Στην Ιαπωνία τα κινούμενα σχέδια δεν είναι ταυτόσημα των «παιδικών». Τα άνιμε, που πλέον μετράνε πάνω από έναν αιώνα ιστορίας, αποτελούν ένα από τα πιο διαδεδομένα και χαρακτηριστικά στοιχεία του ιαπωνικού πολιτισμού.
Τα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια αναπτύχθηκαν παράλληλα με τα δυτικά, ακολούθησαν όμως μία εντελώς διαφορετική πορεία. Ήταν μία εξέλιξη της ιαπωνικής ζωγραφικής τεχνοτροπίας ουκίγιο-ε, συνδυασμένης με με τις καινοτόμες ευρωπαϊκές και αμερικανικές τεχνικές δημιουργίας καρτούν.
Ο παλαιότερος «πρόγονος» των άνιμε που έχει διασωθεί, χρονολογείται το 1907 και ανακαλύφθηκε μόλις το 2005. Πρόκειται για ένα κλιπ λίγων δευτερολέπτων, κατά τη διάρκεια του οποίου ένα αγόρι σχεδιάζει στον πίνακα τέσσερα ιαπωνικά ιδεογράμματα.
Τα πενήντα στιγμιότυπα από τα οποία αποτελείται το φιλμ, είναι σχεδιασμένα πάνω σε ένα είδος ζελατίνης που επέτρεπε τη διάχυση του φωτός, τεχνική που τα επόμενα χρόνια έμελλε να εξελιχθεί ραγδαία.
Οι πρώτες ιαπωνικές ταινίες κινουμένων σχεδίων άρχισαν να κυκλοφορούν επίσημα γύρω στο 1917. Ήταν ολιγόλεπτες, βουβές και ασπρόμαυρες, ενώ τα σκίτσα ήταν ζωγραφισμένα στο χέρι, συνήθως με κιμωλία ή κομμένα πάνω σε χρωματιστά χαρτόνια. Η προβολή τους συνήθως συνοδευόταν είτε από ζωντανή μουσική, είτε από έναν αφηγητή που εξιστορούσε τα γεγονότα. Μόνο το περιεχόμενό τους θύμιζε κάπως τα σημερινά άνιμε. Οι συχνότερες θεματικές ήταν αστείες ιστορίες για σαμουράι και παραμύθια βγαλμένα από την πλούσια ιαπωνική παράδοση.
Την ίδια εποχή η Ντίσνεϊ μεσουρανούσε. Ήταν σχεδόν αδύνατο για τα μικρά ιαπωνικά στούντιο παραγωγής να ανταγωνιστούν τις ταινίες μεγάλης διάρκειας με πολύ πιο εξελιγμένα γραφικά και δουλεμένες υποθέσεις, που η Αμερική εξήγαγε παγκοσμίως. Έτσι, προκειμένου να επιβιώσουν, άρχισαν να αναλαμβάνουν κατά παραγγελία διαφημιστικά φιλμ για εταιρείες, ταινίες εκπαιδευτικού περιεχομένου για λογαριασμό της κυβέρνησης, καθώς και προπαγανδιστικά κλιπ για το στρατό.
Στιγμιότυπο από άνιμε του 1917. Wikimediamtx Commons
Σε γενικές γραμμές, λίγα είναι γνωστά για τα άνιμε της προπολεμικής περιόδου και ακόμη λιγότερα από αυτά έχουν διασωθεί σήμερα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και τα δικτατορικά καθεστώτα της Ιαπωνίας του μεσοπολέμου κατέστρεψαν σημαντικό μέρος του αρχείου της εποχής, αφήνοντας πίσω μόνο γραπτά ντοκουμέντα και ελάχιστα φιλμ.
Από την προπαγάνδα στην ψυχαγωγία
Οι προπαγανδιστικές παραγωγές που είχαν κάνει δειλά την εμφάνισή τους στις αρχές της δεκαετίας του ’30, κατέκλυσαν την ιαπωνική αγορά κατά τη διάρκεια του πολέμου. Από τα τέλη του ’30 έως και το 1945, κυκλοφορούσαν ταινίες με περιεχόμενο αποκλειστικά μιλιταριστικό. Στόχος ήταν η ανύψωση του πατριωτικού αισθήματος του λαού και η εξύμνηση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, παράχθηκε και η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους. Το «Momotarō: Umi no Shinpei» διαρκούσε 74 λεπτά και αφορούσε μία ομάδα ανθρωπόμορφων παντοδύναμων πλασμάτων που ήταν μέλη του ιαπωνικού πολεμικού ναυτικού.
Στιγμιότυπο από την πρώτη ταινία άνιμε μεγάλου μήκους. Wikimediamtx Commons
Με το πέρας του πολέμου, πολλά νέα στούντιο παραγωγής εμφανίστηκαν στο προσκήνιο. Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας επηρέασε καθοριστικά και τον τομέα των κινουμένων σχεδίων. Οι Ιάπωνες παραγωγοί ήθελαν να ανταγωνιστούν τα αμερικανικά καρτούν που μέχρι τότε κατείχαν το μονοπώλιο των διεθνών αγορών. Έτσι, τη δεκαετία του ’50, τα άνιμε αναπτύχθηκαν ραγδαία.
Το 1958 κυκλοφόρησε η πρώτη έγχρωμη ταινία μεγάλου μήκους, η οποία τρία χρόνια αργότερα θα αγοραζόταν και θα προβαλλόταν στις ΗΠΑ.
Το πρώτο βήμα για την παγκόσμια εξάπλωση των άνιμε είχε γίνει.
Ο εκσυγχρονισμός
Η πλοκή των άνιμε πλέον δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τους δυτικούς ανταγωνιστές τους. Τα στούντιο παραγωγής κινουμένων σχεδίων συνεργάζονταν εντατικά με τους πιο διάσημους δημιουργούς μάνγκα (ιαπωνικό είδος κόμικ) και μετέφεραν τις δουλειές τους στη μεγάλη οθόνη, εξασφαλίζοντας έτσι σίγουρη εμπορική επιτυχία, τουλάχιστον εντός συνόρων.
Τη δεκαετία του ’60, έγινε η δυναμική είσοδός τους και στο νεόφερτο μέσο της τηλεόρασης. Μία από τις πρώτες σειρές κινουμένων σχεδίων που θεωρείται ότι άλλαξε ριζικά τα δεδομένα της εγχώριας παραγωγής ήταν το “Astro Boy”, το οποίο έκανε πρεμιέρα το 1963. Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός του, η εμπορική εκμετάλλευση και ο τρόπος προώθησής του έθεσε τις βάσεις για την διαμόρφωση της αγοράς όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Το “Astro Boy” είναι ο πρώτος σύγχρονος πρόγονος των άνιμε.
Ο «Astro Boy», όπως έμοιαζε στην πρώτη έκδοση της σειράς το 1963. Με τα χρόνια η εμφάνισή του εξελίχθηκε. YouTube
Μέχρι το τέλος του ’60, το τηλεοπτικό πρόγραμμα ήταν γεμάτο από σειρές κινουμένων σχεδίων όλων των ειδών, που απευθύνονταν σε κάθε ηλικία και κάλυπταν όλα τα γούστα. Μία από αυτές, η «Sazae-san», κατέχει το ρεκόρ Γκίνες της μακροβιότερης σειράς στην ιστορία, αφού ξεκίνησε να προβάλλεται το 1969 και μέχρι σήμερα έχει ξεπεράσει τα 7.000 επεισόδια.
Έχοντας πλέον καθιερώσει το δικό τους στυλ, που τα έκανε να ξεχωρίζουν από τα δυτικά κινούμενα σχέδια, τις επόμενες δεκαετίες τα άνιμε συνέχισαν να εξελίσσονται ταχύτατα. Σε αντίθεση με τους δυτικούς ανταγωνιστές τους, το γεγονός ότι δεν απευθύνονταν αποκλειστικά στις μικρές ηλικίες, τα έκαναν να εισχωρήσουν βαθιά στην ιαπωνική κουλτούρα.
Ο ερχομός της βιντεοκασέτας το ’80 και η εμφάνιση των πρώτων ηλεκτρονικών παιχνιδιών, συντέλεσαν στην εκτόξευσή τους.
Παρόλα αυτά, μέχρι και το ’90 οι συνθήκες εργασίας των animator στα στούντιο ήταν άθλιες. Ο όγκος δουλειάς που έπρεπε να παραχθεί ήταν τραγικά δυσανάλογος ως προς τον αριθμό των εργαζομένων. Οι συνθήκες άρχισαν να βελτιώνονται όταν τα άνιμε βγήκαν για τα καλά εκτός των ιαπωνικών συνόρων και τα διαφημιστικά έσοδα επέτρεπαν πλέον τις εταιρείες να εκσυγχρονίσουν τις μεθόδους παραγωγής.
Η εξάπλωση στη δύση
Αν και το ’90 δεν μπήκε «με το δεξί», εξαιτίας της κρίσης που χτύπησε την ιαπωνική οικονομία το 1991, αποτέλεσε την πλέον καθοριστική δεκαετία για τα άνιμε. Η Pixar και η Ντίσνεϊ στην Αμερική έκαναν σταθερά βήματα προς την ολοένα και ρεαλιστικότερη απόδοση των κινουμένων σχεδίων. Από την άλλη, το ιαπωνικό στυλ με τα μεγάλα μάτια και τα δυσανάλογα σώματα δεν έδειχνε να ακολουθεί την ίδια τάση. Αυτό όμως, δεν ενόχλησε κανέναν.
Άνιμε όπως το «Pokemon», το «Digimon», η «Sailor Moon», το «One Piece», το «Dragon Ball» γνώρισαν πρωτοφανή παγκόσμια επιτυχία, καθιέρωσαν το είδος στις διεθνείς αγορές και μέχρι σήμερα ακόμη συγκαταλέγονται ανάμεσα στις διασημότερες σειρές κινουμένων σχεδίων όλων των εποχών.
Ο 21ος αιώνας έφερε την ψηφιοποίηση, η οποία με τη σειρά της άνοιξε το δρόμο στην μαζικότερη παραγωγή. Τα στούντιο πολλαπλασιάστηκαν, ο εξοπλισμός εκσυγχρονίστηκε, το ίντερνετ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξάπλωση του είδους.
Σήμερα, τα άνιμε θεωρούνται αναπόσπαστο κομμάτι της ιαπωνικής κουλτούρας.
Χαρακτηριστικά, για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020 που θα διεξαχθούν στο Τόκιο, οι πρεσβευτές που έχουν επιλέξει οι Ιάπωνες για την προώθηση της διοργάνωσης, δεν είναι ντόπιοι ηθοποιοί ή αθλητές, αλλά διάσημοι χαρακτήρες άνιμε.
Δημοφιλείς χαρακτήρες άνιμε πρωταγωνιστούν σε σποτάκια προώθησης των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο. YouTube