Κείμενο 1
Ανθρωπισμός: Ζωτικό αίτημα του καιρού μας
Ο όρος ανθρωπισμός χρησιμοποιήθηκε στη φιλοσοφία για να δηλώσει την Αναγέννηση του 14ου αιώνα, που πραγματοποιήθηκε με τη στροφή των ανθρώπων προς την κλασσική αρχαιότητα προς τα αρχαία δηλαδή Ελληνικά και Λατινικά Γράμματα.
Από ευρύτερη άποψη ανθρωπισμός είναι το μορφωτικό ιδανικό που έχει στόχο του την καλλιέργεια του ανθρώπου και την αρμονική ανάπτυξη των σωματικών και ηθικοπνευματικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων του, με σκοπό να γίνει τέλειος άνθρωπος, απαλλαγμένος από κάθε ιδιότητα και χαρακτηριστικό που μειώνει την οντότητά του και υποβιβάζει την ύπαρξή του σαν ανώτερου όντος.
Προσθέτουμε ακόμα ότι η προσέγγιση του ιδανικού του ανθρωπισμού αποτέλεσε από την αρχαιότητα ήδη έναν ηθικοπνευματικό άθλο, ένα ευγενές αγώνισμα ταυτόσημο με την ιδέα της αρετής, αφού οι δυο έννοιες έχουν κοινή ρίζα και παρεμφερή σημασία. Η καλοκαγαθία για τους αρχαίους Έλληνες, η σύμμετρη δηλαδή σωματική και ψυχοπνευματική ανάπτυξη, η εγκράτεια, η αυτοκυριαρχία, η ψυχική λεπτότητα και ισορροπία, η αποφυγή της υπερβολής, η φιλοπατρία και η αποφυγή της αδικίας θεωρούνταν ύψιστα αγαθά της ζωής και αναγκαία συστατικά του ανθρωπισμού.
Στη σημερινή εποχή όμως παρατηρείται μια βαθιά κρίση όλων των ανθρωπιστικών αξιών.
Μολύνεται επικίνδυνα το περιβάλλον, περιορίζεται ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου, η παιδεία του γίνεται μονόπλευρη και μονοδιάστατη, εμπαίζονται και περιγελούνται οι ανθρώπινες αξίες. Η ελεύθερη και κριτική σκέψη προπηλακίζεται, ποδοπατιέται η ελευθερία και ο άνθρωπος γίνεται μέσο και όχι σκοπός, που μόνο μέσα στα χρυσωμένα μπουκαλάκια των καλλυντικών, τα ακριβά αρώματα, τη μόδα, τα πανάκριβα αυτοκίνητα και τα κότερα βρίσκει τον εαυτό του.
Μπορούμε με έμφαση στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι τραγική και απαίσια είναι η κατάντια του σημερινού ανθρώπου, όπως την εκθέσαμε παραπάνω, χωρίς φυσικά να υπεισέλθουμε σε λεπτομερέστερες περιγραφές της σήψης και της ανηθικότητας της εποχής μας.
Αίτημα επιτακτικό των καιρών μας, είναι η προσπάθεια να περισωθούν, έστω και τα τελευταία απομεινάρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Βασικό μέλημά μας πρέπει να αποτελέσει η φροντίδα για τον άνθρωπο, χωρίς βέβαια να καλλιεργούμε σε αυτόν την αυτοταπείνωση και τη δουλική αφοσίωση στον ευεργέτη, αλλά να του δώσουμε εκείνα που του ανήκουν χωρίς ταπεινά ελατήρια και δεσμευτικά ανταλλάγματα. Η ευαισθητοποίηση επομένως του ανθρώπου για τα προβλήματα και τις έγνοιες του συνανθρώπου, αποτελεί δείγμα ανθρωπιάς και έμπρακτης απόδειξης ανθρωπισμού.
Όποιος σέβεται τη δική του αξιοπρέπεια και των άλλων, επιβάλλεται να καταπολεμάει την υπεροψία, να αποφεύγει τη συκοφαντία, να μάχεται τη φιλαυτία, την απατεωνιά, τη διπροσωπία, την υποκρισία, τη δουλοπρέπεια, την τεμπελιά, τη διαφθορά, την αλητεία και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πραγματικός ανθρωπισμός και αγάπη για τον πλησίον δεν είναι η απόκρυψη των ελαττωμάτων μας και η καλλιέργεια της αυταπάτης σε αυτόν, αλλά η κριτική των ελλείψεων και η διαπαιδαγώγηση με αρχές.
Καταφαίνεται λοιπόν ότι ο ανθρωπισμός είναι γνώση, πόλεμος κατά της αγραμματοσύνης, υλοποίηση των ηθικών αρχών και θεωριών, αποφυγή της ρηχής και κούφιας ζωής. Η μεγάλη τεχνική ανάπτυξη κατάντησε σε μεγάλο βαθμό το σημερινό άνθρωπο ψυχρό υπολογιστή, ευπροσάρμοστο στην αδικία και αδιάφορο στην περιφρόνηση των ηθικών αξιών. Αυτή είναι και η τεράστια, η αγεφύρωτη αντίθεση του σημερινού πολιτισμού μας.
Δυστυχώς ο σημερινός άνθρωπος έγινε απάνθρωπος στην προσπάθειά του να γίνει υπεράνθρωπος. Ζούμε με λίγα λόγια σε ένα χώρο τεχνητής μαγείας και ανθρωπιστικής κρίσης. Για αυτό το λόγο είναι επιτακτική ανάγκη να ξεπεραστεί το στάδιο της εκμετάλλευσης, της αποθησαύρισης και του μεταπρατισμού και να αρχίσει μια νέα ζωή με βασικό οδηγό στις σχέσεις μας με τους άλλους την ανθρωπιά που είναι η μοναδική δύναμη που δημιουργεί.
Το ουσιαστικότερο όμως γνώρισμα ενός ανθρωπιστή και η μεγαλύτερη προσφορά του στο σύνολο είναι η έμπρακτη συμμετοχή στα προβλήματά του και η έλλειψη αδιαφορίας για την αδικία που γίνεται σε βάρος του. Η αδιαφορία τιμωρείται και συχνά έχει το τραγικό αποτέλεσμα που μας περιγράφει ένας Ευρωπαίος σοφός της εποχής εκείνης «όταν οι Ναζί έπιαναν τους Εβραίους, δε διαμαρτυρήθηκα γιατί δεν ήμουν Εβραίος, όταν έπιαναν τους καθολικούς αδιαφόρησα γιατί δεν ήμουν καθολικός…. Έτσι όταν χτύπησαν και τη δική μου πόρτα να με συλλάβουν δεν βρέθηκε κανείς να διαμαρτυρηθεί για τη σύλληψή μου».
Νίκος Γιαννόπουλος, https://www.patrisnews.com/anthropismos-zotiko-etima-tou-kerou-mas-2/
Κείμενο 2
Ασκητική Γ'. Η ανθρωπότητα
Δε μιλάς εσύ. Μήτε είναι η ράτσα μονάχα μέσα σου που φωνάζει· μέσα σου οι αρίφνητες γενεές των ανθρώπων· άσπροι, κίτρινοι, μαύροι· χιμούν και φωνάζουν.
Λευτερώσου κι από τη ράτσα· πολέμα να ζήσεις όλο τον αγωνιζόμενον άνθρωπο. Κοίτα τον πώς ξεμασκάλισε από τα ζώα, πώς μάχεται να σταθεί όρθιος, να ρυθμίσει τίς άναρθρες κραυγές, να συντηρήσει τη φλόγα ανάμεσα στις πυροστιές, να συντηρήσει το νου ανάμεσα στα κόκαλα της κεφαλής του.
Έλεος να σε κυριέψει για το πλάσμα τούτο που ξεκόρμισε ένα πρωί από τους πίθηκους, γυμνό, ανυπεράσπιστο, χωρίς κέρατα και δόντια, μονάχα με μια σπίθα φωτιά στο μαλακό του το καύκαλο.
Δεν ξέρει από που έρχεται και κατά που πάει. Μα θέλει, αγαπώντας, δουλεύοντας, σκοτώνοντας, να κυριέψει τη γης.
Κοίταξε τους ανθρώπους, λυπήσου τους. Κοίταξε τον εαυτό σου ανάμεσα στους ανθρώπους, λυπήσου τον. Μέσα στο θαμπό σούρουπο της ζωής αγγίζουμε ο ένας τον άλλον, ψαχνόμαστε, ρωτούμε, αφουκραζόμαστε· φωνάζουμε βοήθεια!
Τρέχουμε. Ξέρουμε πώς τρέχουμε να πεθάνουμε, μα δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Τρέχουμε.
Μια λαμπάδα κρατούμε και τρέχουμε. Το πρόσωπο μας, μια στιγμή, φωτίζεται· μα βιαστικά παραδίνουμε τη λαμπάδα στο γιο μας κι εύτύς σβήνουμε, κατεβαίνουμε στον Αδη.
Η μάνα κοιτάει μπροστά, κατά την κόρη· η κόρη κοιτάει κι αυτή μπροστά, πέρα από του αντρός της το κορμί, κατά το γιο ΄να πώς πορεύεται στη γης ετούτη ο Αόρατος.
Όλοι, χωρίς έλεος, κοιτάζουμε καταμπροστά, σπρωγμένοι από τεράστιες πίσω μας αλάθευτες σκοτεινές δυνάμες.
Σηκώσου απάνω από το πρόσκαιρο μετερίζι του κορμιού σου, κοίταξε πίσω τους αιώνες. Τι βλέπεις; Ζώα γιομάτα τρίχες κι αίματα ανεβαίνουν από τη λάσπη ανταρεμένα. Ζώα γιομάτα τρίχες κι αίματα κατεβαίνουν από τα κορφοβούνια ανταρεμένα.
Σμίγουν μουγκρίζοντας οι δυό στρατοί σαν άντρας με γυναίκα και γίνουνται ένας βώλος αίμα, μυαλό και λάσπη.
Κοίταξε· οι λαοί ανεβαίνουν σα χλόη από τα χώματα και πέφτουν πάλι στα χώματα, λίπασμα γονερό για τις μελλούμενες σπορές. Κι η γης παχαίνει από τη στάχτη, από τα αίματα κι από τα μυαλά των ανθρώπων.
Αρίφνητοι χάνουνται μεσοστρατίς, γεννιούνται και πεθαίνουν στείροι. Καταβόθρες ξαφνικά ανοίγουνται μες στο σκοτάδι, γκρεμίζουνται λαοί, προστάγματα δίχως συνοχή γρικιούνται μέσα στην ακατάστατη βουή, και το ανθρώπινο κοπάδι ταράζεται και σκορπίζει.
Ξαφνικά μαντεύουμε κάτωθε και γύρα μας και μέσα στην άβυσσο της καρδιάς μας τις τυφλές, αχόρταγες, χωρίς καρδιά, χωρίς μυαλό δυνάμες.
Σ΄ ένα πέλαγο τρικυμισμένο αρμενίζουμε, το νιώθουμε σε μιαν κίτρινη αστραπή, σ΄ ένα τσόφλι μπιστευτήκαμε τα πλούτη μας, τα παιδιά και τους θεούς μας.
Κύματα σκοτεινά, πηχτά, όλο αίματα οι αίώνες ανεβοκατεβαίνουν. Η κάθε στιγμή είναι μια άβυσσο που ανοίγει.
Αγνάντευε το σκοτεινό πέλαγο χωρίς να τρεκλίζεις, κοίταζε κατάματα την άβυσσο, κάθε στιγμή, χωρίς φαντασία, αναίδεια και φόβο. Χωρίς φαντασία, αναίδεια και φόβο. Μα δε φτάνει· κάμε ένα βήμα ακόμα· πολέμησε να δώσεις νόημα στ΄ ασυνάρτητα παλέματα του ανθρώπου.
Γύμναζε την καρδιά σου να κυβερνάει όσο μπορεί πιο απλόχωρη παλαίστρα. Ανακύκλωνε σ΄ έναν αιώνα, υστέρα σε δυο αιώνες, υστέρα σε τρεις, σε δέκα, σε όσους αιώνες αντέχεις, την πορεία του ανθρώπου. Γύμναζε το μάτι σου να θεάται να κινούνται λαοί σε μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Βυθίζου στ΄ όραμα τούτο με υπομονή, με αγάπη κι υψηλή αφιλοκέρδεια· ωσότου αγάλια εντός σου ο κόσμος ν΄ ανασάνει: να φωτιστούν οι αγωνιζόμενοι, να σμίξουν στην καρδιά σου και ν΄ αναγνωριστούν αδερφοί.
Η καρδιά σμίγει ό,τι ο νους χωρίζει, ξεπερνάει την παλαίστρα της ανάγκης και μετουσιώνει το πάλεμα σε αγάπη.
Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική.
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά το νόημα των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου 1 (50-60 λέξεις).
Μονάδες 20
Β1. Στο χωρίο του κειμένου 1 "Βασικό μέλημά μας...και η διαπαιδαγώγηση με αρχές", ποια είναι η θέση του συγγραφέα και πόσο απόλυτος φαίνεται για τη θέση που εκφράζει; Εντοπίστε τρεις γλωσσικές επιλογές για να τεκμηριώστε την απάντησή σας.
Μονάδες 15
Β2α. Στο χωρίο του κειμένου 1 "Όποιος σέβεται τη δική του αξιοπρέπεια...δικαιωμάτων", ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα. Να ερμηνεύσετε την επιλογή του.
Μονάδες 5
Β2β. Αν υποθέσουμε ότι ο συντάκτης του κειμένου 1 επιθυμεί να αποδείξει την ορθότητα των απόψεών του στο απόσπασμα "Στη σημερινή εποχή...της εποχής μας", ποιον τρόπο και μέσα χρησιμοποιεί; Θεωρείτε πετυχημένη την επιλογή του; Να απαντήσετε τεκμηριωμένα.
Μονάδες 15
Β3. Ο συντάκτης του κειμένου 1 σημειώνει ότι "ο σημερινός άνθρωπος έγινε απάνθρωπος στην προσπάθειά του να γίνει υπεράνθρωπος". Γιατί νομίζετε ότι καταλήγει σε αυτήν τη διαπίστωση; (50-60 λέξεις)
Μονάδες 10
Γ. Στο κείμενο 2 ο Καζαντζάκης επικοινωνεί άμεσα με τους αναγνώστες. Ποια πιστεύετε πως είναι η κύρια συμβουλή του προς αυτούς; Να απαντήσετε αξιοποιώντας τουλάχιστον τρεις κειμενικούς δείκτες. Εσάς προσωπικά ποια από όλες τις συμβουλές του σας άγγιξε και γιατί;
Μονάδες 15
Δ. Με αφόρμηση τα κείμενα που διαβάσατε αποφασίσατε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, αφενός για τις συνέπειες της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τις ανθρωπιστικές αξίες και αφετέρου για χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένας ανθρωπιστής (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30