Κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ., η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή. Οι βαρβαρικές επιδρομές που δεχόταν, κυρίως από το βορρά, γίνονταν όλο και συχνότερες.
Η εξασθένιση της κεντρικής εξουσίας και οι αποσχιστικές τάσεις συνοριακών επαρχιών διευκόλυναν τις επιδρομές λαών που κατοικούσαν έξω από τα σύνορα της αυτοκρατορίας.
Γερμανικά φύλα, όπως οι Φράγκοι, οι Σάξονες και οι Αλαμανοί, παραβίαζαν τα σύνορα στον ποταμό Ρήνο και εισέβαλλαν σε εδάφη της αυτοκρατορίας. Έκαιγαν και κατέστρεφαν τα πάντα στο διάβα τους.
Οι Γότθοι πέρασαν το Δούναβη και μαζί με αυτούς ήρθαν οι Έρουλοι, βαρβαρικό φύλο προερχόμενο από τη Σκανδιναβία που είχε εγκατασταθεί στα βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου.
Λέγεται πως οι Έρουλοι ήταν ατρόμητοι πολεμιστές που ορμούσαν στη μάχη χωρίς προφυλάξεις. Ασπίδα αποκτούσαν μόνο αφού αποδείκνυαν με συνέπεια την ανδρεία τους. Δεν άφησαν όμως ποτέ και πουθενά κατάλοιπα εγκατάστασης και πολιτισμού.
Οι βάρβαροι που προκάλεσαν την πρώτη μεγάλη καταστροφή της Ακρόπολης
Το 267 μ.Χ., αφού οι Έρουλοι επέδραμαν, σε συνεργασία με τους Γότθους, στα νησιά του Αιγαίου και στην ηπειρωτική Ελλάδα, εισέβαλαν στην Αττική και κυρίευσαν την Αθήνα. Ο Παρθενώνας και ο ιερός βράχος της Ακρόπολης δεν γλίτωσαν από την οργή τους.
Έβαλαν φωτιά στον Παρθενώνα καίγοντας ολοσχερώς διάφορα σημεία του ναού. Δεκάδες αιώνες μετά, τα σημάδια που οι Έρουλοι άφησαν με το καταστροφικό πέρασμά τους παραμένουν εμφανή, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους και τους αρχιτέκτονες.
Ο Νίκος Τογανίδης, αρχιτέκτων και υπεύθυνος αναστήλωσης του Παρθενώνα, είχε μιλήσει στη “Μηχανή του Χρόνου” για τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο της φωτιάς στα μάρμαρα του Παρθενώνα:
“Η φωτιά έκανε πάρα πολύ μεγάλη ζημιά και πιστεύω ότι είναι το κυριότερο πρόβλημα του ναού σήμερα. Όσο και αν δεν το πιστεύει κανείς, η ανατίναξη του Μοροζίνι έκανε όντως πολύ μεγάλη ζημιά, αλλά, στην πραγματικότητα, αν δεν είχαν καεί τα μάρμαρα, θα μπορούσαμε να τα βρούμε και να τα συναρμολογήσουμε“.
Οι καταστροφές στην πόλη της Αθήνας
Οι Έρουλοι κατέστρεψαν, επίσης, λαμπρά οικοδομήματα που έστεκαν ακόμη όρθια μετά από τόσους αιώνες. Η καταστροφή του Ερεχθείου και του Ναού της Αθηνάς Νίκης έχει επίσης συνδεθεί με τους Έρουλους.
Τα τμήματα της πόλης που επλήγησαν περισσότερο ήταν τα δυτικά και νότια της Ακρόπολης. Ο Κεραμεικός, η Αρχαία Αγορά, η λεγόμενη βιοτεχνική περιοχή, η οικιστική περιοχή στα νότια της Ακρόπολης έχουν δώσει ενδείξεις και στρώματα καταστροφής, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Από τα αρχαιολογικά δεδομένα προκύπτει πως οι Έρουλοι έπληξαν κτίρια που ήταν εύκολα προσβάσιμα μέσω κεντρικών αρτηριών. Στόχος τους δεν ήταν να εγκατασταθούν στην πόλη, αλλά να παραμείνουν τόσο ώστε να συγκεντρώσουν λάφυρα.
Παρά την απουσία οργανωμένου τακτικού στρατού, οι εισβολείς φέρεται να εκδιώχθηκαν από ένα εθελοντικό στρατιωτικό σώμα 2.000 Αθηναίων, υπό τον επώνυμο άρχοντα Ερέννιο Δέξιππο, που έστησε ενέδρα στους επιδρομείς στα γύρω δάση.
Προσπαθώντας να τους ανυψώσει το ηθικό, ο Δέξιππος είπε ότι οι μάχες δεν κρίνονται από το πλήθος αλλά από την ανδρεία των μαχητών.
Αν και δεν διέκοψε εντελώς τη ζωή της Αθήνας, η επιδρομή των Ερούλων μπορεί να θεωρηθεί ως ορόσημο για την ιστορία της πόλης. “Μετά την επιδρομή των Ερούλων η ανασυγκρότηση της Αθήνας ακολούθησε βραδύτατους ρυθμούς, χωρίς να αποκατασταθεί ολότελα η αλλοτινή φυσιογνωμία της πόλης“, σύμφωνα με τον ιστορικό Νίκο Μοσχονά.
Η κατατρόπωση των Ερούλων
Εκτός από την Αθήνα, οι Έρουλοι λεηλάτησαν την Κόρινθο, το Αργός και τη Σπάρτη. Πριν την Αθήνα, είχαν καταστρέψει τη Σκύρο και τη Λήμνο. Αργότερα, προχώρησαν πιο βόρεια για να συνεχίσουν ανενόχλητοι το καταστρεπτικό έργο τους.
Οι επιδρομές Γότθων και Ερούλων, το 267-269 μ.Χ.
Το 268 μ.Χ., επί αυτοκρατορίας Γαλλιηνού, ο ρωμαϊκός στρατός αποφάσισε να αντιμετωπίσει τους Ερούλους στη Θράκη, κοντά στον ποταμό Νέστο.
Στη μάχη που διεξήχθη, οι Έρουλοι όχι απλώς ηττήθηκαν, αλλά ο αρχηγός τους Ναουλομπάτους παραδόθηκε στους Ρωμαίους.
Έναν χρόνο αργότερα, επί Κλαύδιου Β’ του Γοτθικού, οι Έρουλοι απωθήθηκαν οριστικά μετά τη μάχη της Ναϊσσού, της σημερινής πόλης Νις της Σερβίας. Η μάχη ήταν αιματηρή με πολλές απώλειες και από τις δύο πλευρές.
Στο κρισιμότερο σημείο της μάχης, οι Έρουλοι και οι Γότθοι έπεσαν σε ενέδρα Ρωμαίων, οι οποίοι υποκρίθηκαν πως τράπηκαν σε φυγή.
Κατά τον ιστορικό Ζώσιμο, οι απώλειες Ερούλων και Γότθων ήταν περίπου 50.000 νεκροί και αιχμάλωτοι. Πολλοί αιχμάλωτοι Έρουλοι γλίτωσαν το θάνατο με τον όρο να ενταχθούν στις γραμμές των ρωμαϊκών λεγεώνων.
Σταδιακά, οι Έρουλοι χάθηκαν από την ιστορία. Υποτάχθηκαν πρώτα στους Γότθους και μετά στους Ούννους. Το βασίλειό τους στο μέσο Δούναβη, που ιδρύθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα, περιήλθε στους Λομβαρδούς στις αρχές του 6ου αιώνα. Ορισμένοι επιζώντες αναφέρεται πως επέστρεψαν στη Σκανδιναβία, ενώ άλλοι εισχώρησαν στις τάξεις των Ρωμαίων.
Η άγνωστη μάχη στις Θερμοπύλες μεταξύ Αθηναίων και Γότθων
Από “θραύσματα” ενός εγγράφου που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας και χρονολογείται τον 11 αιώνα φαίνεται πως μια άγνωστη μάχη ανάμεσα σε Αθηναίους και Γότθους δόθηκε στις Θερμοπύλες, λίγους αιώνες μετά την θρυλική μάχη των Ελλήνων με επικεφαλής τους Σπαρτιάτες απέναντι στους Πέρσες.
Η μάχη δόθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ., πιθανόν το 253 ή το 254 μ.Χ., και, σύμφωνα με το περιοδικό “Journal of Roman Studies“, το έγγραφο αποτελεί αντίγραφο ενός μεγάλου κειμένου που είχε γράψει ο Δέξιππος.
Σε αυτό, γινόταν αναφορά στην προσπάθεια του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Δέκιου να αποκρούσει τις συνεχείς επιθέσεις των Γότθων. Σύμφωνα με τον Δέξιππο, ο Δέκιος έχασε αρκετές μάχες, με τους Γότθους να κερδίζουν τελικά κάποια εδάφη της αυτοκρατορίας.
Οι Γότθοι επιτέθηκαν κάποια στιγμή στην Θεσσαλονίκη για να την καταλάβουν στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου τους για την παρουσία τους στην περιοχή. Ωστόσο, σύμφωνα πάντα με τον Δέξιππο, οι κάτοικοί της οχυρώθηκαν πολύ αποτελεσματικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τις επιθέσεις.
Οι Γότθοι άλλαξαν πλάνο και αποφάσισαν να επιτεθούν προς το νότο. Η κάθοδος των Γότθων προς την Αθήνα δημιούργησε μια κατάσταση ανάλογη με την κάθοδο των Περσών, κατά τον Δέξιππο.
Οι Ελληνες συγκέντρωσαν στρατό στις Θερμοπύλες με επικεφαλής ένα στρατηγό ονόματι Μαριανό. Εκείνος εμψύχωσε τους στρατιώτες θυμίζοντας τους τις μάχες των προγόνων τους απέναντι στους Πέρσες και ειδικά την μάχη των Θερμοπυλών.
Ωστόσο, οι ειδικοί δεν έχουν καταφέρει να “ρίξουν περισσότερο φως” στις λεπτομέρειες της μάχης και κυρίως στην έκβασή της.