Το αντικείμενο στα αρχαία ελληνικά - Θεωρία, παραδείγματα και ασκήσεις

 

Τι είναι το αντικείμενο;

 

Αντικείμενο είναι ο όρος της πρότασης που δηλώνει το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει (πηγαίνει) ή στο οποίο αναφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου

 

Ὁ Σωκράτης	διδάσκει	τὴν ἀρετήν.
υποκείμενο	ρήμα	αντικείμενο

 

Σε ποια πτώση μπαίνει το αντικείμενο;

 

Το αντικείμενο στα αρχαία ελληνικά μπαίνει στις πλάγιες πτώσεις, δηλ. γενική, δοτική και αιτιατική. 

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιμελοῦντο τῆς πόλεως. > γενική (μτφρ. Οι Αθηναίοι φρόντιζαν την πόλη.)

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπείθοντο τοῖς νόμοις > δοτική< (μτφρ. Οι Αθηναίοι υπάκουαν στους νόμους)

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν τοὺς Πέρσας > αιτιατική (μτφρ. Οι Αθηναίοι πολέμησαν τους Πέρσες)

 

ΠΡΟΣΟΧΗ: Πάντα να θυμάσαι ότι

το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική

το αντικείμενο βρίσκεται στις πλάγιες πτώσεις, τη γενική, τη δοτική και την αιτιατική.

 

Πώς βρίσκουμε το αντικείμενο σε μια πρόταση;

  

1. Καταρχάς σε μια πρόταση θα πρέπει να βρούμε το ρήμα.

2. Στη συνέχεια θα πρέπει να βρούμε το υποκείμενο, προσέχοντας το πρόσωπο του ρήματος. Αν το ρήμα είναι στο α' ή β' πρόσωπο του ενικού ή του πληθυντικού αριθμού, τότε το υποκείμενο είναι εύκολο να το βρούμε, γιατί θα είναι μία από τις προσωπικές αντωνυμίες: ἐγώ, ἐσύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς. Αν όμως το ρήμα βρίσκεται στο γ' ενικό ή στο γ' πληθυντικό πρόσωπο, τότε ρωτάμε ποιος, ποια, ποιο + ρήμα ή ποιοι, ποιες, ποια + ρήμα.

3. Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό, δηλαδή αν σημαίνει ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει (πηγαίνει) σε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, διαφορετικό από το υποκείμενο.

4. Αν είναι ενεργητικό μεταβατικό, τότε θα ρωτήσουμε για το αντικείμενο με τις ερωτήσεις:

τι + ρήμα + υποκείμενο ή

ποιον + ρήμα + υποκείμενο ή

σε ποιον + ρήμα + υποκείμενο π.χ.

 

α) Ὁ Ἀγησίλαος ἐδίωκε ἐκείνους. (μτφρ. Ο Αγησίλαος κατεδίωκε εκείνους.)

1. Το ρήμα είναι το ἐδίωκε και βρίσκεται στο γ' ενικό πρόσωπο.

2. Ρωτάμε: ποιος ἐδίωκε; = Ὁ Ἀγησίλαος > υποκείμενο.

3. Το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

4. Ρωτάμε: ποιον (ή τι) ἐδίωκε ὁ Ἀγησίλαος; = ἐκείνους > αντικείμενο.

 

β) Οἱ ἵπποι φέρουσιν τοὺς καρποὺς ἐκ τοῦ ἀγροῦ. (μτφρ. Τα άλογα φέρνουν τους καρπούς από τον αγρό.)

1. Το ρήμα είναι το φέρουσιν και βρίσκεται στο γ' πληθυντικό πρόσωπο.

2. Ρωτάμε: ποιοι φέρουσιν; = Οἱ ἵπποι > υποκείμενο.

3 Το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

4. Ρωτάμε: τι φέρουσιν οἱ ἵπποι = τοὺς καρπούς > αντικείμενο.

 

γ) Οἱ παῖδες φέρουσιν πέπλον τῇ Ἀθηνᾷ. (μτφρ. Τα παιδιά φέρνουν τον πέπλο στην Αθηνά.)

1. Το ρήμα είναι το φέρουσιν και βρίσκεται στο γ' πληθυντικό πρόσωπο.

2. Το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

3. Ρωτάμε: ποιοι φέρουσιν; = Οἱ παῖδες > υποκείμενο.

4. Ρωτάμε: τι φέρουσιν οἱ παῖδες = πέπλον > αντικείμενο.

4. Ρωτάμε: σε ποιον (ή ποιον) φέρουσιν οἱ παῖδες = τῇ Ἀθηνᾷ > αντικείμενο.

 

Μονόπτωτα και δίπτωτα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα

 

Στα παραδείγματα που είδαμε υπάρχουν ρήματα που παίρνουν αντικείμενο σε μια πτώση, π.χ.

φέρουσιν τοὺς καρποὺς (αιτιατική),

και ρήματα που παίρνουν δύο αντικείμενα σε δύο διαφορετικές πτώσεις, π.χ.

φέρουσιν πέπλον (αιτιατική) τῇ Ἀθηνᾷ (δοτική).

 

Μονόπτωτα ρήματα λέγονται αυτά που δέχονται:

α) ένα αντικείμενο σε μια μόνο πτώση ή

β) πολλά αντικείμενα τα οποία είναι ίδιας ποιότητας και βρίσκονται όλα στην ίδια πτώση.

·         α) Σὺ τίμα τὸν πατέρα

> ένα αντικείμενο σε αιτιατική

 

·         β) Σὺ τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα.

> δύο αντικείμενα, ίδιας ποιότητας, σε αιτιατική

Δίπτωτα ρήματα λέγονται αυτά που δέχονται δύο αντικείμενα:

α) σε διαφορετική πτώση το καθένα ή

β) στην ίδια πτώση, αλλά διαφορετικής ποιότητας (π.χ. το ένα δηλώνει πράγμα, το άλλο πρόσωπο)

·         α) Ὑπισχνεῖτο πέντε μνᾶς ἑκάστῳ

(Υποσχόταν πέντε μνες στον καθένα)

> δύο αντικείμενα το ένα σε αιτιατική το άλλο σε δοτική

 

·         β) Ἐδίδασκον τοὺς παῖδας τοὺς τρόπους τῶν Ἀθηναίων

(= Δίδασκαν στα παιδιά τις συνήθειες των Αθηναίων)

> δύο αντικείμενα, σε αιτιατική, αιτιατική, διαφορετικής ποιότητας (π.χ. το ένα δηλώνει πράγμα, το άλλο πρόσωπο)

 

 

Συγκεντρωτικός πίνακας
Μονόπτωτα: αντικείμενο σε:	γενική δοτική αιτιατική	Δίπτωτα: αντικείμενο σε:	αιτιατική και αιτιατική αιτιατική και γενική αιτιατική και δοτική γενική και δοτική

 

Άμεσο και έμμεσο αντικείμενο

Aπό τα δύο διαφορετικά αντικείμενα ενός δίπτωτου ρήματος το ένα ονομάζεται άμεσο, γιατί σ' αυτό μεταβαίνει άμεσα η ενέργεια του υποκειμένου, και το άλλο ονομάζεται έμμεσο, γιατί σ' αυτό μεταβαίνει έμμεσα η ενέργεια του υποκειμένου. Με βάση την πτώση εκφοράς του αντικειμένου ισχύουν τα εξής:

 

Άμεσο	+	Έμμεσο
αιτιατική		γενική ή δοτική
αιτιατική προσώπου		αιτιατική πράγματος ή απαρέμφατο ή δευτερεύουσα πρόταση
γενική		δοτική
απαρέμφατο ή δευτερεύουσα πρόταση		γενική ή δοτική

 

Παραδείγματα:

Αὐτοὺς ἀπεστέρησαν βίου. [άμεσο – έμμεσο]
Ἀποδώσω τὰ ἡμίσεα τοῖς φίλοις. [άμεσο – έμμεσο]
Διδάσκει τοὺς νέους τὴν ἀρετήν. [άμεσο – έμμεσο]
Ἔπεισαν τοὺς Θηβαίους βοηθεῖν. [άμεσο – έμμεσο]
Ἡ ἀριθμητικὴ διδάσκει ἡμᾶς ὅσα ἐστὶν τὰ τοῦ ἀριθμοῦ. [άμεσο – έμμεσο]
Τῶν τιμῶν τοῖς φίλοις μεταλαμβάνομεν. [άμεσο – έμμεσο]
Πρόξενος ἐδεῖτο τοῦ Κλεάρχου μὴ ποιεῖν ταῦτα. [έμμεσο – άμεσο]
Εἶπε τῷ Ξενοφῶντι ὅτι ἀποπέμψει αὐτόν. [έμμεσο – άμεσο]

Ασκήσεις:

1. Να βρεις το υποκείμενο και τα αντικείμενα των παρακάτω προτάσεων. Στη συνέχεια βρες την πτώση των αντικειμένων και ποιο είναι άμεσο και ποιο έμμεσο:

α. Κῦρος ἀπέκρυπτεν τούς στρατιώτας τήν ἑαυτοῦ λύπην.      

β. Παρέδοσαν τοῖς Θηβαίοις τούς νεκρούς ὑποσπόνδους (= κατόπιν συμφωνίας).    

 

γ. Ἐμοὶ ὁ μὲν γὰρ πατὴρ κατέλιπεν (= κληροδότησε) οὐδέν.     

δ. Ἀπέλυσεν ὁ Διονύσιος τῆς τιμωρίας τόν ἐγκαλούμενον (= τον κατηγορούμενο)     

παρεκάλεσε τούς ἄνδρας τρίτον ἑαυτόν εἰς τήν φιλίαν προσλαβέσθαι.      

ε. Οἱ Κορίνθιοι ἐδέοντο (=παρακαλούσαν) τῶν Βοιωτῶν ξυμμάχους γενέσθαι σφῶν τε καί Ἀργείων καί τἆλλα κοινῇ (= από κοινού) πράσσειν.   

2. Στις παρακάτω φράσεις να βρείτε τα αντικείμενα των προτάσεων 

και να χαρακτηρίσετε τα ρήματα ως μονόπτωτα ή δίπτωτα:

α. Βλάπτει τὸν ἄνδρα θυμός.

β. Πολλὰ ἀγαθὰ οἱ θεοὶ παρέχουσιν τοῖς άνθρώποις.

γ. Δίωκε δόξαν καὶ ἀρετήν.

δ. Οἱ στρατηγοὶ ἐδίδοσαν (= έδιναν) τοῖς στρατιώταις καὶ τοῖς δούλοις μισθὸν καὶ σῖτον.

ε. Ἄνθρωπος ὤν μέμνησο (= να θυμάσαι) τῆς κοινῆς τύχης.

στ. Οἱ πατέρες ἡμῶν Μήδων ἐκράτησαν (= νίκησαν).