Αρχαία Α' Γυμνασίου / Ενότητα 2 - Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα / Σημειώσεις - Ανάλυση - Απαντήσεις ασκήσεων

Επιμέλεια: Νικόλαος Σφυρής, https://www.arxaiagumnasiou.net

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Ά Γυμνασίου - Ενότητα 2η 
"Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα"
Από σελίδα 14 έως σελίδα 19 στο σχολικό βιβλίο.

Μετάφραση κειμένου (σελίδα 14 σχολικού βιβλίου)
Πλάτων, Πρωταγόρας 325c - 326c (ελεύθερη διασκευή)

Στην Αθήνα τα παιδιά με φροντίδα τα διδάσκουν και τα νουθετούν. Πρώτα πρώτα και η παραμάνα και η μητέρα και ο παιδαγωγός και ο ίδιος ο πατέρας φροντίζουν πως θα γίνει το παιδί πολύ καλό, διδάσκοντάς το ότι το ένα είναι δίκαιο, το άλλο άδικο και αυτό είναι ωραίο, ενώ εκείνο είναι άσχημο. Έπειτα όμως, όταν τα παιδιά φτάσουν στην κατάλληλη ηλικία, οι γονείς τα στέλνουν στα σπίτια δασκάλων, όπου οι δάσκαλοι της γραφής και της ανάγνωσης φροντίζουν πώς να μάθουν γράμματα και να καταλαβαίνουν αυτά που είναι γραμμένα, ενώ οι δάσκαλοι της μουσικής με το να παίζουν λύρα προσπαθούν να τα κάνουν πιο ήρεμα και εξοικειώνουν τις ψυχές των παιδιών με το ρυθμό και την αρμονία. Επιπλέον, τα παιδιά στα γυμναστήρια και στις παλαίστρες συχνάζουν όπου οι γυμναστές κάνουν τα σώματα τους πιο δυνατά, για να μην αναγκάζονται να δειλιάζουν εξαιτίας της κακής σωματικής τους κατάστασης.

Νόημα

Το κείμενο που μας δίνεται προέρχεται από το έργο του Πλάτων, Πρωταγόρας. Σε αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στα στάδια εκπαίδευσης των Αρχαίων Αθηναίων. Αρχικά μας αναφέρει ότι η πρώτη αγωγή στα παιδιά (νηπιακή εκπαίδευση) δινόταν στο σπίτι από τους γονείς, την τροφό* και τον παιδαγωγό*. Αυτοί προσπαθούσαν να διδάξουν το παιδί από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, ώστε να γίνει καλύτερο και να ξεχωρίζει το καλό από το κακό και το δίκαιο από το άδικο. Έπειτα, όταν το νεαρό αυτό μέλος της οικογένειας έφθανε στην κατάλληλη ηλικία, οι γονείς τους το στέλνανε στους διδασκάλους για να τα διδάξουν (μέση εκπαίδευση). Στα αρχαία διδασκαλεία το παιδί με τη βοήθεια των κατάλληλων προσώπων (διδάσκαλοι), σύμφωνα με το κείμενο, διδάσκονταν τρία σημαντικά μαθήματα: α) Την γραφή και την ανάγνωση που την δίδασκε ο γραμματιστής, β) την μουσική, την οποία δίδασκε ο κιθαριστής και γ) την γυμναστική, που την δίδασκε ο παιδοτρίβης (σημερινός γυμναστής).

*τροφός: Η τροφός ήταν μια γυναίκα, συνήθως δούλα, που βοηθούσε τη γυναίκα στις δουλειές του σπιτιού.

*παιδαγωγός: Ο παιδαγωγός ήταν άντρας, συνήθως δούλος, και ήταν υπεύθυνο για την διαπαιδαγώγηση και την ανατροφή του παιδιού. Είχε ως καθήκον να ακολουθεί το νεαρό άτομο της οικογενείας παντού και να το επαναφέρει στην τάξη, αν χρειαζόταν.

Διαβάστε τα σχόλια του σχολικού βιβλίου στη σελίδα 15 και στη σελίδα 16.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις της σελίδας 16 του σχολικού βιβλίου:

1) Ποιοι είχαν την ευθύνη για τα πρώτα στάδια της αγωγής των παιδιών στην αρχαία Αθήνα;

Απάντηση: Σύμφωνα με το κείμενο του Πλάτωνα που μας  παραδίδεται, την ευθύνη για τα πρώτα στάδια αγωγής των παιδιών στην Αρχαία Αθήνα την είχαν οι γονείς, η τροφός και ο παιδαγωγός. Στο πρώτο αυτό στάδιο της νηπιακής αγωγής τα μέλη του σπιτιού προσπαθούσαν να μάθουν στο παιδί να ξεχωρίζει το καλό από το κακό και το δίκαιο από το άδικο. Συμπερασματικά, λοιπόν, θα λέγαμε πως το πρώτο στάδιο αγωγής των παιδιών στην Αρχαία Αθήνα ήταν οικογενειακή υπόθεση, όπως συμβαίνει και σήμερα.

2) Σε ποια σχολεία φοιτούσαν οι μικροί Αθηναίοι, από ποιες ειδικότητες διδασκάλων εκπαιδεύονταν και τι μάθαιναν από τον καθένα; 

Απάντηση: Όπως μας πληροφορεί στο κείμενο του ο Πλάτωνας, οι μικροί Αθηναίοι φοιτούσαν στα διδασκαλεία. Τα διδασκαλεία μοιάζανε αρκετά με τα σημερινά σχολεία αλλά διαφέρανε στα μαθήματα και στους διδασκάλους, οι οποίοι ήταν μόνο τρείς στον αριθμό. Αρχικά ο γραμματιστής δίδασκε τα παιδιά να γράφουν και να διαβάζουν. Επιπλέον ο κιθαριστής προσπαθούσε διδάσκοντας τα παιδιά μουσική να τα κάνει πιο ήρεμα ενώ, τέλος, ο παιδοτρίβης, που μοιάζει με το σημερινό γυμναστή, εκγύμναζε τα παιδιά για να αποκτήσουν δυνατά και αθλητικά σώματα.

Ρίξτε μια ματιά στις σελίδες 16 και 17 του σχολικού βιβλίου και διαβάστε πληροφοριακά τη θεωρία.

Γ. Φθόγγοι & Γράμματα

Τα γράμματα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας είναι εικοσιτέσσερα (24) και χωρίζονται σε σύμφωνα και φωνήεντα όπως στη Νεοελληνική! 

Φωνήεντα: α,ε,ο, ω, η, ι, υ (7)

Σύμφωνα: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ (ς), τ, φ, χ, ψ

Φωνήεντα: 

Τα φωνήεντα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες

Μακρόχρονα	Βραχύχρονα	Δίχρονα
η, ω	ε, ο	α, ι, υ

Τα μακρόχρονα ονομάζονται έτσι γιατί οι αρχαίοι τα προφέρανε σε μακρύτερο χρόνο.

Τα βραχύχρονα, τα οποία προφέρονταν από τους αρχαίους σε σύντομο χρόνο.

Τα δίχρονα που πότε προφέρονταν σαν μακρόχρονα και πότε σαν βραχύχρονα.

→ Κάθε συλλαβή μιας λέξης, ανάλογα με το φωνήεν το οποίο περιέχει, ονομάζεται μακρόχρονη, βραχύχρονη ή δίχρονη.

Σύμφωνα:

Τα σύμφωνα χωρίζονται στις κατηγορίες:

Είδη φθόγγων	Κατά το φωνητικό όργανο Ουρανικά Χειλικά Οδοντικά	Κατά το είδος της πνοής
Άφωνα	κ π τ γ β δ χ φ θ	ψιλά μέσα δασέα
Ημίφωνα	Υγρά: λ, ρ | Ένρινα: μ, ν Συριστικό:σ (ς) Παλαιότερα ημίφωνα: F, j
Διπλά	ξ (κ,γ,χ + σ = ξ) | ψ (π,β,φ + σ = ψ) ζ (σ + δ = ζ)

Λέγονται άφωνα γιατί ο ήχος τους δεν ακούγεται κατά την εκφώνηση τους. 

Λέγονται ημίφωνα γιατί κατά την προφορά τους ακούγεται κάποιος ήχος τους. 

Λέγονται διπλά γιατί προέρχονται από τη συγχώνευση δύο απλών συμφώνων. 

Λέγονται ουρανικά γιατί προφέρονται με τον ουρανίσκο. 

Λέγονται χειλικά γιατί προφέρονται με τα χείλη. 

Λέγονται οδοντικά γιατί προφέρονται με τα δόντια (ή τη γλώσσα). 

Λέγονται υγρά γιατί όταν προφέρονται με τη γλώσσα έχουν κάποια υγρότητα.

Λέγονται ένρινα γιατί προφέρονται μέσω του αέρα που περνάει από τη μύτη.

Λέγεται συριστικό γιατί κατά την προφορά του ακούγεται ένα μικρό σφύριγμα.

Δίφθογγοι

Δίφθογγος ονομάζεται η συμπροφορά δύο φωνηέντων (π.χ. αι = ε) 

Οι δίφθογγοι στην αρχαία ελληνική γλώσσα είναι έντεκα και χωρίζονται στις εξής κατηγορίες: 

α. οκτώ  (8) κύριες: αι, ει, οι, αυ, ευ, ου, υι, ηυ. 

β. τρεις (3) καταχρηστικές: ᾳ, ῃ, ῳ

Προσοχή! Οι δίφθογγοι είναι μακρόχρονοι, εκτός από το "οι" και το "αι" που όταν βρίσκονται στο τέλος λέξης είναι βραχύχρονοι για τον τονισμό.

Απάντηση στην άσκηση της σελίδας 19 του σχολικού βιβλίου:

Να σημειώσετε επάνω από τις συλλαβές των παρακάτω λέξεων το σημείο ᴗ για τις βραχύχρονες και το σημείο − για τις μακρόχρονες.

Απάντηση: 

ζω-ή: ζω (μακρόχρονη) - η (μακρόχρονη)

ἥβη: ἥ (μακρόχρονη) - βη (μακρόχρονη)

ἡδέως: ἡ (μακρόχρονη) - δέ (βραχύχρονη) - ως (μακρόχρονη)

κοινός: κοι (μακρόχρονη) - νός (βραχύχρονη)

κρότος: κρό (βραχύχρονη) -τος (βραχύχρονη)

νωθρός: νω (μακρόχρονη) - θρος (βραχύχρονη)

νόμος: νό (βραχύχρονη) -μος (βραχύχρονη)

οἰωνός: οἰ (μακρόχρονη) - ω (μακρόχρονη) - νος (βραχύχρονη)

μήτηρ: μη (μακρόχρονη) -τηρ (μακρόχρονη)

παῖδες: παῖ (μακρόχρονη)  -δες (βραχύχρονη)

γονεῖς: γο (βραχύχρονη) -νεῖς (μακρόχρονη)

πρῶτον: πρῶ (μακρόχρονη) -τον (βραχύχρονη)