπήρχε επικοινωνία του πληρώματος με τις βάσεις της Μόσχας, ενώ μετέφερε πυρηνικές κεφαλές στο μέγεθος της Χιροσίμα. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν το ότι δεν αποδεσμεύτηκαν τα πυρηνικά οφείλεται στον διοικητή Vasily Arkhipov (που έχει παρασημοφορηθεί), είτε στο πρωτόκολλο του ρωσικού στόλου για επίθεση μόνο κατόπιν εντολής από τα κεντρικά. Ωστόσο, μετά το σοκ έγινε αντιληπτό ότι δεν υπάρχει επίθεση από τις αμερικανικές δυνάμεις, μόνο σινιάλο με φώτα.
26 Σεπτεμβρίου 1983: Όταν πύραυλοι φάνηκαν στο ραντάρ
Δεν είναι μόνο ο διοικητής Vasily Arkhipov που θεωρείται ότι έσωσε τον πλανήτη, αλλά και ο Stanislav Petrov, ο οποίος είχε υπ’ ευθύνη του να καταγράφει τις πυραυλικές επιθέσεις στον σοβιετικό στρατό και την πολιτική ηγεσία. Μια μέρα από τον τεταμένο Σεπτέμβριο του 1983, εντοπίζει πυραύλους στον αέρα, με κατεύθυνση τη Σοβιετική Ένωση.
«Είχα όλα τα δεδομένα που το πιστοποιούσαν», έχει δηλώσει στο BBC, «εάν είχα στείλει το report στην αλυσίδα της ιεραρχίας, κανείς δε θα παρενέβαινε». Από το πρωτόκολλο είχε κάθε δικαίωμα να εξαπολύσει αντεπίθεση.
Εκείνος πάγωσε, και τα δευτερόλεπτα που πέρασαν ήταν αρκετά για να ξεκαθαριστεί το λάθος σήμα: το δίκτυο του σοβιετικού στρατού είχε μια σειρά από κέντρα ελέγχου για επιτιθέμενους πυραύλους. Σε κανένα άλλο παρατηρητήριο δεν ήχησε το σήμα κινδύνου στο ραντάρ, όπως διαπίστωσε ο διοικητής Vasily Arkhipov. Η απόφασή του να σιγουρευτεί πριν δώσει το σήμα, στάθηκε σωτήρια: η ένδειξη στο δικό του ραντάρ για πυρηνικά ήταν λάθος.
25 Ιανουαρίου 1995: Πέντε κρίσιμα λεπτά
#OTD 1995 Russia activates its #nuclear command systems for the first time – aka Black Brant scare.
early-warning defence radar detects an unexpected missile launch near
, & Russian military command estimates the missile to be only minutes from impact on Moscow… pic.twitter.com/y8k4ufpL0d— Mark Dunkley FSA (@CPP_Officer) January 25, 2022
Μέσα των 90s, τα κατάλοιπα από την Κρίση των Πυραύλων δεν έχουν σβήσει, καθότι οι διαπραγματεύσεις κρατούν τεταμένο το σκοινί μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Ο φόβος για εναέρια επίθεση ξυπνάει στις 25 Ιανουαρίου του 1995, όταν εντοπίζεται πύραυλος στον αέρα, ο οποίος κατά την εκτόξευση αφαιρούσε σταδιακά τα κομμάτια του, όπως ένας πυρηνικός. Το μήνυμα στάλθηκε στον πρώτο πρόεδρο της Ρωσίας Boris Yeltsin, έχοντας διαθέσιμα 5 λεπτά για να αποφασίσει εάν θα απαντήσει η Ρωσία.
Ευτυχώς, διαπιστώθηκε έγκαιρα το λάθος: λόγω γραφειοκρατικής καθυστέρησης, δεν είχε ενημερωθεί η Ρωσία για τον πύραυλο που θα εκτόξευαν Νορβηγοί επιστήμονες, σε συνεργασία με τη NASA. Το περιστατικό πέρασε στην ιστορία ως Black Brant Scare.