Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στο αποκορύφωμά του. Η οικουμένη ζούσε συνεχώς υπό την απειλή και το φόβο ενός πυρηνικού πολέμου ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.
Η μεταξύ τους ιδεολογική αντιπαράθεση αποτυπώθηκε με έναν πολύ χαρακτηριστικό τρόπο στις 24 Ιουλίου 1959, σε αυτό που αποκλήθηκε ως το “ντιμπέιτ της κουζίνας” (“kitchen debate”).
Πρόκειται για την περίφημη συνάντηση και ανταλλαγή επιχειρημάτων ανάμεσα στον τότε αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον και τον ηγέτη της ΕΣΣΔ, Νικίτα Χρουστσόφ στο πάρκο Σοκολνίκι της Μόσχας, στα εγκαίνια της Αμερικανικής Εθνικής Έκθεσης.
Επειδή ο χώρος όπου φιλοξενείτο η έκθεση ήταν γεμάτος από αμερικανικές οικιακές συσκευές και ένα μοντέλο κουζίνας, ο διάλογος μεταξύ Νίξον και Χρουστσόφ ονομάστηκε “ντιμπέιτ δηλαδή η αναμέτρηση της κουζίνας”.
Ο μεν Αμερικανός αντιπρόεδρος βρήκε στην έκθεση πρόσφορο έδαφος, ώστε να επαινέσει δημόσια την αμερικανική τεχνολογία, τον καπιταλισμό και το υψηλό βιοτικό επίπεδο στις ΗΠΑ.
Για τον δε Χρουστσόφ, η συνάντηση ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία, για να αμφισβητήσει το πόσο προηγμένες ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και να εξάρει το κομμουνιστικό σύστημα.
Καπιταλισμός vs. κομμουνισμός
Τον Ιανουάριο του 1958, υπογράφτηκε η Πολιτιστική Συμφωνία Lacy-Zarubin. Αμερικανοί και Σοβιετικοί συμφώνησαν, μεταξύ άλλων, να διοργανώσουν εκθέσεις ο ένας στις χώρες του άλλου με θεωρητικό σκοπό την προώθηση της μεταξύ τους κατανόησης.
Τον Ιούνιο του 1959, εγκαινιάστηκε η Σοβιετική Έκθεση στη Νέα Υόρκη. Ένα μήνα αργότερα, ακολούθησε η Αμερικανική Έκθεση στη Μόσχα.
Καθώς ο Νίξον “ξεναγούσε” τον Χρουστσόφ στο μοντέλο ενός αμερικανικού σπιτιού, βρέθηκαν μπροστά σε ένα πρότυπο κουζίνας, περικυκλωμένοι από πλήθος φωτορεπόρτερ και επίσημων προσκεκλημένων.
Κοντοστάθηκαν στα κάγκελα και ξεκίνησαν μια αυτοσχέδια συζήτηση για τα υπέρ και τα κατά των οικονομικών συστημάτων της κάθε χώρας.
Χρουστόφ και Νίξον ανταλλάζουν επιχειρήματα μπροστά από ένα μοντέλο κουζίνας στην Αμερικανική Εθνική Έκθεση της Μόσχας
“Δεν τα ξέρεις όλα” – “Μόνο το φόβο του κομμουνισμού ξέρεις”
Το ντιμπέιτ Νίξον και Χρουστσόφ συνεχίστηκε σε στούντιο και μεταδόθηκε τηλεοπτικά. Εκεί “άναψαν τα αίματα”. Οι δύο πολιτικοί επιδόθηκαν σε έναν αγώνα επιχειρηματολογίας και η μία ατάκα διαδεχόταν την άλλη.
Τα μειδιάματα, τα γέλια και οι χειρονομίες, ειδικά από τη μεριά του Χρουστσόφ που ήταν γνωστός για το έντονο ταπεραμέντο του, δεν έλειπαν από το “μενού” του ντιμπέιτ.
Ενώ ο Χρουστσόφ εξέφραζε τις ευχαριστίες του προς τον Νίξον για την επίσκεψή του, κατήγγειλε το “Ψήφισμα των Αιχμάλωτων Εθνών”, το οποίο εγκρίθηκε από το Κογκρέσο των ΗΠΑ λίγες μέρες πριν, καταδίκαζε τον σοβιετικό έλεγχο των αιχμάλωτων λαών της Ανατολικής Ευρώπης και ζητούσε από όλους τους Αμερικανούς να προσευχηθούν για την απελευθέρωσή τους.
Λίγο μετά, υποστήριξε ότι η Σοβιετική Ένωση θα φτάσει το επίπεδο των ΗΠΑ μέσα σε επτά χρόνια και θα το ξεπεράσει τα επόμενα. “Ύστερα, θα σας χαιρετάμε φιλικά από θέση ισχύος“, είπε ο Χρουστσόφ προκαλώντας γέλιο σε όλους τους παριστάμενους.
Ο Νίξον προέτρεψε το συνομιλητή του “να μην φοβάται τις ιδέες” και κατέληξε λέγοντάς του: “Τελικά, δεν τα ξέρεις όλα“. Ο Χρουστσόφ δεν άφησε αναπάντητη την πρόταση του Αμερικανού αντιπροέδρου: “Αν εγώ δεν ξέρω τα πάντα, εσύ δεν ξέρεις τίποτα για τον κομμουνισμό, εκτός από το ότι τον φοβάσαι“.
Ενώ διατυπώνονταν απειλές εν μέσω φιλοφρονήσεων για πυρηνικό πόλεμο, ο Νίξον προσπαθούσε να προβάλει την εικόνα ενός μετριοπαθούς συνομιλητή, λέγοντας στον Χρουστσόφ ότι “κάθε λέξη που λέει καταγράφεται” και την παρακολουθούν χιλιάδες θεατές.
Το ντιμπέιτ μεταξύ Νίξον και Χρουστσόφ δεν άφησε αδιάφορο τον Τύπο
Το “ντιμπέιτ της κουζίνας” διήρκεσε 16 λεπτά κι έφτασε στο τέλος του με τη δέσμευση του Ρίτσαρντ Νίξον στον Νικίτα Χρουστσόφ ότι όσα είπε θα μεταφραστούν στα αγγλικά και όσα είπε εκείνος στα ρωσικά. Ο Σοβιετικός ηγέτης απάντησε με μια δυνατή χειραψία και ένα εξίσου δυνατό “κόλλα πέντε”.
Στις ΗΠΑ, τρία μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα μετέδωσαν το ντιμπέιτ την επόμενη μέρα, στις 25 Ιουλίου. Αυτό δυσαρέστησε τις σοβιετικές αρχές, διότι Νίξον και Χρουστσόφ είχαν συμφωνήσει ότι η συζήτησή τους θα μεταδιδόταν ταυτόχρονα σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση. Η Μόσχα μετέδωσε τον διάλογο στις 27 Ιουλίου, με τα σχόλια του Νίξον να είναι μερικώς και όχι ολικώς μεταφρασμένα.
Για τους περισσότερους, πάντως, δεν υπήρξε ουσιαστικός κερδισμένος από το “ντιμπέιτ της κουζίνας”. “Επρόκειτο για μια ανταλλαγή επιχειρημάτων που τόνιζε το χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά είχε μικρή σημασία ως προς τα ουσιαστικά ζητήματα“, σχολίασαν οι New York Times.
Οι μόνοι κερδισμένοι του ντιμπέιτ ήταν τα ΜΜΕ, τα οποία είχαν μια “χρυσή ευκαιρία” προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του κοινού και την “άρπαξαν από τα μαλλιά”.
Παρακολουθήστε αποσπάσματα από το ντιμπέιτ ανάμεσα σε Νίξον και Χρουστσόφ σε ασπρόμαυρο βίντεο και ολόκληρη τη συνομιλία σε έγχρωμο:
Ακολουθεί η απόδοση του διαλόγου μεταξύ Νίξον και Χρουστσόφ:
Δημοσιογράφος: Πείτε μας τις γενικές σας εντυπώσεις από τα εκθέματα.
Χρουστσόφ: Μιλώντας για εντυπώσεις, είναι προφανές ότι οι κατασκευαστές δεν έχουν καταφέρει να ολοκληρώσουν το έργο τους και τα εκθέματα δεν είναι ακόμη στη θέση τους. Επομένως, είναι δύσκολο να σχολιάσουμε, γιατί αυτό που βλέπουμε είναι η διαδικασία κατασκευής και όχι τα εκθέματα που θα θέλαμε να δούμε. Νομίζω όμως ότι όλα θα είναι στη θέση τους σε λίγες ώρες και θα είναι μια καλή έκθεση.
Όσον αφορά τις ευχές μας, ευχόμαστε στην Αμερική το καλύτερο στην προσπάθειά της να δείξει τα αγαθά, τα προϊόντα και τις ικανότητές της, μεγάλες ικανότητες και με χαρά θα κοιτάξουμε και θα μάθουμε. Όχι μόνο θα μάθουμε, αλλά μπορούμε επίσης να δείξουμε και θα δείξουμε τι κάνουμε. Αυτό θα συμβάλει στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των χωρών μας και μεταξύ όλων των χωρών για τη διασφάλιση της ειρήνης σε όλο τον κόσμο.
Θέλουμε μόνο να ζούμε σε ειρήνη και φιλία με τους Αμερικανούς γιατί είμαστε τα πιο ισχυρά έθνη. Αν είμαστε φίλοι, τότε και άλλες χώρες θα είναι φίλοι. Αν κάποιος προσπαθήσει να γίνει έστω και λίγο επιθετικός, μπορούμε να του τραβήξουμε λίγο το αυτί και να του πούμε “Μην τολμήσεις!”
Δεν μπορούμε να είμαστε σε πόλεμο. Αυτοί είναι οι καιροί των πυρηνικών όπλων. Ένας ανόητος μπορεί να ξεκινήσει αυτόν τον πόλεμο και ένας σοφός δεν θα μπορέσει να τελειώσει αυτόν τον πόλεμο. Ως εκ τούτου, αυτές είναι οι κατευθυντήριες αρχές μας στην πολιτική, εσωτερική και διεθνή. Σας ευχόμαστε επιτυχία στην επίδειξη των δυνατοτήτων της Αμερικής και τότε θα εντυπωσιαστούμε. Πόσο καιρό υπάρχει η Αμερική; Είναι 300 χρόνια;
Άγνωστος τρίτος: 150 χρόνια ανεξαρτησίας.
Χρουστσόφ: Τότε θα πούμε ότι η Αμερική υπάρχει 150 χρόνια και εδώ είναι το επίπεδό της. Εμείς (εννοεί το κομμουνιστικό καθεστώς) υπάρχουμε σχεδόν 42 χρόνια και σε 7 χρόνια θα είμαστε στο ίδιο επίπεδο με την Αμερική. Και μετά θα προχωρήσουμε ακόμη πιο μπροστά. Όταν σας περάσουμε στην πορεία, θα σας χαιρετήσουμε φιλικά έτσι [Ο Χρουστσόφ κουνάει το χέρι του και γελάει]
Τότε αν θέλετε, μπορούμε να σταματήσουμε και να σας προσκαλέσουμε για να μας προλάβετε. Το ζήτημα της κοινωνικής δομής και της ευημερίας – θέλετε να το κάνετε αυτό στον καπιταλισμό; Λοιπόν, ζεις όπως θέλεις. Είναι δική σας δουλειά. Αυτό είναι ένα εγχώριο ζήτημα και δεν μας αφορά. Μπορούμε να σας λυπηθούμε, γιατί δεν καταλαβαίνετε. Λοιπόν, ζήστε όπως θέλετε.
Θα ήθελα να πω αυτό που είναι πιο σημαντικό σήμερα. Είμαστε χαρούμενοι που ο Αντιπρόεδρος κ. Νίξον έφτασε στη Μόσχα για τα εγκαίνια της έκθεσης. Προσωπικά εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου και εκ μέρους των συναδέλφων μου που ο κ. Πρόεδρος μου έστειλε ένα μήνυμα, το οποίο δεν έχω διαβάσει ακόμα, αλλά πιστεύω εκ των προτέρων ότι στέλνει θερμές ευχές. Εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου στον αγγελιαφόρο και ελπίζω να απολαύσετε την επίσκεψή σας.
Και δεν μπορώ να συνεχίσω χωρίς να πω κάτι: αν δεν παίρνατε μια τέτοια απόφαση [σ.σ.: εννοεί το “Ψήφισμα των Αιχμάλωτων Εθνών”], το ταξίδι σας θα ήταν άψογο.
Δημοσιογράφος: Κύριε Αντιπρόεδρε, από όσα είδατε στην έκθεσή μας, τι πιστεύετε ότι θα εντυπωσιάσει τους ανθρώπους εδώ της Σοβιετικής Ένωσης;
Νίξον: Λοιπόν, δεν είχα ακόμη πολλές ευκαιρίες να το δω, αλλά έχω δει μεγάλο αριθμό φωτογράφων, όπως φυσικά και ο πρόεδρος [της ΕΣΣΔ]. Νομίζω όμως πως από ό,τι έχω δει είναι μια πολύ επιδραστική έκθεση και θα προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον. Θα μπορούσα να πω ότι σήμερα το πρωί κατέβηκα να επισκεφθώ μια αγορά, όπου οι αγρότες από διάφορα περίχωρα της πόλης φέρνουν τα αντικείμενά τους για να τα πουλήσουν.
Καθώς τους μιλούσα, κάποιοι από αυτούς πλησίασαν και με ρώτησαν πού θα μπορούσαν να βρουν εισιτήρια για να δουν την έκθεση. Δεν είχα μαζί μου εκείνη τη στιγμή, αλλά κανόνισα να στείλω μερικά. Μπορώ μόνο να πω ότι υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον μεταξύ αυτών των ανθρώπων που ήταν εργάτες, αγρότες κ.λπ.. Από αυτή την άποψη, θα φανταζόμουν ότι η έκθεση θα έχει σημαντική επιτυχία.
Όσον αφορά τα σχόλια του κ. Χρουστσόφ, είναι πλέον παράδοση να περιμένουμε από αυτόν να μιλάει αυτοσχέδια και ειλικρινά όποτε έχει την ευκαιρία. Και χαίρομαι που το έκανε στην έγχρωμη τηλεόραση μας σε μια στιγμή όπως αυτή. Φυσικά θα έχουμε και οι δύο την ευκαιρία να μιλήσουμε αργότερα σήμερα το απόγευμα και, κατά συνέπεια, δεν θα σχολιάσω τα διάφορα θέματα που έθιξε σε αυτό το σημείο, παρά μόνο να το πω το εξής. Αυτή, κύριε Χρουστσόφ, είναι μια από τις πιο προηγμένες επικοινωνιακές εξελίξεις που έχουμε, τουλάχιστον στη χώρα μας.
Είναι φυσικά η έγχρωμη τηλεόραση. Είναι, όπως θα καταλάβετε σε λίγα λεπτά, όταν θα δείτε την κασέτα της ομιλίας σας και τα σχόλιά μου σε λίγα λεπτά, ένα από τα καλύτερα μέσα επικοινωνίας που έχει αναπτυχθεί και μπορώ μόνο να πω ότι, αν αυτό τον ανταγωνισμό που περιγράφετε έτσι τόσο αποτελεσματικά, στον οποίο σκοπεύετε να μας ξεπεράσετε, ιδιαίτερα στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, εάν αυτός ο ανταγωνισμός γίνει για να κάνει το καλύτερο για τους ανθρώπους μας και για τους ανθρώπους παντού, πρέπει να υπάρξει ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών .
Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου ενδέχεται να είστε μπροστά από εμάς, όπως για παράδειγμα στην ανάπτυξη της ώθησης των πυραύλων σας για την εξερεύνηση του διαστήματος. Μπορεί να υπάρχουν άλλοι τομείς, όπως στην έγχρωμη τηλεόραση, όπου είμαστε μπροστά από εσάς. Προκειμένου και για τους δύο λαούς μας [διακόπτει ο Χρουστσόφ]…
Χρουστσόφ: Τι εννοείτε, μπροστά; Όχι, ποτέ. Σας έχουμε κερδίσει στους πυραύλους και σε αυτήν την τεχνολογία είμαστε επίσης μπροστά σας. Δεν υποχωρώ.
Νίξον: Περιμένετε μέχρι να δείτε την εικόνα.
Χρουστσόφ: Ωραία!
Δημοσιογράφος: Θα είναι ενδιαφέρον για εσάς [σ.σ.: εννοεί τον Χρουστσόφ] να γνωρίζετε ότι αυτό το πρόγραμμα εγγράφεται σε έγχρωμη ταινία Ampex και μπορεί να αναπαραχθεί αμέσως και δεν μπορείτε να πείτε ότι δεν είναι ζωντανό πρόγραμμα. Οι Σοβιετικοί μηχανικοί που ήρθαν εντυπωσιάστηκαν από αυτό που είδαν.
Χρουστσόφ: Αισθάνομαι επίσης το δέος των Σοβιετικών μηχανικών μας. Το γεγονός ότι οι Αμερικανοί είναι έξυπνοι άνθρωποι είναι κάτι που πάντα πιστεύαμε και γνωρίζαμε, επειδή οι ανόητοι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να ανεβάσουν την οικονομία στο επίπεδο που έχουν επιτύχει. Αλλά και εμείς δεν είμαστε ανόητοι να βαράμε τις μύγες με τα ρουθούνια μας. Σε σαράντα δύο χρόνια κάναμε ένα τέτοιο μεγάλο βήμα! Είμαστε άξιοι συνεργάτες! Λοιπόν, ας ανταγωνιστούμε! Ας ανταγωνιστούμε! Ποιος μπορεί να παράγει τα περισσότερα αγαθά για τους ανθρώπους, αυτό το σύστημα θα είναι καλύτερο και θα κερδίσει.
Νίξον: Ωραία. Ας έχουμε πολύ περισσότερη επικοινωνία και ανταλλαγή ιδεών σε αυτόν τον τομέα που μιλάτε. Θα πρέπει να σας ακούσουμε πολύ περισσότερο στην τηλεόρασή μας. Θα πρέπει να μας ακούσετε πολύ περισσότερο στη δική σας.
Χρουστσόφ: Ας το κάνουμε με αυτόν τον τρόπο. Φυσικά μπορούμε να λαμβάνουμε υπόψη την τηλεόραση, αλλά με την τηλεόραση μπορείτε να μιλήσετε εδώ χωρίς κανέναν παρόντα και μετά η κασέτα θα τοποθετηθεί σε ένα ράφι. Ας το κάνουμε με αυτόν τον τρόπο: εσείς μιλάτε ενώπιον του λαού μας και εμείς θα μιλήσουμε ενώπιον των δικών σας. Αυτό θα είναι πολύ καλύτερο. Θα μας δουν και θα μας αισθανθούν. Δημιουργώ ένα φόρουμ για εσάς για το μέλλον.
Νίξον: Ναι. Δεν πρέπει να φοβάστε τις ιδέες.
Χρουστσόφ: Συνεχίζουμε να σας το λέμε: εσείς μη φοβάστε τις ιδέες! Δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα. Έχουμε ήδη ξεφύγει από αυτή την κατάσταση και τώρα δεν φοβόμαστε τις ιδέες.
Νίξον: Τότε, λοιπόν, ας έχουμε περισσότερες ανταλλαγές ιδεών. Όλοι συμφωνούμε σε αυτό, σωστά;
Χρουστσόφ: Ωραία. Σε τι συμφωνούμε;
Νίξον: Τώρα ας πάμε να δούμε τις φωτογραφίες μας.
Χρουστσόφ: Συμφωνώ, αλλά θέλω να βεβαιωθώ σε τι έχω συμφωνήσει. Έχω το δικαίωμα; Ξέρω ότι έχω να κάνω εδώ με έναν πολύ καλό δικηγόρο. Θέλω, λοιπόν, να διατηρήσω την αξιοπρέπεια του ανθρακωρύχου, ώστε οι ανθρακωρύχοι να πουν: “Αυτός είναι ο άνθρωπός μας, δεν υποκύπτει μπροστά σε έναν Αμερικανό δικηγόρο”.
Νίξον: Καμία αμφιβολία για αυτό.
Χρουστσόφ: Είστε υπέρμαχος του καπιταλισμού, εγώ είμαι υπέρμαχος του κομμουνισμού! Ας ανταγωνιστούμε λοιπόν!
Νίξον: Ναι. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι από τον τρόπο που μιλάτε και κυριαρχείτε στη συζήτηση, θα είχατε γίνει ένας καλός δικηγόρος. Όμως, αυτό που εννοώ είναι το εξής: η μαγνητοσκόπηση θα μεταδώσει αμέσως αυτήν τη συνομιλία. Και αυτή η επικοινωνία θα μας διδάξει κάποια πράγματα, και θα διδάξει και σε εσάς κάποια πράγματα, γιατί τελικά δεν τα ξέρετε όλα.
Χρουστσόφ: Αν εγώ δεν τα ξέρω όλα, εσείς δεν ξέρετε τίποτε για τον κομμουνισμό, εκτός από ότι τον φοβάστε. Επιχειρηματολογούμε σε άνισο έδαφος. Η κάμερα είναι δική σας, εσείς μιλάτε αγγλικά και εγώ μιλάω ρωσικά. Τα αγγλικά σας λόγια μαγνητοσκοπούνται και θα προβληθούν και θα ακουστούν, αλλά αυτό που λέω ερμηνεύεται μόνο στο αφτί σας και επομένως ο αμερικανικός λαός δεν θα ακούσει αυτό που είπα. Αυτές είναι άνισες συνθήκες!
Νίξον: Δεν περνάει μέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες που δεν μπορούμε να διαβάσουμε όλα όσα λέτε στη Σοβιετική Ένωση. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι δεν κάνετε ποτέ μια δήλωση εδώ που να νομίζετε ότι δεν διαβάζουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Χρουστσόφ: Λοιπόν, ας είναι έτσι! Μεταφράστε τα λόγια μου και μετά θα παρακολουθήσουμε την κασέτα με την αγγλική μετάφραση όσων σας είπα στα ρωσικά. Θα ήθελα τα λόγια μου να μεταφραστούν και στα αγγλικά. Μου δίνετε τον λόγο σας;
Νίξον: Τώρα έχουμε όλους αυτούς τους ρεπόρτερ εδώ. Έχουμε [διακόπτει ο Χρουστσόφ]…
Χρουστσόφ: Όχι, μου δίνετε το λόγο σας;
Νίξον: Κάθε λέξη που έχετε πει έχει σημειωθεί, και θα σας υποσχεθώ ότι κάθε λέξη που έχετε πει εδώ θα αναφερθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και θα σας δουν να τη λέτε στην τηλεόραση.
Χρουστσόφ: Αλλά έχω τις αμφιβολίες μου. Ως εκ τούτου, θέλω, κύριε Αντιπρόεδρε, να δώσετε το λόγο σας ότι η ομιλία μου θα μεταφραστεί και στα αγγλικά και θα μεταδοθεί. Θα το κάνετε;
Νίξον: Σίγουρα θα γίνει. Σίγουρα. Και με την ίδια λογική όλα αυτά που λέω θα ηχογραφηθούν και θα μεταφραστούν και θα μεταφερθούν σε όλη τη Σοβιετική Ένωση. Αυτό είναι μια δίκαιη συμφωνία.