Φάκελος υλικού για τα Αρχαία Ελληνικά Γ’ Λυκείου - Ενότητα 6 - Θεματική Ενότητα 2 – Ενδεικτικές δραστηριότητες

Α. Τι λέει το κείμενο;

1. Ποια επιτεύγματα του ανθρώπου ανάγονται στη δημιουργική του τέχνη;

Με τις ιδιότητες που παρέλαβε ο άνθρωπος από τον Προμηθέα (δημιουργική τέχνη) μπόρεσε και πέτυχε την πρώτη υλικοτεχνική πρόοδο.

Στο κείμενο αναφέρονται με αξιολογική και όχι χρονική σειρά να προηγείται ο πνευματικός πολιτισμός με την θρησκευτική πίστη και την ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας.

Ο άνθρωπος λόγω της συγγένειάς του με τους θεούς πίστεψε σ’ αυτούς και εξέφρασε αυτή του την πίστη καλλιτεχνικά κατασκευάζοντας βωμούς (τόπους ιερούς όπου επιτελούνται θρησκευτικές τελετές) και αγάλματα, ομοιώματα δηλαδή των θεών, ώστε να τους φέρουν πιο κοντά τους και να τους αισθανθούν πιο οικείους.

Ακόμη η γλωσσική επικοινωνία αποτελεί τεράστια κατάκτηση που οδήγησε την ανθρώπινη κοινωνία και πολιτισμό πολλά βήματα μπροστά, αφού η γλώσσα αποτελεί το όργανο με το οποίο κάθε άνθρωπος εκφράζεται, προσωπικά αλλά και γίνεται μέλος ενός κοινωνικού συνόλου.

Η φράση φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ δείχνει την νοητική εκείνη διαδικασία κατά την οποία η ηχητική έκφραση ταυτίζεται με την νοητική σημασία (μορφή – ήχος + περιεχόμενο – νόημα). Εδώ εκφράζεται η αντίληψη ότι η γλώσσα αποτελεί κατάκτηση του ανθρώπου και όχι δώρο (ως ολοκληρωμένη ικανότητα) από τους θεούς.

Τέλος ο άνθρωπος μπόρεσε να καλύψει και τις υλικές του ανάγκες. Παρατηρούμε την αντιστοιχία των εκφράσεων του παρόντος χωρίου με την περιγραφή  του εφοδιασμού των ζώων και την ένδεια του ανθρώπου που προήλθε από την απρονοησία του Επιμηθέα.

 

Εν. 4 εφοδιασμός των ζώων	Εν. 5 η ένδεια του ανθρώπου	Εν. 6 τα επιτεύγματα του ανθρώπου που ανάγονται στη δημιουργική του τέχνη
οἴκησιν ἔνεμεν   πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας… ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν,   ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις   ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ   τοὺς δὲ ὥπλιζε   Τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν,	γυμνόν τε     καὶ ἀνυπόδητον     καὶ ἄστρωτον   καὶ ἄοπλον	καὶ οἰκήσεις   καὶ ἐσθῆτας     καὶ ὑποδέσεις     καὶ στρωμνὰς       καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς

 

Έτσι ο άνθρωπος αποκτά όλα εκείνα τα μέσα και δια την προστασία του και για την αντιμετώπιση των καιρικών συνθηκών και για την εύρεση της τροφής.

 

2. Ποιες αρνητικές συνέπειες επιφέρει στον άνθρωπο η απουσία της πολιτικής τέχνης;

Στο τελευταίο μέρος του μύθου του Πρωταγόρα το ανθρώπινο γένος παρά τα δώρα του Προμηθέα (δημιουργική τέχνη)  έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Η απουσία της πολιτικής αρετής δεν επιτρέπει την αρμονική συμβίωση με βάση τη δικαιοσύνη των ανθρώπων εντός των πόλεων, με αποτέλεσμα τη διάλυση τους και τον αφανισμό των απροστάτευτων ανθρώπων από τα ισχυρότερα βιολογικώς θηρία.

3. Για ποιον λόγο ο Δίας επιθυμεί να δοθούν η αιδώς και η δίκη σε όλους τους ανθρώπους;

Στο ερώτημα του Ερμή για τον τρόπο διανομής της αιδούς και της δίκης ο Δίας είναι σαφής και κατηγορηματικός. Αυτές οι ιδιότητες, ο σεβασμός και αίσθημα δικαιοσύνης πρέπει να μοιραστούν σε όλους τους ανθρώπους. Σε διαφορετική περίπτωση οι κοινωνίες θα διαλυθούν και το ανθρώπινο γένος θα οδηγηθεί στον αφανισμό. Για να ισχυροποιήσει την εντολή του ο Δίας επιβάλλει σε αυτόν που δεν θα θελήσει να συμμετέχει στην πολιτική αρετή την ποινή του θανάτου, αφού τον χαρακτηρίζει ως αρρώστια της πόλης.

4. Ποια στάση έχουν οι Αθηναίοι σχετικά με τη δημιουργική τέχνη και ποια σχετικά με την πολιτική;

Μετά τη μυθική διήγηση ακολουθεί το επιμύθιο. Ο Πρωταγόρας μας συνδέει με την πρωτολογία του Σωκράτη, ο οποίος, για να υποστηρίξει τη θέση του ότι η αρετή δεν διδάσκεται χρησιμοποίησε δύο επιχειρήματα. Ο μύθος απαντά στο α’, κατά το οποίο οι Αθηναίοι  στις δημόσιες συζητήσεις για τεχνικά θέματα (αρχιτεκτονική π.χ.) επιτρέπουν να εκφέρουν άποψη μόνο οι ειδικοί. Ενώ για θέματα πολιτικής όλοι οι πολίτες από κάθε κοινωνική τάξη ή μορφωτικό επίπεδο μπορούν να μιλήσουν και να πουν την άποψή τους. Για τον Σωκράτη αυτό αποδεικνύει το μη διδακτό της αρετής.

Για τον Πρωταγόρα όμως με βάση το μύθο η διαφορετική αυτή στάση των Αθηναίων αποδεικνύει την καθολικότητα και την αναγκαιότητα της πολιτικής αρετής.

Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου

1. Πώς εξηγείται η φράση ὁ «ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας»; Μπορείτε να τη συσχετίσετε με την πλατωνική θεωρία των ιδεών;

θείας… μοίρας: η φωτιά αποτελεί το θεϊκό μερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέμβαση του Προμηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό γιατί το κατείχαν ως τότε μόνον οι θεοί, είναι θεϊκό γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν με θεϊκή παρέμβαση του Προμηθέα, είναι επίσης θεϊκό γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η δημιουργία του κόσμου συλλαμβάνεται ως έργο ενός υπέρτατου τεχνίτη του δημιουργού, που χρησιμοποιεί ως πρότυπο τον ιδεατό κόσμο και ως έργο τη μεταβίβαση αυτού του προτύπου σε μία χωροχρονική  πραγμάτωση που είναι άτακτη στην αρχή, ενταγμένη αργότερα στο σχήμα που καθορίζεται από την ιδεατή δικαιοσύνη.

Η ψυχή του ανθρώπου έχοντας εμπειρία σε ένα πνευματικό στάδιο αυτής της ιδεατής πραγματικότητας μπορεί μέσω της παιδείας να την ξαναθυμηθεί (ανάμνηση) και να στραφεί ολοκληρωτικά προς αυτήν την θεϊκή τάξη που αποτελεί τον Αγαθόν.

2. Ποια σχέση έχουν η αιδώς και η δίκη με την πολιτική τέχνη;

 «ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοὶ»

Με τη φράση αυτή διατυπώνεται η λειτουργία της αιδούς και της δίκης στα πλαίσια μιας ανθρώπινης κοινωνίας.  Χάρη στην αιδώ και στη δίκη εξασφαλίζεται η αρμονική συμβίωση μέσα στην πόλη, η συνοχή του συνόλου, η ισορροπία και η οργάνωση. Με αυτές αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις φιλίας, συνεργασίας, αλληλεγγύης και αλληλοσεβασμού. Ειδικότερα οδηγούν  σε ευταξία, καταστέλλουν την αδικία  άρα αποτελούν ό,τι ονομάζεται «πόλεων κόσμοι», δηλαδή εμπνέουν στους πολίτες κόσμια συμπεριφορά αναγκαία για την αρμονία της κοινωνίας.  Επιπλέον συντελούν στην ηθική βελτίωση σε ατομικό επίπεδο, αποτελούν δηλαδή «πόλεων δεσμοί φιλίας», δηλαδή οι πολίτες υποβάλλονται σε δεσμεύσεις της συμπεριφοράς τους, ώστε να επιτυγχάνεται η συνοχή της πολιτικής κοινωνίας. Η συμπληρωματική λειτουργία των δύο «δώρων» συνεπάγεται φιλίαν, που σημαίνει ηθική ενότητα της πολιτείας, σύμπνοια και ομόνοια των πολιτών, ώστε να συμβιώνουν αρμονικά.

Εφόσον, λοιπόν, η πολιτική τέχνη είναι το σύνολο των γνώσεων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να λειτουργήσει ως μέλος της κοινωνίας, η  αιδώς και η δίκη ταυτίζονται με την πολιτική τέχνη, αφού η κοινωνική συμβίωση δεν απαιτεί ηθικές μόνο δεσμεύσεις αλλά και γνώσεις (των νόμων, των διαδικασιών)  που υπηρετούν την κοινωνική και πολιτική λειτουργία.

3. Να σχολιάσετε τη φράση: τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως.

 

Ο Πρωταγόρας τελειώνει τον μύθο με τον Δία να επιβάλλει αυστηρά την ανάγκη της καθολικότητας της πολιτικής αρετής και μάλιστα με την ποινή του θανάτου δηλώνοντας έτσι την πολύ μεγάλη σημασία που δίνει στις αξίες της αιδούς και της δίκης για τη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας.

Η αυστηρότητα και η σκληρότητα της ποινής εξηγείται από την κρισιμότητα και την αναγκαιότητα της πολιτικής αρετής για τη διάσωση και την επιβίωση του ανθρώπινου γένους. Χωρίς την πολιτική αρετή δεν είναι δυνατόν να συγκροτηθούν και να λειτουργήσουν ανθρώπινες πόλεις. Και επειδή αυτές μόνο μπορούν να προστατέψουν τον άνθρωπο από τον αφανισμό αλλά και να εξασφαλίσουν την πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, τα συστατικά τους στοιχεία, η δικαιοσύνη και ο σεβασμός πρέπει να αποτελούν κτήμα όλων των ανθρώπων. Η ποινή του θανάτου ως ακραίο μέτρο από τη μία βοηθά τους ανθρώπους να καταλάβουν το χρέος τους αλλά και τους προστατεύει από τη αδικία και την αντικοινωνική συμπεριφορά περιχαρακώνοντας τα όρια της δράσης τους. Τέλος η παρομοίωση δείχνει την καταστροφική επίδραση που θα είχε στην κοινωνία ένας άνθρωπος με μειωμένο το αίσθημα της δικαιοσύνης και του σεβασμού, αφού θα μετέδιδε την ηθική του φθορά στους συμπολίτες του υπονομεύοντας την εσωτερική ειρήνη και αρμονία της πόλης λειτουργώντας όπως ένας φορέας μίας μολυσματικής ασθένειας.