Σύμφωνα με τον αρχικό προγραμματισμό των Φιλικών, η Ελληνική Επανάσταση θα ξέσπαγε το 1820.
Το “Σχέδιον Γενικόν” προέβλεπε εξέγερση των Ελλήνων στην Πελοπόννησο, πυρπόληση του Οθωμανικού στόλου στην Κωνσταντινούπολη και ταυτόχρονο ξέσπασμα επαναστατικών εστιών σε Ήπειρο, Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα και νησιά. Και για όλα αυτά, δεν είχαν παρά μόνο λίγους μήνες προετοιμασίας, καθώς θα το έφερναν εις πέρας στα τέλη του 1820. Οι εξελίξεις και οι έριδες όμως τους πρόλαβαν.
Ιδιαίτερα ανάμεσα στα ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας, υπήρχαν διενέξεις αναφορικά με τον τρόπο, τον τόπο και τον χρόνο του ξεσπάσματος. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, ο απελευθερωτικός αναβρασμός στην ελληνική κοινωνία ήταν έκδηλος. Η πλειονότητα των Ελλήνων ήταν θετική και προετοιμασμένη να στηρίξει μία εξέγερση.
Το καλοκαίρι του 1820, ο αρχηγός της Εταιρείας, Αλέξανδρος Υψηλάντης, από κοινού με τον αρχιμανδρίτη Γρηγόριο Δίκαιο -κατά κόσμον Παπαφλέσσα- και τον διερμηνέα του γενικού προξενείου της Ρωσίας, Γεώργιο Λεβέντη, συνέταξαν ένα αναλυτικό πλάνο για την “εναρκτήρια πράξη” της Επανάστασης.
Αναθεωρήσεις και αναβολές
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1820 συγκλήθηκε σύσκεψη των ηγετικών στελεχών της Φιλικής Εταιρείας στο Ισμαήλιο της Μολδαβίας. Εκεί, εκφράστηκαν για πρώτη φορά ανοιχτά όλες οι αντιρρήσεις και οι έντονες διαφωνίες μεταξύ των αγωνιστών. Καθοριστικό ρόλο είχε παίξει και το εξαιρετικά αρνητικό διεθνές κλίμα. Η Ιερά Συμμαχία ήταν ενάντια σε κάθε επαναστατικό κίνημα, ενώ και πολλοί από τους Έλληνες που αρχικά ήταν υπέρ, είχαν αποθαρρυνθεί λόγω της εμφανούς έλλειψης οργάνωσης.
Όπως ήταν αναμενόμενο, το “Σχέδιον Γενικόν” του Υψηλάντη αναθεωρήθηκε και αντικαταστάθηκε από το “Σχέδιον Μερικόν Κωνσταντινουπόλεως”.
Ωστόσο, το νέο πλάνο ήταν ακόμη πιο ριζοσπαστικό από το πρώτο. Σχεδόν τρελό. Το “Σχέδιον Μερικόν” τοποθετούσε πάλι το ξέσπασμα του Απελευθερωτικού Αγώνα στην Πελοπόννησο.
Στην Κωνσταντινούπολη, αντί για πυρπόληση του οθωμανικού στόλου, προβλεπόταν η κατάληψή του. Έπειτα οι Έλληνες θα πυρπολούσαν ολόκληρη την πόλη και θα συλλάμβαναν τον Σουλτάνο!
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έγινε αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας μετά την άρνηση του Καποδίστρια να αναλάβει. Wikipedia
Παρότι ουτοπικό, το σχέδιο αρχικά υιοθετήθηκε από τους Φιλικούς.
Όσο οι μέρες περνούσαν, ο Υψηλάντης αντιλήφθηκε ότι η υλοποίησή του σε αυτή τη φάση ήταν μάλλον αδύνατη. Έτσι υποχρεώθηκε σε μία ακόμα αναπροσαρμογή. Αρχικά μετέθεσε την ημερομηνία της Επανάστασης από τα τέλη του 1820 στην άνοιξη του 1821.
Η καθυστέρηση αυτή εξόργισε πολλούς Φιλικούς, που είχαν πια κουραστεί από τα μεγάλα λόγια και τις κωλυσιεργίες.
«Οι λόγοι δεν κάμουν δουλειάν», σημείωνε ο Γρηγόριος Δίκαιος.
Από την άλλη πλευρά, οι πιο ψύχραιμοι θεώρησαν την αναβολή αναγκαία. Η προετοιμασία του Αγώνα βρισκόταν ακόμα σε εμβρυακό στάδιο και μία επικείμενη εξέγερση θα ήταν καταδικασμένη.
Εσπευσμένο ξέσπασμα
Όσο οι μήνες περνούσαν και η Επανάσταση δεν ξέσπαγε, ο κίνδυνος μιας διαρροής στις τουρκικές αρχές εντεινόταν. Φυσικά το ενδεχόμενο αυτό θα ήταν καταστροφικό. Το βέβαιο είναι ότι οι Τούρκοι γνώριζαν για τη Φιλική Εταιρεία αλλά είχαν υποτιμήσει τη δυναμική της και όχι αδικαιολόγητα.
Τα στελέχη της δεν ήταν πολεμιστές, στρατός και λεφτά δεν υπήρχαν και η Ευρώπη ήταν στο σύνολό της αντίθετη.
Στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες κυκλοφορούσαν φήμες σχετικά με τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας. Τότε, ο Υψηλάντης αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του πριν γίνει γνωστή κάθε λεπτομέρεια.
Ήταν Φεβρουάριος του 1821. Ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας ενημέρωσε τον ηγεμόνα της Βλαχίας Μιχαήλ Σούτσο, καθώς και ορισμένους στενούς συνεργάτες του, ότι θα κήρυσσε την Επανάσταση εκεί.
Εγώ μετά των αδελφών και συγγενών μου κινώ απόψε δια το Γιάσι, όπου θεία συνάρσει θέλομεν κάμει την αρχήν… Παρακινήσατε άπαντας μικρούς τε και μεγάλους να τρέξωσι όλοι.
Το απόγευμα της 22ης Φεβρουαρίου του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, φορώντας τη στολή του Ιερού Λόχου, πέρασε τον ποταμό Προύθο. Επρόκειτο για το φυσικό σύνορο μεταξύ της Ρωσίας και των παραδουνάβιων ηγεμονιών της Μολδαβίας και της Βλαχίας. Στην ουσία δηλαδή, περνούσε σε οθωμανικό έδαφος.
Στην αντίπερα όχθη τον περίμεναν περίπου 200 ιππείς, τους οποίους είχαν στείλει στελέχη της Φιλικής Εταιρείας που βρίσκονταν στο Ιάσιο.
Εκεί, στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών, τελέστηκε δοξολογία. Ο Μητροπολίτης Βενιαμίν ευλόγησε την ελληνική σημαία και ο Υψηλάντης κήρυξε επίσημα την έναρξη της Επανάστασης.
Δυστυχώς, η εκστρατεία στη Μολδοβλαχία πολύ γρήγορα απέτυχε. Η αρχή όμως είχε γίνει. Λίγες εβδομάδες αργότερα, οι Έλληνες επαναστάτες του Μοριά θα αιφνιδίαζαν τους Τούρκους, καταφέρνοντας καθοριστικά πλήγματα σε Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα και σε νησιά του Αιγαίου.
Το καλύτερο σχέδιο ήταν οι πράξεις. «Οι λόγοι μόνο, δεν έκαμαν δουλειάν», όπως έλεγε και ο Παπαφλέσσας.