Μέχρι και περίπου το 500 π. Χ. οι περισσότεροι Αθηναίοι όπως και οι άλλοι Έλληνες είχαν μακριά μαλλιά. Όμως μετά τη Μάχη του Μαραθώνα, το 490 π. Χ., οι Αθηναίοι πρώτοι άρχισαν να τα κόβουν τακτικά τα μαλλιά τους. Η μόδα των κοντών μαλλιών διαδόθηκε και στον υπόλοιπο ελληνικό χώρο. Εξαίρεση ήταν οι Σπαρτιάτες που θεωρούσαν τα μακριά μαλλιά ως σημάδι ανδρείας. Έτσι, στην Αθήνα το επάγγελμα του κουρέα γνώρισε μεγάλη διάδοση στην κλασική εποχή.
Στα κουρεία της αρχαίας Αθήνας
Τα κουρεία ήταν μικρά καταστήματα που λειτουργούσαν κυρίως μέσα στην Αγορά της Αθήνας. Στον Πειραιά και τους οικισμούς της Αττικής υπήρχαν κουρεία στις τοπικές αγορές. Εκτός από το κόψιμο των μαλλιών, οι κουρείς περιποιούνταν τα γένια και τα μουστάκια. Υπήρχαν και μερικοί Αθηναίοι που ξυρίζονταν. Ωστόσο, ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος, στον ύστερο 4ο αιώνα π. Χ., που έκανε μόδα το καθημερινό ξύρισμα των ανδρών.
Οι Αθηναίοι της κλασικής εποχής επισκέπτονταν συχνά τους κουρείς τους. Σε καθημερινή βάση έξω από τα κουρεία μαζεύονταν γείτονες και γνωστοί που συζητούσαν μέχρι να έρθει η σειρά τους.
Αρχαίο ρωμαϊκό ψαλίδι. Τα ελληνικά στην κλασική εποχή είχαν ίδιο σχήμα.
Πηγή: www.whoinvent.com
Έτσι τα κουρεία έγιναν βασικά κέντρα συνάντησης και κοινωνικής επαφής, όπως δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα τα καφενεία. Βέβαια, οι Αθηναίοι συναντιούνταν και σε καπηλειά, και οι πλουσιότεροι σε συμπόσια, αλλά αυτό ήταν μετά το τέλος της ημέρας.
Κουτσομπολιά, φήμες και πολιτική
Στα κουρεία οι πελάτες συζητούσαν τα πάντα και έτσι οι κουρείς γνώριζαν για τους πελάτες τους, όχι μόνο τις απόψεις τους αλλά και λεπτομέρειες της ζωής τους
Σχέδιο ειδωλίου, από την Τανάγρα, Βοιωτίας, ενός αρχαίου Έλληνα κουρέα με πελάτη του. Αρχές 5ου αιώνα π. Χ. Πηγή: Jakob von Falke, Hellas und Rom, eine Culturgeschichte des classischen Alterthums. W. Spemann, Στουτγάρδη, 1878
Όταν κάποιος ήθελε να πάρει πληροφορίες για ένα συγκεκριμένο άτομο στην αρχαία Αθήνα, συνήθως ρωτούσε γι’ αυτόν στο κουρείο της γειτονιάς του. Σ’ ένα από τους λόγους του Λυσία (“Κατά του Παγκλέωνος”), κάποιος κατηγορούσε τον Παγκλέωνα ότι έλεγε ψέματα πως ήταν ένας από τους Πλαταιείς που διέμεναν στη Δεκέλεια.
Το βασικό επιχείρημά του, ήταν ότι όταν ρώτησε γι’ αυτόν στο κουρείο της περιοχής, κανένας δεν τον γνώριζε.
Οι κουρείς δεν θα έπρεπε να είναι μόνο καλοί στην τέχνη τους, αλλά ομιλητικοί και κοινωνικοί. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η τάξη τους να αποκτήσει τη φήμη φλύαρων και πολυλογάδων.
Ο Πλούταρχος στα “Ηθικά” του έχει διασώσει ένα ανέκδοτο για τον βασιλιά της Μακεδονίας, Αρχέλαο Α΄, και τον κουρέα του. Μία μέρα που ο βασιλιάς δεν είχε ιδιαίτερα κέφια πήγε να ξυριστεί. Ο κουρέας βάζοντας την πετσέτα γύρω από τον λαιμό του, του έκανε τη συνηθισμένη ερώτηση, για το πως θα ήθελε να τον ξυρίσει. «Σιωπηλά!» απάντησε ο Αρχέλαος.
Σύγχρονη προτομή του Πλουτάρχου στην πατρίδα του, τη Χαιρώνεια Βοιωτίας. Πηγή: Βικιπαίδεια
Στα κουρεία κυριαρχούσε και η πολιτική ζύμωση. Έτσι, ο αρχαίος κωμωδιογράφος Εύπολις, στους ελάχιστους στίχους που έχουν διασωθεί από το έργο του “Μαρικάς“, αναφέρει -με αρκετή δόση ειρωνείας- τα κουρεία ως το βασικό “σχολείο” για ένα επίδοξο δημαγωγό (λαϊκιστή πολιτικό).
Ένας κουρέας κατηγορείται στην Αθήνα του 413 π.Χ. για “φέικ νιουζ”!
Υπήρξε, περίπτωση που ένας κουρέας μετέφερε πρώτος μια συνταρακτική είδηση στην πόλη.
Ο Πλούταρχος, στο «Βίο του Νικία» κατέγραψε πως το φθινόπωρο του 413 π. Χ. οι Αθηναίοι πληροφορήθηκαν την καταστροφή του εκστρατευτικού τους σώματος στη Σικελία από ένα κουρέα.
Αυτός είχε το κατάστημά του στον Πειραιά και έτυχε να κόβει τα μαλλιά ενός ξένου επισκέπτη που μόλις είχε φθάσει. Ο ξένος μίλησε στον Αθηναίο κουρέα για την πανωλεθρία των συμπολιτών του στη Σικελία, έχοντας την εντύπωση ότι η είδηση αυτή είχε ήδη γίνει γνωστή στην Αθήνα. Ο κουρέας έπαθε σοκ και παράτησε αμέσως τον πελάτη του. Έσπευσε στην Αθήνα για να αναφέρει τα δυσάρεστα στις αρχές. Είπε, ωστόσο, το νέο και σε ανθρώπους που έτυχε να δει στην Αγορά. Το αποτέλεσμα ήταν να προκληθεί πανικός και τρόμος.
Ειδώλιο του 5ου αιώνα π.Χ. από την Τανάγρα, Βοιωτίας, ενός αρχαίου Έλληνα κουρέα με πελάτη του. Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστόνη.
Οι αρχές ζήτησαν από τον κουρέα να ενημερώσει την Εκκλησία του Δήμου. Όμως, όταν οι Αθηναίοι άκουσαν πώς έμαθε τα νέα της καταστροφής, δεν τον πίστεψαν. Αυτό δείχνει ότι οι Αθηναίοι δεν είχαν σε ιδιαίτερη υπόληψη τις συζητήσεις στα κουρεία και δεν θεωρούσαν αξιόπιστους τους κουρείς. Στην προκειμένη περίπτωση βέβαια δεν ήθελαν να παραδεχθούν και την αλήθεια.
Ο κουρέας θεωρήθηκε ότι διέδιδε ψευδείς ειδήσεις. Οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν αστειεύονταν με τα “φέικ νιουζ” και όσους τα επινοούσαν. Έδεσαν τον καημένο τον κουρέα στον τροχό και τον χτυπούσαν αδιάκοπα μέχρι να ομολογήσει ότι είχε πει ψέματα. Μόνο όταν έφθασαν στην πόλη αγγελιαφόροι με πληροφορίες που επιβεβαίωσαν τα λεγόμενα του κουρέα τον απάλλαξαν από το μαρτύριό του και τον άφησαν ελεύθερο.
Δείτε εδώ ένα αμερικανικό ντοκιμαντέρ για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Στο 45:54-47:44, υπάρχει δραματοποιημένη αναπαράσταση του συμβάντος μεταξύ του ξένου και του Αθηναίου κουρέα.
Ένας από τους φανταστικούς χαρακτήρες στο ιστορικό μυθιστόρημα «Ο κύριος μου ο Αλκιβιάδης» του Άγγελου Βλάχου είναι ένας Αθηναίος κουρέας του 5ου αιώνα π. Χ.
Κωνσταντίνος Λαγός, https://www.mixanitouxronou.gr