Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
"Το γεφύρι της Άρτας" είναι ένα δημοτικό τραγούδι που αφηγείται την ιστορία της κατασκευής του γεφυριού πάνω από τον ποταμό Άραχθο στην πόλη της Άρτας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής της Ελλάδας τον 17ο αιώνα.
Τα βάθρα του γεφυριού είναι κτισμένα με μεγάλους κανονικούς λίθους κατά το ισοδομικό σύστημα, με επίστεψη, έτσι που θυμίζουν τοιχοποιία ελληνιστικών μεγάρων. Αυτή λοιπόν η δομή των βάθρων μαρτυρεί ότι το γεφύρι θεμελιώθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, και -κατά την άποψη του μελετητή Γιάννη Τσούτσινου- πιθανότατα είναι έργο του Πύρρου (3ος π.χ. αιώνας).
Πάνω σ' αυτά τα βάθρα -κατά την άποψη ορισμένων μελετητών -κτίστηκαν κατά τη Βυζαντινή εποχή (πρώτη περίοδος του Δεσποτάτου της Ηπείρου) ή κατά την άποψη άλλων στην πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο, τέσσερις μεγάλες καμάρες, μεταξύ των οποίων παρεμβλήθηκαν στα ποδαρικά τους καθώς και στα ακρινά σκέλη του γεφυριού 8 συνολικά μικρά τοξωτά ανοίγματα, για να διοχετεύονται τα νερά σε περίπτωση πλημμύρας. Η τοιχοποιία της ανωδομής είναι ομοιόμορφη με μικρούς κανονικούς λίθους. Φ
αίνεται ότι η μεγαλύτερη καμάρα -που λόγω του ανοίγματος της ήταν περισσότερο επισφαλής- από άγνωστη αιτία γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε στην τουρκοκρατία, και είναι ακριβώς αυτή η ανακατασκευή της ψηλής καμάρας που γέννησε το θρύλο της στοίχειωσης της γυναίκας του πρωτομάστορα και το αντίστοιχο δημοτικό τραγούδι. Σύμφωνα με σωσμένες γραπτές μαρτυρίες η κατασκευή αυτή έγινε το 1612, οι εργασίες κράτησαν τρία χρόνια και η νέα καμάρα έγινε ακόμη ψηλότερη, για μεγαλύτερη ευστάθεια. Μάλιστα υπάρχει και σχετική παράδοση σύμφωνα με την οποία, τους άριστους τεχνίτες που έφτιαξαν τη γέφυρα χρηματοδότησε ο Αρτινός παντοπώλης Γιάννης Θειακογιάννης, που έγινε ξαφνικά πλούσιος όταν αγόρασε από πειρατές καπάσες με λάδι, στις οποίες όμως αντί για λάδι βρέθηκε κρυμμένο χρυσάφι.
Το σχετικό με τη στερέωση του γεφυριού δημοτικό τραγούδι αντανακλά τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι τεχνίτες και τις πολλαπλές αποτυχημένες τους προσπάθειες μέχρι να "δέσει" η καμάρα. Η δυσκολία της ανακατασκευής του γεφυριού γέννησε το γνωστό δημοτικό τραγούδι, σύμφωνα με το οποίο, για να ολοκληρωθεί το έργο, θα έπρεπε ο πρωτομάστροας να θυσιάσει στα θεμέλια τη γυναίκα του.
Η ιστορία της θυσίας της γυναίκας του πρωτομάστορα στο "γεφύρι της Άρτας" έχει ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους.
Ένα μάθημα που μπορεί να αντληθεί από αυτήν είναι η σημασία της ιεράρχησης της ασφάλειας και της ευημερίας των πολιτών έναντι της ολοκλήρωσης των έργων υποδομής. Σε πολλά μέρη του κόσμου σήμερα, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι πολίτες θυσιάζονται για να γίνουν έργα υποδομής. Για παράδειγμα, σε ορισμένες χώρες, οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες για την κατασκευή φραγμάτων, γεφυρών και άλλων κατασκευών, μερικές φορές με ελάχιστο ή καθόλου εξοπλισμό ασφαλείας. Σε άλλες περιπτώσεις, ολόκληρες κοινότητες εκτοπίζονται για να ανοίξουν δρόμο για αυτοκινητόδρομους, αεροδρόμια και άλλα έργα, συχνά χωρίς επαρκή αποζημίωση ή εναλλακτική στέγαση.
Το μάθημα του "γιοφυριού της Άρτας" διδάσκει ότι τα έργα υποδομής πρέπει να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται με πρωταρχικό μέλημα την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι εργαζόμενοι θα έχουν ασφαλείς συνθήκες εργασίας και ότι οι κοινότητες θα ζητούν πλήρως τη γνώμη τους και θα αποζημιώνονται για τις όποιες επιπτώσεις στη ζωή τους.
Σημαίνει, επίσης, ότι δεν πρέπει να περιμένουμε θανάτους συμπολιτών μας, για να ολοκληρωθούν βασικά έργα υποδομής. Η ανάγνωση του δημοτικού τραγουδιού μάς επιτρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα έργα υποδομής μπορεί να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες και ότι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να κάνουμε αλλαγές ή ακόμη και να εγκαταλείψουμε τα έργα εάν διαπιστωθεί ότι είναι επικίνδυνα ή επιβλαβή για τους πολίτες.
Τέλος, η ιστορία αυτή διδάσκει και μία άλλη οπτική, την ανάγκη να εργαζόμαστε για το κοινό καλό, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα το προσωπικό μας συμφέρον. Ο πρωτομάστορας θυσιάζει τη γυναίκα του, κάνοντας στην άκρη την προσωπική του ευτυχία, για να ολοκληρωθεί ένα έργο, που αν και δεν το σύμφερε, ήταν υπέρ του κοινού καλού.
Συμπερασματικά, η θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα στο "γεφύρι της Άρτας" χρησιμεύει ως υπενθύμιση της ανάγκης για ηθική λήψη αποφάσεων σε όλες τις πτυχές της ανάπτυξης των υποδομών.