ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Διανοούμενοι: Είδος υπό εξαφάνιση
Πριν από μια δεκαετία περίπου η λέξη "Διανοούμενος" σήμαινε πολλά για την ελληνική κοινωνία, που τότε άφριζε από προοδευτικό αναβρασμό. Το είδος αρθρογραφούσε μετά μανίας διατυπώνοντας δυσνόητες απόψεις για το παρόν, σιβυλλικές προβλέψεις για το μέλλον και εν γένει κρίσεις για το παρελθόν. Άλλοτε πάλι, όταν έβλεπε ότι τα πράγματα πήγαιναν κατά διαόλου, δε δίσταζε να συσπειρωθεί και να υπογράψει δημόσιες καταγγελίες επί παντός του επιστητού, καταγγελίες που συγκέντρωναν αρκετές δεκάδες ονόματα, πολλές φορές και εκατοντάδες. Και μερικές φορές, εν πλήρει κρίσει συνειδήσεως, δε δίσταζε να διαρρήξει τα ιμάτιά του ενώπιον του ασυνείδητου πλήθους, όταν διαπίστωνε ότι οι προτάσεις του, όσο βαρύγδουπες κι αν ήσαν, έπεφταν στο κενό.
Μια δεκαετία αργότερα, ο απολογισμός της όλης φασαρίας μοιάζει μάλλον θλιβερός. Ο διανοούμενος που στο μεταξύ είχε κληθεί "κουλτουριάρης" -κάτι σαν τον Σοφολογιώτατο της Βαβυλωνίας στο πιο ημιμαθές- εκδιωχθείς από τις πολιτικές αυλές, όπου πίστεψε ότι μπορεί να ανθήσει στο πλευρό πεφωτισμένων ηγετών, εξόριστος από μια κοινωνία που ποτέ δεν είχε την υπομονή να τον πάρει στα σοβαρά -παρά την επιμονή των εφημερίδων την εποχή εκείνη- μοιάζει πλέον με εκείνο το συμπαθές είδος χελώνας, την Καρέτα-Καρέτα, είδος υπό εξαφάνιση, που το μόνο που ζητάει είναι μια ακρογιαλιά όπου να μπορεί να αναπαράγεται ησύχως, μακριά από τη βαρβαρότητα του σύγχρονου κόσμου.
Εν τέλει, όλα εδώ πληρώνονται. Τι να τους κάνει τους διανοούμενους μια κοινωνία σαν την ελληνική; Για τις προβλέψεις για το μέλλον διαθέτει τόσους και τόσους αστρολόγους. Για τις περί του αθλίου παρόντος κρίσεις, δόξα τω Θεώ, διαθέτει ανεξάντλητα αποθέματα κουτσομπολίστικης βλακείας, όσο για το παρελθόν, ε αυτό πια, μια κοινωνία σαν την ελληνική που κοιτάει πάντα μπροστά δε χρειάζεται να την απασχολεί παρά μόνον όταν κάποιος τρίτος αδαής, είτε είναι Βαλκάνιος είτε είναι Γότθος είτε Γαλάτης, εν τη αγνοία της βαρβαρότητάς του, πάει να της το θίξει. Και σ' αυτή την περίπτωση όμως έχει κρυμμένα στα ντουλάπια της αρκετά εμβλήματα, για να πιστοποιήσει τη γνησιότητά της -από σημαίες ως συνθήματα-, ώστε η κάθε σκέψη να καταντάει περιττή.
Μα, θα μου πείτε, οι διανοούμενοι κρίνονται από το πνευματικό τους έργο κι όχι από το πολιτικό ή κοινωνικό αντίκρισμα των απόψεών τους. Και θα συμφωνήσω, για να προσθέσω: αν τόσα χρόνια, απ' την ημέρα που έπεσε η χούντα και η σκέψη νομιμοποιήθηκε ξανά σ' αυτόν τον τόπο, όσοι πίστευαν πως η ζωή δεν τους αρκεί χωρίς την έλλογη συνείδησή τους είχαν φροντίσει να αναλωθούν στην παραγωγή ενός έργου προσωπικού και όχι στις πρόσκαιρες παρεμβάσεις - καίριες ή άκαιρες δεν έχει σημασία - και κυρίως αν είχαν τότε την ψυχραιμία και το σθένος να μη συμπεριφέρονται ως αυλικοί διαφόρων πολιτικών παρατάξεων, τότε, είμαι πεπεισμένος, τα πράγματα θα ήσαν σήμερα διαφορετικά και γι' αυτούς και για μας. Θα μου πείτε, είμαι άδικος; Μπορεί. Κάθε γενίκευση κουβαλάει μέσα της την αδικία. Όμως, αυτό που ξέρω μετά βεβαιότητος είναι ότι δεν είμαι εκτός θέματος.
Θεοδωρόπουλος Τάκης, εφ. Τα Νέα, 27 / 7 / 1995
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Οι «άχρηστοι» διανοούμενοι
Πού πήγαν οι διανοούμενοι; Αναρωτήθηκαν αρθρογράφοι της εφημερίδας μας τις προηγούμενες ημέρες, εκφράζοντας μάλλον την ανησυχία τους για την απουσία ενός στοχαστικού λόγου κριτικής αλλά και για όσα συμβαίνουν στη χώρα μας τον τελευταίο καιρό. Η ερώτησή τους είναι βεβαίως ρητορική. Οι διανοούμενοι υπάρχουν, εκφράζονται, γράφουν άρθρα σε εφημερίδες, σε περιοδικά, κάνουν διαλέξεις, παρεμβάσεις σε ημερίδες και συνέδρια, γράφουν και εκδίδουν βιβλία. Η ερώτηση που πρέπει να τεθεί λοιπόν είναι όχι πού πήγαν οι διανοούμενοι αλλά γιατί δεν ακούγονται. Δηλαδή το θέμα είναι γιατί οι διανοούμενοι έχουν πάψει πια να έχουν οργανική θέση και οργανικό ρόλο στην κοινωνία μας, να είναι δημόσιοι διανοούμενοι, αν μπορούμε να αποδώσουμε έτσι το αγγλοσαξωνικό «public intellectuals». Και λέγοντας οργανικό ρόλο δεν εννοώ να κινητοποιούν τις μάζες ή να προκαλούν κοινωνικές κινήσεις, αλλά να μπορούν να καθορίζουν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, τους όρους και τα θέματα του δημόσιου διαλόγου.
Αν δεν με απατά η μνήμη μου, πρέπει να πάμε πολλά χρόνια πίσω για να βρούμε παρεμβάσεις διανοουμένων με κοινωνικό αποτύπωμα και κοινωνικό αντίκτυπο. Δεν θα πάω βέβαια τόσο πίσω, στη δικτατορία των συνταγματαρχών, για παράδειγμα, και στην καταλυτική παρέμβαση του Γιώργου Σεφέρη, με εκείνη την τόσο ηχηρή φράση ότι ξαναγυρίζει στη σιωπή του. Θα πάω στη διαμαρτυρία διανοουμένων, με επικεφαλής έναν άλλον νομπελίστα ποιητή, τον Οδυσσέα Ελύτη, για τα φαινόμενα παρακμής και εκφυλισμού του δημόσιου βίου και της πολιτικής ζωής στην τελευταία περίοδο του Ανδρέα Παπανδρέου. Από τότε ο οργανικός ρόλος των διανοουμένων αρχίζει να φθίνει, μέχρι ολικής εκλείψεως όσον αφορά τη θέση τους στον δημόσιο διάλογο.
Αυτό συμβαίνει διότι στη χώρα μας ο μόνος μηχανισμός δημόσιου διαλόγου είναι τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, ιδιαίτερα η ιδιωτική τηλεόραση. Δεν είναι τυχαίο ότι η φθίνουσα πορεία του δημόσιου ρόλου των διανοουμένων αρχίζει το 1989, με την εμφάνιση της ιδιωτικής τηλεόρασης. Το μέσο αυτό, που είναι τελικά το μόνο που έχει τη δύναμη να κάνει το λεγόμενο «agenda setting», έχει αποκλείσει τους διανοούμενους. Αλλά νομίζω ότι και οι διανοούμενοι είναι απρόθυμοι να πάρουν μέρος στις λεγόμενες εκπομπές λόγου.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Η εικόνα του Ζαν Πολ Σαρτρ πάνω σ΄ ένα βαρέλι στα εργοστάσια της Ρενό ανήκει στο πολύ μακρινό παρελθόν. Και οι δημόσιοι διανοούμενοι, τύπου Μπερνάρ Ανρί Λεβί, δεν είναι παρά μιντιακές καρικατούρες που δημιουργούν το άλλοθι ενός δημοκρατικού διαλόγου όπου εκπροσωπείται και η σκέψη ή ο στοχασμός.
Νίκος Μπακουνάκης, εφ. Το Βήμα, 21/3/2010
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Στίχοι 2
Στίχοι που κραυγάζουν
στίχοι που ορθώνονται τάχα σαν ξιφολόγχες
στίχοι που απειλούν την καθεστηκυία τάξη
και μέσα στους λίγους πόδες τους
κάνουν ή ανατρέπουν την επανάσταση,
άχρηστοι, ψεύτικοι, κομπαστικοί,
γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα
κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες…
(Ποιες μάζες;… Μεταξύ μας τώρα
ποιοι σκέφτονται τις μάζες;…
Το πολύ: μια λύτρωση ατομική -αν όχι ανάδειξη!...)
Γι' αυτό κι εγώ δεν γράφω πια
για να προσφέρω χάρτινα ντουφέκια,
όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια!
Μόνο μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω
να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή-
όσο μπορώ, κι όσο κρατήσω!...
- Τίτος Πατρίκιος
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τις παραγράφους 2-4 του κειμένου 2, σε 50-60 λέξεις.
Μονάδες 20
Β1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις σωστές ή λανθασμένες με βάση το περιεχόμενο των κειμένων:
α. Στις μέρες μας οι διανοούμενοι έχουν αποκτήσει κύρος (κείμενο 1).
β. Είναι λάθος των σημερινών διανοούμενων οι πολιτικές σκοπιμότητες από τις οποίες διακατέχονται (κείμενο 1).
γ. Οι διανοούμενοι έχουν εκλείψει πια (κείμενο 2).
δ. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν αποκλείσει τους διανοούμενους (κείμενο 2).
ε. Οι διανοούμενοι επιδιώκουν την προβολή στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (κείμενο 2).
Μονάδες 5
Β2α. Να σχολιάσετε την επικοινωνιακή λειτουργία του ερωτήματος στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 2.
Μονάδες 10
Β2β. Να σχολιάσετε την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του κειμένου 2.
Μονάδες 10
Β3. Τόσο το κείμενο 1 όσο και το κείμενο 2 υποστηρίζουν ότι οι διανοούμενοι σήμερα δεν ακούγονται όσο παλαιότερα. Ωστόσο, τα δύο κείμενα παρουσιάζουν μία απόκλιση στην επιχειρηματολογία τους σχετικά με αυτό το γεγονός. Να την εντοπίσετε και να την αναπτύξετε σε μία τεκμηριωμένη παράγραφο 70-80 λέξεων.
Μονάδες 10
Γ. Ποια είναι η κύρια απογοήτευση που εκφράζει το ποιητικό υποκείμενο του κειμένου 3; Να τη σχολιάσετε, αξιοποιώντας τουλάχιστον τρεις κειμενικούς δείκτες (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15
Δ. Αξιοποιώντας δημιουργικά τα κείμενα αναφοράς, να γράψετε ένα άρθρο για την τοπική εφημερίδα στο οποίο να επιχειρηματολογείτε για την ευθύνη που έχει ένας πνευματικός άνθρωπος στην κοινωνία και να προτείνετε τους τρόπους που θα μπορούσε να απευθυνθεί άμεσα στη νέα γενιά (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - M.Ed. ειδικός παιδαγωγός, συγγραφέας.
Αναζητήστε το βιβλίο του: Όλη η ύλη των Νέων Ελληνικών Γ' Λυκείου μέσα από 100+ ερωτήσεις και απαντήσεις, Αποστόλης Ζυμβραγάκης, εκδόσεις 24 γράμματα, ISBN: 978-618-201-134-8, μέσα από το οποίο μπορείτε να βρείτε οδηγίες για το πώς απαντιούνται τα συγκεκριμένα ερωτήματα.
Στο βιβλίο που κυκλοφορεί παρουσιάζεται με έναν ευρηματικό τρόπο όλη η ύλη των Νέων Ελληνικών Γ' Λυκείου (συνεξέταση γλώσσας και λογοτεχνίας) μέσα από 100+ ερωτήσεις και απαντήσεις.
Πρόκειται για έναν πλήρη οδηγό, στον οποίο θα βρείτε με σαφή και εύστοχο τρόπο απαντήσεις και οδηγίες για όλα τα πιθανά θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, πρακτικό οδηγό για πετυχημένη περίληψη, πρακτικό οδηγό για πετυχημένο ερμηνευτικό σχόλιο λογοτεχνίας, πρακτικό οδηγό για πετυχημένη παραγωγή λόγου σε κάθε επικοινωνιακή περίσταση, καθώς και όλα τα νέα κριτήρια αξιολόγησης του ΙΕΠ με τις απαντήσεις τους.
Είναι σίγουρο πως αυτός ο πρακτικός οδηγός Νέων Ελληνικών θα γίνει ένα απαραίτητο εργαλείο για εκπαιδευτικούς και υποψήφιους πανελλαδικών εξετάσεων.
Βρείτε το βιβλίο στην "Πολιτεία" με σημαντική έκπτωση: https://www.politeianet.gr/books/9786182011348-zumbragakis-apostolis-24-grammata-oli-i-uli-ton-neon-ellinikon-g-lukeiou-mesa-apo-100-erotiseis-kai-apantiseis-319288
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: Ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης είναι ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους φιλολόγους της γενιάς του, δημιουργός του δημοφιλούς εκπαιδευτικού ιστολογίου "Ηλεκτρονική Διδασκαλία" (e-didaskalia.blogspot.gr), μέσα από το οποίο παρέχεται εκπαιδευτικό υλικό για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες της χώρας. Όλη αυτή η γνώση πλέον συμπυκνώνεται σε έναν πλήρη και ταυτόχρονα πρακτικό οδηγό Νέων Ελληνικών -απαραίτητο μετά τις τελευταίες αλλαγές- για εκπαιδευτικούς και υποψήφιους πανελλαδικών εξετάσεων.