Το όνομα του Παρμενίωνα είναι σήμερα πασίγνωστο στους Έλληνες γιατί έχει δοθεί στη μεγαλύτερη άσκηση του ελληνικού στρατού που διοργανώνεται κάθε χρόνο.
Όμως, παρά την εξοικείωσή τους με το όνομα, λίγοι γνωρίζουν λεπτομέρειες για τον σημαντικότερο στρατηγό του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και στη συνέχεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Παρμενίων κέρδισε σπουδαίες νίκες για λογαριασμό τους, αλλά είχε ένα άδοξο τέλος που δεν του άξιζε.
Οικογένεια στρατηγών
Ο Παρμενίων γεννήθηκε γύρω στο 400 π. Χ. σε μία αριστοκρατική οικογένεια της Μακεδονίας. Τον πάτερά του τον έλεγαν Φιλώτα, όνομα που έδωσε ο Παρμενίων στον πρωτότοκο γιο του, που υπήρξε και εκείνος στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, στρατηγοί των Μακεδόνων βασιλέων υπήρξαν και τα αδέλφια του Παρμενίωνα, Ασάνδρος και Αγάθων. Όμως, απ’ όλους αυτούς, ο πιο σημαντικός ήταν ο Παρμενίων.
Η δράση του επί Φιλίππου Β΄
Ο Παρμενίων μπήκε στην υπηρεσία του Φιλίππου Β΄ ήδη από την εποχή που ήταν αντιβασιλέας του ανιψιού του, Αμύντα, πριν ακόμη γίνει ο ίδιος βασιλιάς της Μακεδονίας.
Ο Φίλιππος τον ξεχώρισε για τις στρατιωτικές του ικανότητες του και του εμπιστεύτηκε την αρχηγία μεγάλου τμήματος του μακεδονικού στρατού. Ο Παρμενίων εκστράτευσε εναντίον των Ιλλυρίων που απειλούσαν τη Μακεδονία και το 356 π.Χ. πέτυχε μία μεγάλη νίκη εναντίον τους. Μια δεκαετία αργότερα, κατέστρεψε τη θεσσαλική πόλη Άλος που αντιστεκόταν στους Μακεδόνες. Πέτυχε και πολλές άλλες σημαντικές νίκες για λογαριασμό του Φιλίππου Β΄.
Εκτός από στρατιωτικός, ο Φίλιππος εκτίμησε και τις διπλωματικές ικανότητες του Παρμενίωνα. Έτσι το 346 π. Χ. τον διόρισε ως ένα από τους τέσσερις εκπροσώπους του που συνήψαν ειρήνη μεταξύ της Μακεδονίας και της Αθήνας. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Παρμενίων έφερε τις πόλεις της Εύβοιας στη σφαίρα επιρροής του Φιλίππου.
Ήταν τέτοια η εμπιστοσύνη που είχε ο Φίλιππος Β΄ στον Παρμενίωνα που συνήθιζε να λέει ότι: «Δεν καταλαβαίνω τους Αθηναίους. Αυτοί εκλέγουν δέκα στρατηγούς με κλήρωση. Εγώ έχω μόνο έναν, τον Παρμενίωνα».
Εκστρατεύει στη Μικρά Ασία
Το 336 π.Χ. λίγο πριν ο Φίλιππος εκστρατεύσει εναντίον της περσικής αυτοκρατορίας έστειλε στη Μικρά Ασία στρατό 10.000 ανδρών. Επικεφαλής τους ήταν ο Παρμενίων και στόχος του να προετοιμάσει την απελευθέρωση των Ελλήνων κατοίκων στις ακτές της, καθώς και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου που ζούσαν υπό περσική κυριαρχία. Στην αρχή όλα πήγαιναν καλά.
Στην ταινία “Αλέξανδρος” του Όλιβερ Στόουν του 2004, το ρόλο του Παρμενίωνα έπαιξε ο Τζον Κάβανο (John Cavanagh). Πηγή: Reddit
Οι ελληνικές πόλεις επαναστάτησαν μέχρι που έφτασε η είδηση ότι ο Φίλιππος δολοφονήθηκε και τον διαδέχθηκε ο μικρός γιος του Αλέξανδρος. Οι άνδρες του Παρμενίωνα στη Μικρά Ασία αποκαρδιώθηκαν από το θάνατο του Φιλίππου και στη συνέχεια ηττήθηκαν κοντά στη Μαγνησία από τους Πέρσες υπό τη διοίκηση του μισθοφόρου Μέμνονα του Ρόδιου.
Αν και ο Αλέξανδρος αναγνωρίστηκε ως βασιλιάς στη Μακεδονία το 336 π.Χ., ο Άτταλος, ένας από τους στρατηγούς στη Μικρά Ασία αντιτάχθηκε στην άνοδό του στο θρόνο. Υπήρχε άμεσος κίνδυνος να ξεσπάσει εμφύλια διαμάχη στις τάξεις του μακεδονικού στρατεύματος, μεταξύ οπαδών και αντιπάλων του νέου βασιλιά.
Ο Παρμενίων έδρασε αστραπιαία και ξεκαθάρισε την κατάσταση. Σκότωσε τον Άτταλο, παρ’ όλο που ήταν ο γαμβρός του.
Με τον Μέγα Αλέξανδρο
Έτσι ο Παρμενίων κέρδισε την εμπιστοσύνη του Αλέξανδρου και παρέμεινε υπαρχηγός του μακεδονικού στρατού. Επίσης, οι συγγενείς του κατέλαβαν σημαντικές θέσεις στο στράτευμα που οργανώθηκε για τη νέα εκστρατεία εναντίον της περσικής αυτοκρατορίας.
Φανταστική απεικόνιση του Φιλώτα σε αγγλική λιθογραφία του 19ου αιώνα. Πηγή: Reddit
Απ’ αυτούς, ο μεγαλύτερος γιος του Παρμενίωνα, Φιλώτας, είχε τη σημαντικότερη θέση αφού έγινε διοικητής του ιππικού των «Εταίρων», μιας μονάδας 1800 ιππέων που ήταν η πιο επίλεκτη και αποτελεσματική του μακεδονικού στρατεύματος.
Το 334 π.Χ., ο Αλέξανδρος ξεκίνησε τη δική του εκστρατεία εναντίον των Περσών.
Στην Τρωάδα συνένωσε το στράτευμα που έφερε από τη Μακεδονία με αυτό του Παρμενίωνα Στις μάχες που ακολούθησαν, ο Παρμενίων διοικούσε την αριστερή πτέρυγα του στρατεύματος ενώ ο Αλέξανδρος τη δεξιά. Σε περιπτώσεις που για λόγους στρατηγικής ή τακτικής ο Αλέξανδρος αποφάσιζε ότι το στράτευμά του θα έπρεπε να «σπάσει» στα δύο, ο Παρμενίων ήταν πάντα ο επικεφαλής του τμήματος που δεν διοικούσε ο ίδιος.
Μάχη του Γρανικού
Οι αρχαίες φιλολογικές πηγές αναφέρουν περιπτώσεις όπου ο Παρμενίων διαφώνησε με τον Αλέξανδρο όσο αφορά την τακτική στις μάχες που επρόκειτο να δώσουν.
Έτσι, σύμφωνα με τον Αρριανό, πριν από τη Μάχη του Γρανικού, το 334 π. Χ., όπου ο Αλέξανδρος πέτυχε την πρώτη σπουδαία νίκη του κατά των Περσών, ο Παρμενίων είχε συμβουλέψει τον Αλέξανδρο να μην επιτεθεί αμέσως στους Πέρσες, αλλά να περιμένει. Οι άνδρες τους είχαν βαδίσει όλη μέρα και έπρεπε να ξεκουραστούν.
Στη Μάχη του Γρανικού ο Παρμενίων διοικούσε την αριστερή παράταξη του μακεδονικού στρατεύματος. Σχέδιο της Jona Lendering. Πηγή: www.livius.org
Όμως, ο Αλέξανδρος παρατήρησε ότι οι Πέρσες είχαν τον ήλιο στα μάτια τους και επιπλέον είχαν βάλει το ιππικό τους σε αμυντική διάταξη. Έτσι επιτέθηκε αμέσως, και τους κατανίκησε. Ο Αλέξανδρος παρά το νεαρό της ηλικίας του απέδειξε ότι ήταν ανώτερος του Παρμενίωνα σε θέματα τακτικής μάχης, παρ’ όλο που αυτός διέθετε σύνεση και τεράστια εμπειρία.
Στη συνέχεια, το στράτευμα διασπάστηκε και τα διαφορετικά τμήματά του υπό τον Αλέξανδρο και τον Παρμενίωνα απελευθέρωσαν ελληνικές πόλεις στη Μικρά Ασία. Το χειμώνα 334-333 π.Χ., ο Αλέξανδρος πέρασε από τη Λυκία. Ταυτόχρονα, ο Παρμενίων εισέβαλε στην κεντρική Μικρά Ασία από τα δυτικά, εκδιώκοντας τα εναπομείναντα περσικά στρατεύματα και καταλαμβάνοντας την περιοχή.
Οι δυνάμεις του Αλέξανδρου και του Παρμενίωνα συναντήθηκαν τον Απρίλιο του 333 π.Χ. στο Γόρδιο, στη Φρυγία. Ο ενωμένος στρατός στη συνέχεια κινήθηκε ανατολικά προς την Κιλικία όπου ο Παρμενίων κατέλαβε την πόλη της Ταρσού.
Μάχη της Ισσού
Η κρίσιμη μάχη με τον Δαρείο Γ΄, βασιλιά της Περσίας, διεξήχθη στον ποταμό Ισσό στα βόρεια της Συρίας τον Νοέμβριο του 333 π.Χ. Ο Αλέξανδρος ήταν και πάλι νικητής, παρά το γεγονός ότι ο περσικός στρατός ήταν μεγαλύτερος από τον δικό του.
Αναπαράσταση της αρχικής φάσης της Μάχης της Ισσού, όπου φαίνεται ότι ο Παρμενίων διοικούσε το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού στρατεύματος. Πηγή: Wikipedia
Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο Παρμενίων και οι άνδρες του κατάφεραν να κρατήσουν τις θέσεις του αν και δέχτηκαν το βάρος της περσικής επίθεσης. Έτσι ο Αλέξανδρος μπόρεσε να αντεπιτεθεί στη δεξιά πτέρυγα με το ιππικό και να κερδίσει τη νίκη.
Αμέσως μετά τη μάχη, ο Παρμενίων προήλασε μέχρι τη Δαμασκό, 350 χιλιόμετρα μέσα σε εχθρικό έδαφος. Αιφνιδίασε και αιχμαλώτισε την περσική φρουρά που φυλούσε εκεί τον θησαυρό που ο Δαρείος είχε φέρει μαζί του. Ο Παρμενίων κατάσχε 55 τόνους χρυσού και τεράστιες ποσότητες ασημιού. Επίσης, συνέλαβε 329 γυναίκες μουσικούς, 306 μάγειρες, 13 ζαχαροπλάστες, 70 οινοχόους, 40 αρωματοποιούς και εκατοντάδες παλλακίδες της αυλής του Δαρείου. Περίπου 7.000 ζώα χρειάστηκαν για να μεταφερθεί η λεία στον Αλέξανδρο.
Μάχη των Γαυγάμηλων
Όπως και στις προηγούμενες μάχες έτσι και στα Γαυγάμηλα το 331 π.Χ. ο Παρμενίων διοικούσε την αριστερή πτέρυγα. Την εποχή εκείνη ήταν περίπου 70 ετών. Για άλλη μία φορά, οι άνδρες που διοικούσε δέχτηκαν την επίθεση του μεγαλύτερου τμήματος του περσικού στρατεύματος και ιδιαίτερα του ιππικού και των δρεπανηφόρων αρμάτων του. Η νίκη επιτεύχθηκε από τον ελιγμό του Αλέξανδρου με το ιππικό στη δεξιά παράταξη των Περσών.
Πριν από τη μάχη, ο Παρμενίων υποστήριξε ότι δεν θα έπρεπε να επιτεθούν αμέσως πριν ξεκουραστούν οι στρατιώτες και γίνει αναγνώριση του εδάφους. Αυτή τη φορά ο Αλέξανδρος άκουσε τον Παρμενίωνα και περίμενε. Όμως, απέρριψε την πρόταση του υπαρχηγού του πριν από τη μάχη να κάνουν νυχτερινή αιφνιδιαστική επίθεση στο στρατόπεδο των Περσών.
Ο Δαρείος κατάφερε να διαφύγει μετά τη μάχη και σύμφωνα με τον Πλούταρχο αυτό οφείλεται σε ολιγωρία του Παρμενίωνα.
Παρά ταύτα, θα συνέχιζε να έχει σημαντική επιρροή ως υποδιοικητής του Αλέξανδρου μέχρι την κατάκτηση της Βαβυλώνας. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τότε, ο Παρμενίων είχε χάσει δύο γιους του στη διάρκεια της εκστρατείας του Αλεξάνδρου: τον Έκτορα που πνίγηκε στον Νείλο όταν ο Αλέξανδρος κατέλαβε την Αίγυπτο και τον Νικάνορα που σκοτώθηκε σε μία αψιμαχία με Πέρσες όταν καταδίωκε τον Δαρείο.
Το δίλημμα του Αλέξανδρου
Μετά την κατάκτηση των Δραγιανών το 330 π.Χ., ο Αλέξανδρος πληροφορήθηκε ότι ο Φιλώτας, ο μεγαλύτερος και μόνος επιζών γιος του Παρμενίωνα, ενεπλάκη σε συνωμοσία κατά της ζωής του.
Ο Φιλώτας καταδικάστηκε από τον στρατό και θανατώθηκε.
Η εκτέλεση του Φιλώτα με δόρατα μπροστά στον Αλέξανδρο, σε φλαμανδικό χειρόγραφο του 1470-1480 μ. Χ., που έγινε για τον Ένγκελμπερτ του Νασάου (MS. Laud Misc. 751, fol. 152). Πηγή: Wikipedia
Ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε ένα σοβαρό πρόβλημα για το τι θα έπρεπε να κάνει με τον Παρμενίωνα, αν και δεν υπήρχε κανένα στοιχείο ότι είχε εμπλοκή στη συνωμοσία.
Ο Παρμενίων βρισκόταν στα μετόπισθεν του Αλέξανδρου, στη Μηδεία, όπου διοικούσε σημαντικό τμήμα του στρατεύματος. Είχε υπό τον έλεγχό του το θησαυροφυλάκιο του Αλέξανδρου και τις γραμμές ανεφοδιασμού του. Υπήρχε ο φόβος ότι όταν ο Παρμενίων μάθαινε ότι ο Φιλώτας είχε σκοτωθεί να επιτεθεί με το στράτευμα εναντίον του Αλέξανδρου, και μάλιστα από πλεονεκτική θέση.
Επιπλέον, θεωρήθηκε ότι ως πατέρας έφερε ευθύνη για το ότι ο γιος του είχε στραφεί εναντίον του Αλέξανδρου.
Δολοφονία του Παρμενίωνα
Ο Αλέξανδρος ενήργησε άμεσα και έστειλε τους στρατηγούς του, Κλέανδρο και Σιτάλκη, να δολοφονήσουν τον Παρμενίωνα πριν μάθει για τον Φιλώτα. Αυτοί όταν τον συνάντησαν αφού τον χαιρέτησαν, τον μαχαίρωσαν μέχρι θανάτου. Σε μία εκδοχή της ιστορίας, οι δολοφόνοι έδωσαν στον Παρμενίωνα μία επιστολή του Αλεξάνδρου όπου του ανέφερε για τη συνομωσία και εκτέλεση του Φιλώτα, και ότι τον καθιστούσε υπεύθυνο για τις πράξεις του γιου του.
Οι άνδρες που διοικούσε ο Παρμενίων δεν αντέδρασαν στη δολοφονία του και ο Αλέξανδρος διασφάλισε την υπακοή ολόκληρου του στρατού του.
Στιμιότυπο από την ταινία “Αλέξανδρος” του 2004 που δείχνει τη δολοφονία του Παρμενίωνα. Πηγή: ImDb.
Όμως, η δολοφονία του Παρμενίωνα συγκλόνισε τους περισσότερους βετεράνους και ιδιαίτερα τους παλαιούς αξιωματικούς και διοικητές που είχαν υπηρετήσει πολλά χρόνια μαζί του ή υπό τις διαταγές του.
Αυτό που τους δυσαρέστησε δεν ήταν μόνο ότι ο Παρμενίων είχε αυτό το τέλος, παρά τις σημαντικές υπηρεσίες που είχε προσφέρει στον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο, αλλά και το ότι δεν του δόθηκε η δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του, δικαίωμα που είχε και ο τελευταίος εγκληματίας.
Η δολοφονία του Παρμενίωνα σε μεσαιωνικό χειρόγραφο. Στη μικρογραφία, ο Παρμενίωνας διαβάζει το γράμμα του Αλέξανδρου ενώ μαχαιρώνεται από τον δολοφόνο του. Πηγή: Wikipedia
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα επόμενα χρόνια όσοι καταφέρονταν εναντίον του Αλέξανδρου, συνήθως λίγο πριν την εκτέλεσή τους, δεν παρέλειπαν να αναφέρουν στους λόγους της δυσαρέσκειάς τους και τον άδικο θάνατο του Παρμενίωνα.
Απόσπασμα από την ταινία “Αλέξανδρος” του Όλιβερ Στόουν του 2004. Μετά την εκτέλεση του Φιλώτα, ο Αλέξανδρος αποφασίζει τη δολοφονία του Παρμενίωνα. Στην ταινία, οι δολοφόνοι είναι οι στρατηγοί Αντίγονος και Κλείτος, αντί του σωστού, Κλέανδρο και Σιτάλκη. Ο Κλείτος όχι μόνο δεν είχε καμία ανάμειξη στη δολοφονία, αλλά ελάχιστη ώρα πριν ο Αλέξανδρος σκοτώσει και εκείνο, ο Κλείτος τον κατηγορούσε -ανάμεσα στα άλλα- και για το θάνατό του Παρμενίωνα.