ΘΕΩΡΙΑ
Αφηγηματικές τεχνικές είναι οι ακόλουθες:
Α) Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι)
Β) Ο αφηγητής
Γ) Η οπτική γωνία
Δ) Η εστίαση
Ε) Ο χρόνος της αφήγησης
ΣΤ) Ο ρυθμός της αφήγησης
Α) Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:
1) Αφήγηση
2) Διάλογος
3) Περιγραφή
4) Σχόλια
5) Ελεύθερος πλάγιος λόγος
6) Εσωτερικός μονόλογος
1) Αφήγηση: η έκθεση των γεγονότων
-διήγηση: τριτοπρόσωπη αφήγηση, παντογνώστης αφηγητής)
-μίμηση: τριτοπρόσωπη ή πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή που συμμετέχει στην αφήγηση)
-μεικτή: συνδυασμός διήγησης – μίμησης
-διήγηση: τριτοπρόσωπη αφήγηση, παντογνώστης αφηγητής)
-μίμηση: τριτοπρόσωπη ή πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή που συμμετέχει στην αφήγηση)
-μεικτή: συνδυασμός διήγησης – μίμησης
2) Διάλογος: συνομιλία σε ευθύ λόγο, α’ πρόσωπο. Προσδίδει ζωντάνια και εκφραστική δύναμη.
3) Περιγραφή: αναπαράσταση προσώπων, τόπων, πραγμάτων, φαινομένων. Στόχος: η αισθητική αναπαράσταση του χώρου ή προβολή στοιχείων που αιτιολογούν τη δράση των προσώπων.
4) Σχόλια: σκέψεις, απόψεις του αφηγητή.
5) Ελεύθερος πλάγιος λόγος: ο αφηγητής αποδίδει σε γ’ πρόσωπο και σε ιστορικό χρόνο ενδόμυχες σκέψεις και εσωτερικά συναισθήματα ενός προσώπου της ιστορίας.
6) Εσωτερικός μονόλογος: απόδοση σκέψεων, συναισθημάτων, αναμνήσεων, συνειρμών του
ήρωα (α’ πρόσωπο, ενεστώτας) χωρίς παρέμβαση του αφηγητή.
Β) Ο αφηγητής:
Με βάση τη συμμετοχή του είναι:
-Ομοδιηγητικός: Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας.
- Ετεροδιηγητικός: Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται.
Με βάση το αφηγηματικό επίπεδο είναι:
- Ενδοδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που ανήκουν στην κύρια αφήγηση.
- Εξωδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα και πράξεις ξένα προς το κύριο κείμενο της αφήγησης (εισαγωγές , πρόλογοι…)
- Μεταδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που συνιστούν δευτερεύουσα αφήγηση (που ενσωματώνεται στην κύρια αφήγηση, είναι αφήγηση μέσα στην αφήγηση), εγκιβωτισμένη αφήγηση.
Ο αφηγητής δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα. Σε όσες περιπτώσεις ταυτίζονται τα δύο πρόσωπα μιλάμε για αυτοβιογραφία (αυτοδιηγητική αφήγηση).
Τύποι αφηγητών:
- Παντογνώστης: γνωρίζει τα πάντα, ακόμη και τις σκέψεις των προσώπων, βρίσκεται παντού και πάντα (γ’ ρηματικό πρόσωπο).
- Παρατηρητής: θεατής, πρόσωπο της ιστορίας (αυτόπτης μάρτυρας, θεατής) που συμμετέχει στη δράση (α’ ρηματικό πρόσωπο).
- Πρωταγωνιστής: διηγείται τη δική του ιστορία (α’ ρηματικό πρόσωπο.)
ή
- Δραματοποιημένος: βασικό ή δευτερεύον πρόσωπο της ιστορίας. Εσωτερική οπτική γωνία, πρωτοπρόσωπη αφήγηση, προσωπική περιορισμένη εμπειρία.
-Αμέτοχος: έξω από την υπόθεση, είναι παντού, περιγράφει ή σχολιάζει τα πάντα (παντογνώστης, εξωτερική οπτική γωνία, τρίτο πρόσωπο).
Τύποι αφηγητών:
- Παντογνώστης: γνωρίζει τα πάντα, ακόμη και τις σκέψεις των προσώπων, βρίσκεται παντού και πάντα (γ’ ρηματικό πρόσωπο).
- Παρατηρητής: θεατής, πρόσωπο της ιστορίας (αυτόπτης μάρτυρας, θεατής) που συμμετέχει στη δράση (α’ ρηματικό πρόσωπο).
- Πρωταγωνιστής: διηγείται τη δική του ιστορία (α’ ρηματικό πρόσωπο.)
ή
- Δραματοποιημένος: βασικό ή δευτερεύον πρόσωπο της ιστορίας. Εσωτερική οπτική γωνία, πρωτοπρόσωπη αφήγηση, προσωπική περιορισμένη εμπειρία.
-Αμέτοχος: έξω από την υπόθεση, είναι παντού, περιγράφει ή σχολιάζει τα πάντα (παντογνώστης, εξωτερική οπτική γωνία, τρίτο πρόσωπο).
Γ) Η οπτική γωνία
Αναφέρεται στην προοπτική του αφηγητή απέναντι στην ιστορία, τη σχέση του με την υπόθεση.
- Εσωτερική οπτική γωνία: Την ιστορία αφηγείται ο βασικός ήρωας ή ένα δευτερεύον πρόσωπο (αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην αντίληψη του).
- Εξωτερική οπτική γωνία: Ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την υπόθεση, αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο.
Δ) Η εστίαση
Αναφέρεται στη σχέση του αφηγητή με τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας, τη γνώση τους για την υπόθεση.
• Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης).
Αφηγητής > Πρόσωπα
• Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα.
Αφηγητής = Πρόσωπα
• Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα.
Αφηγητής < Πρόσωπα
Ε) Ο χρόνος της αφήγησης
1. Εξωκειμενικός χρόνος
α) χρόνος του πομπού: εποχή που ζει ο συγγραφέας
β) χρόνος του αφηγητή: χρόνος των γεγονότων της αφήγησης
γ) χρόνος του δέκτη: η εποχή που ζει ο αναγνώστης
2. Εσωκειμενικός χρόνος
α) ιστορικός: Δηλώνει το πόνε χρονολογικά συνέβησαν τα γεγονότα που παρουσιάζονται (το πότε).
β)πραγματικός/αφηγημένος: Δηλώνει το διάστημα που καλύπτουν τα γεγονότα που παρουσιάζει η αφήγηση (το πόσο).
γ) αφηγηματικός: Δηλώνει το πώς αξιοποιείται, πώς παρουσιάζεται ο χρόνος στη διαδικασία της αφήγησης (το πώς).
α) Ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων ο χρόνος της αφήγησης είναι:
– Ευθύγραμμος (όταν ακολουθεί τη φυσική σειρά των γεγονότων).
– Με αναχρονίες (όταν γίνονται ανακατατάξεις στη φυσική σειρά των γεγο
νότων):
• αναδρομές ή αναδρομικές αφηγήσεις ή αναλήψεις (επιστροφή στο παρελθόν).
• πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις (αναφορές γεγονότων που θα συμβούν αργότερα).
β) Ως προς το σημείο έναρξης της υπόθεσης:
- από την αρχή της ιστορίας
- από τη μέση της υπόθεσης: In medias res
γ) Τεχνικές που παραβιάζουν την ομαλή χρονική σειρά:
- In medias res (στο μέσο των πραγμάτων): το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή αλλά ο αφηγητής μας μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα με αναδρομή στο παρελθόν παρουσιάζονται όσα προηγήθηκαν. Έτσι διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν κουράζει.
- Εγκιβωτισμός: μέσα στην κύρια αφήγηση υπάρχουν και μικρότερες δευτερεύουσες αφηγήσεις που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Πρόκειται για μια αφήγηση μέσα στην αφήγηση.
- Παρέκβαση, εμβόλιμη αφήγηση: αναφορά σε άλλο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση και την εξέλιξη του έργου και διακόπτει προσωρινά τη φυσική ροή των γεγονότων.
- Προϊδεασμός, προσήμανση: η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη για το τι πρόκειται να ακολουθήσει .
- Προοικονομία: ο τρόπος διευθέτησης των γεγονότων και η δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι φυσική και λογική για τον αναγνώστη.
Ως προς τη χρονική συχνότητα:
- Χρήση μοτίβων (επαναλαμβανόμενες φράσεις ή βασικά θέματα που επαναλαμβάνονται κατά διαστήματα) που κλιμακώνουν τη δράση ή περιγράφουν μια ψυχική κατάσταση.
ΣΤ) Ρυθμός της αφήγησης
Ως προς το ρυθμό παρουσίασης των γεγονότων έχουμε τις τεχνικές:
- Επιτάχυνση: γεγονότα μεγάλης διάρκειας παρουσιάζονται σύντομα
- Επιβράδυνση: γεγονότα μικρής διάρκειας παρουσιάζονται εκτεταμένα
- Παράλειψη: γεγονότα δεν αναφέρονται γιατί δε σχετίζονται με την ιστορία
- Περίληψη: συνοπτική παρουσίαση ενδιάμεσων γεγονότων
- Αφηγηματικό κενό: παραλείπεται ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΑΦΗΓΗΤΗΣ, ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ, ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ
1) Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα στοιχεία της στήλης Α και σ’ εκείνες της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.
Α | Β |
1. Σ’ ένα χρόνο μετά από εκείνη την ημέρα ο Γιάννης θα συναντούσε πάλι τη Μαρία. 2. Μέσα σε μια ώρα κατάφερε να ετοι- μαστεί για το ταξίδι. 3. Τότε ο Γιάννης θυμήθηκε εκείνη τη μοιραία συνάντηση με τη Μαρία πριν από αρκετά χρόνια. 4. Η ιστορία μας αρχίζει πριν από πολ- λά χρόνια, όταν ακόμη δεν υπήρχαν ραδιόφωνα και τηλεοράσεις. 5. Άνοιξε αποφασιστικά την πόρτα, πέ- ρασε μέσα, έριξε μια ματιά γύρω του, έβγαλε το καπέλο του και κάθισε σε μια πολυθρόνα κρατώντας το στα χέ- ρια. 6. Σε χρόνο λιγότερο απ’ όσο χρειάζε- ται κανείς να το αφηγηθεί, ο μικρός κατέβηκε τη σκάλα γλιστρώντας από την κουπαστή. | α) Αναδρομική αφήγηση β) Πρόδρομη αφήγηση γ) Χρόνος γεγονότων > χρόνος α- φήγησης δ) Χρόνος γεγονότων < χρόνος α- φήγησης ε) Χρόνος γεγονότων = χρόνος α- φήγησης |
2) Να αντιστοιχήσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β, ώστε να χαρακτηριστεί κάθε φορά η διάρκεια και η συχνότητα με την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα της ιστορίας (ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρειαστεί).
Α | Β |
1. Ο νεαρός δίστασε πριν κτυπήσει την πόρτα του κ. διευθυντή. Καταλάβαινε ότι έπρεπε να ξεπεράσει επιτέλους τη συστολή του. Για ένα δευτερόλεπτο φαντάστηκε μία συνέχεια που τον ανακούφιζε: κανείς δεν ήταν στο γραφείο. Όμως όχι, έπρεπε να τολμήσει, η φυγή θα σήμαινε αδυναμία να χειριστεί το πρόβλημά του. Μετά από το τρίτο κτύπημα, άνοιξε διστακτικά και τον είδε σκυμμένο στο γραφείο του πάνω σ’ ένα βουνό από έγγραφα. 2. Προχώρησε αργά και στάθηκε μπροστά του. Ξερόβηξε. -Κύριε διευθυντά, ήρθα για ’κείνη την αύξηση ... είπε δειλά. 3. Εκείνος σήκωσε το κεφάλι απορημένος και τότε θυμήθηκε. Πριν από μερικές μέρες κατά τύχη βρέθηκαν σε κάποιο φιλικό σπίτι και αντάλλαξαν δυο κουβέντες. Από εκείνη τη συνάντηση πήρε, φαίνεται, το θάρρος να του ζητά αύξηση. Ίσως και ο ίδιος μέσα στην ευθυμία του να είχε δώσει κάποια υπόσχεση... Πού να θυμάται ... 4. Αμίλητος ξαναβυθίστηκε στη μελέτη των εγγράφων μέχρι αργά το μεσημέρι. 5. Βγαίνοντας από το γραφείο ο νεαρός ορκίστηκε να μην ξαναπεράσει ποτέ το κατώφλι. Πού να φανταζόταν ότι σε μια εβδομάδα θα εισέβαλλε θριαμβευτικά ανεμίζοντας στο χέρι την παραίτησή του: είχε προσληφθεί σε μία επίζηλη θέση με σχεδόν διπλάσιο μισθό! | α) Πρόδρομη αφήγηση β) Αναδρομική αφήγηση γ) Επανάληψη γεγονότος δ) Επιβράδυνση της αφήγησης ε) Επιτάχυνση της αφήγησης στ) Σκηνή |
3) Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β
Α | Β |
1. Ο μαθητής ήταν διαρκώς ανήσυχος κατά τη διάρκεια του μαθήματος και ,παρά τις υποδείξεις μου να συγκεντρωθεί και να ηρεμήσει, συνέχισε να κάνει φασαρία. Έτσι, αναγκάστηκα να τον αποβάλω. 2. Ο καθηγητής τον έβλεπε κατά τη διάρκεια του μαθήματος να μιλάει συνεχώς με τους συμμαθητές του. Του έκανε συστάσεις να συγκεντρωθεί στο μάθημα αλλά αυτός δεν υπάκουσε, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο κέρδιζε την συμπάθεια των συμμαθητών του. Τελικά ο καθηγητής ανα γκάστηκε να τον αποβάλει προς παραδειγματισμό των άλλων. 3. Με τον Κώστα κάναμε συνέχεια πλάκα στο μάθημα, μου έλεγε ιστορίες και ανέκδοτα. Ο κ. Παπαδόπουλος είδε μόνο αυτόν και , αφού του έκανε αρκετές παρατηρήσεις, τελικά τον έβγαλε από την τάξη. | Α) Μηδενική εστίαση Β) Εσωτερική εστίαση |
4) Να αντιστοιχήσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β
Α | Β |
1. Ο δολοφόνος μπήκε στο δωμάτιο του θύματος αθόρυβα, κατά τη διάρκεια της δεξίωσης , χωρίς να τον αντιληφθεί κανείς από τους παρευρισκομένους. Περίμενε μέχρι τις 2.00 να αποχωρήσουν όλοι οι καλεσμένοι και, όταν το θύμα επέστρεψε στο δωμάτιό του, το εκτέλεσε εν ψυχρώ ανενόχλητος. 2. Η δεξίωση είχε πολύ μεγάλη επιτυχία και η Κάτια έλαμπε από χαρά. Χόρευε με όλους τους καλεσμένους της σκορπώντας παντού τη χαρά και το γέλιο. Εμείς φύγαμε κατά τη 1.30. Την άλλη μέρα μας τηλεφώνησαν ότι βρέθηκε δολοφονημένη. Ακόμα δεν μπορούμε να το πιστέψουμε. Η αστυνομία εκτιμά ότι δολοφονήθηκε λίγο μετά αφ’ ότου φύγαμε!!! Η Κάτια…!!! 3. Εκείνες τις ημέρες το μεγάλο θέμα σε όλα τα κοσμικά σαλόνια ήταν η δολοφονία της Κάτιας Ισιδώρου μετά τη δεξίωση που είχε δώσει στην έπαυλη της οικογενείας της. Πολλά λέγονταν για τα ανώνυμα απειλητικά τηλεφωνήματα που δέχονταν τον τελευταίο καιρό, αλλά κανείς δε θα μπορούσε να ξέρει κάτι με σιγουριά. 4. Το δωμάτιο ήταν σε καλή κατάσταση και δεν υπήρχαν ίχνη βίας ή πάλης. Ο ιατροδικαστής μού επιβεβαίωσε ότι το θύμα δεν πρόβαλε καμία αντίσταση. Η υπόθεση περιπλεκόταν από το γεγονός ότι το θύμα ήταν γνωστή κοσμική και ότι το βράδυ του φόνου είχε παραθέσει δεξίωση με πολλούς καλεσμένους. Η αρχική μου υπόθεση είναι ότι κάλλιστα κάποιος από τους καλεσμένους θα μπορούσε να έχει διαπράξει το φόνο. | Α) Ετεροδιηγητικός αφηγητής Β) Ομοδιηγητικός αφηγητής Γ) Αυτοδιηγητικός αφηγητής |