Επιμέλεια: Νικόλαος Σφυρής, https://www.arxaiagumnasiou.net
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Ά Γυμνασίου - Ενότητα 12η
"Αθήνα και Ατλαντίδα"
Από σελίδα 90 έως σελίδα 97 στο σχολικό βιβλίο
Μετάφραση κειμένου (σελίδα 90 σχολικού βιβλίου)
Πλάτων, Τίμαιος 25a-d (διασκευή)
Στο νησί Ατλαντίδα συγκροτήθηκε μεγάλη και θαυμαστή δύναμη βασιλιάδων, που εξουσίαζε ολόκληρο το νησί, και πολλά άλλα νησιά και μέρη της ηπείρου. Αυτή λοιπόν η δύναμη όλη, αφού συνενώθηκε με τον δικό σας και τον δικός μας τόπο και όλη την περιοχή που βρίσκεται μέσα στο στόμιο (ενν. Γιβραλτάρ) επιχείρησε κάποτε να υποδουλώσει με μία και μόνη επίθεση. Τότε, λοιπόν, Σόλωνα, η δύναμη της πόλης σας έγινε ξακουστή σε όλους τους ανθρώπους για τη γενναιότητα και το σθένος της· γιατί ξεχώρισε απ’ όλες (ενν. τις πόλεις) στη γενναιότητα και στις πολεμικές τέχνες αφού διέτρεξεστους έσχατους κινδύνους και αφού νίκησε τους επιδρομείς έστησε μνημείο νίκης, και παρεμπόδισε την υποδούλωση όσων δεν είχαν ακόμη υποδουλωθεί και ελευθέρωσε τους άλλους όλους με μεγαλοψυχία. Και αργότερα, αφού έγιναν πολύ δυνατοί σεισμοί, και κατακλυσμοί, το νησί Ατλαντίδα, αφού βυθίστηκε στη θάλασσα, εξαφανίστηκε· γι’ αυτό, έως και σήμερα, το εκεί πέλαγος είναι αδιάβατο και ανεξερεύνητο.
Νόημα:
Το κείμενο της ενότητας 12 αναφέρεται στη μυθική ύπαρξη της αρχαίας Ατλαντίδας που ήταν γνωστή για τη δύναμη και τον πολιτισμό της. Σύμφωνα με το κείμενο κάποτε σε αυτή την πόλη συγκεντρώθηκε μεγάλη δύναμη βασιλιάδων που ήθελε να κατακτήσει τόσο την Αθήνα όσο και άλλες πόλεις της Ευρώπης και να τις συνενώσει σε ένα κράτος. Εμπόδιο σε αυτές τις επεκτατικές βλέψεις των κυβερνώντων της Ατλαντίδας στάθηκε η Αθήνα, η οποία έδειξε τέτοιο αμυντικό σθένος που ούτε ίδια κυριεύθηκε από τον αντίπαλο αλλά ούτε επέτρεψε να κυριευθούν και άλλες γειτονικές πόλεις. Η στάση της αυτή κατέστησε την ελληνική πόλη πασίγνωστη σε όλο το γνωστό τότε κόσμο ενώ η Ατλαντίδα λίγα χρόνια αργότερα βυθίστηκε στη θάλασσα εξαιτίας βιβλικών σεισμών και καταστροφών που σημειώθηκαν στην περιοχή. Αυτός είναι και ο λόγος που μέχρι σήμερα είναι αδύνατον να εξερευνηθεί το εκεί πέλαγος και να διαπιστωθεί η ύπαρξη της σύμφωνα με το μύθο.
Απαντήσεις στις ερωτήσεις της σελίδας 92 του σχολικού βιβλίου:
1) Ποιες πληροφορίες αντλούμε από το κείμενο για τη δύναμη της Ατλαντίδας;
Απάντηση: Διαβάζοντας το κείμενο της ενότητας παίρνουμε κάποιες σημαντικές πληροφορίες για τη δύναμη της Ατλαντίδας στην αρχαιότητα. Το γεγονός ότι η μυθική πόλη εξουσίαζε όχι μόνο τον τόπο της αλλά και άλλα μέρη της ηπείρου, καταδεικνύει από τις πρώτες κιόλας σειρές του κειμένου ότι η Ατλαντίδα δεν ήταν μια ανίσχυρη αλλά μια καλά οργανωμένη και δυνατή πόλη. Επίσης το γεγονός ότι οι βασιλιάδες της περιοχής αποφάσισαν να στραφούν επεκτατικά τόσο ενάντια της Αθήνας όσο και της Ευρώπης γενικότερα, περιοχές που ήταν γνωστές για την παντοδυναμία τους, αποδεικνύει πως η Ατλαντίδα είχε τέτοια ισχύ που δεν δίσταζε να συγκρουστεί ακόμη και με τις υπερδυνάμεις του τότε κόσμου. Παρά τις ελάχιστες αναφορές του κειμένου είναι σαφέστατο πως η μυθική Ατλαντίδα είχε τη θέση μιας πολύ δυνατής πόλης στη συνείδηση των ανθρώπων του αρχαίου κόσμου.
2) Ποια ήταν, σύμφωνα με τη διήγηση, η συμβολή της Αθήνας στην αντιμετώπιση του συνασπισμού των βασιλέων της Ατλαντίδας, που υπήρξε μεγάλη απειλή για τους λαούς του ευρύτερου χώρου της Μεσογείου:
Απάντηση: Σύμφωνα με το χωρίο που μας δίνεται, η Αθήνα συνέβαλε σημαντικά στην αντιμετώπιση του συνασπισμού των βασιλέων της Ατλαντίδας. Η ελληνική πόλη χάρις τη δύναμη της, την μαχητικότητα της και το σθένος των πολεμιστών της κατάφερε όχι μόνο να αμυνθεί δυναμικά στην επίθεση που δέχθηκε αλλά και να ελευθερώσει πόλεις οι οποίες ήταν ήδη υποδουλωμένες ή επρόκειτο να υποδουλωθούν εξαιτίας της αδυναμίας τους να αμυνθούν. Η Αθήνα, λοιπόν, φρόντισε τόσο για την ατομική άμυνα της από τον εχθρό όσο και για την καθολική αντιμετώπιση του.
3) Πώς καταστράφηκε η Ατλαντίδα σύμφωνα με το κείμενο;
Απάντηση: Η Ατλαντίδα, αφού απέτυχε να γίνει το κέντρο ενός ηγεμονικού και παντοδύναμου βασιλείου, καταστράφηκε εξαιτίας μιας φυσικής καταστροφής. Σύμφωνα με το κείμενο μεγάλοι σεισμοί συνέβησαν στην περιοχή, οι οποίοι την εξαφάνισαν εντελώς, βυθίζοντας της στον ωκεανό.
4) Η Ατλαντίδα και ο μύθος της εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία. Σε τι οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαχρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων για άγνωστους ή χαμένους πολιτισμούς;
Απάντηση: Ανέκαθεν, ο άνθρωπος γοητεύεται από την αναζήτηση του άγνωστου και του υπερφυσικού στοιχείου, ανεξαιρέτως του επιπέδου μόρφωση του και της ηλικίας του. Ακόμη και σήμερα μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της οικουμένης αφιερώνει αρκετό χρόνο στην αναζήτηση και την επίλυση υπερφυσικών φαινομένων ενώ η αδυναμία εξήγησης κάποιων από αυτά οδηγεί στην κατασκευή θεωριών συνωμοσίας, οι οποίες γίνονται πιστευτές από ουκ ολίγες ομάδες ανθρώπων παγκοσμίως. Η "συνήθεια" αυτή να εξάπτεται η φαντασία του ανθρώπου από ιστορίες που η αλήθεια τους βρίσκεται ακόμη στο σκοτάδι είναι η κύρια αιτία που οι μύθοι και οι "περίεργες" ιστορίες απασχολούν και θα συνεχίζουν να απασχολούν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη στο πέρασμα των χρόνων.
δημοκρατοῦμαι: έχω δημοκρατικό πολίτευμα
ἡ κράτησις (-η): η συγκράτηση
τὸ κράτημα: το αποτέλεσμα της κράτησης
ἐπικρατῶ: υπερισχύω, υπερνικώ
ἡ ἐπικράτησις: η νίκη, η υπερίσχυση
ἐπικρατής: αυτός που υπερισχύει, ο νικητής
ἡ κατακράτησις: η παράνομη ή μη φυσική κράτηση προσώπου ή πράγματος
ἡ ἀκράτεια: η αδυναμία συγκράτησης
ἡ γυναικοκρατία: η κυριαρχία των γυναικών
ἡ ἐγκράτεια: η αυτόβουλη κυριαρχία στα πάθη και στις επιθυμίες
συγκρατῶ: εμποδίζω
ἡ συγκράτησις (-η): η παρεμπόδιση
ὁ θαλασσοκράτων: αυτός που κυριαρχεί στη θάλασσα
ἡ ἀριστοκρατία: πολίτευμα στο οποίο την εξουσία έχουν οι αριστοκράτες (ευγενείς)
ἀριστοκρατικός: ο σχετικός με την αριστοκρατία
ἡ δημοκρατία: πολίτευμα στο οποίο την εξουσία έχει ο λαός μέσω εκλεγμένων αντιπροσώπων
δημοκρατικός: ο σχετικός με τη δημοκρατία
κρατικός: ο σχετικός με το κράτος
κρατητήριο: χώρος του αστυνομικού τμήματος όπου κρατούνται προσωρινά οι συλληφθέντες
κρατίδιο: το μικρό κράτος
κρατούμενος: πρόσωπο που έχει συλληφθεί και κρατείται από τις αρχές
κρατικοποίηση: η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας μιας επιχείρησης από ιδιώτη στο κράτος
ανδροκρατία: η επικράτηση των ανδρών
γραφειοκράτης: αυτός που ακολουθεί πιστά τη γραφειοκρατία
γραφειοκρατία: η υπερβολική προσήλωση στους τύπους και στους νόμους του κράτους που συνοδεύεται από την ανούσια ταλαιπωρία των πολιτών
γραφειοκρατικός: ο σχετικός με τη γραφειοκρατία
τεχνοκράτης: αυτός που ακολουθεί την τεχνοκρατία
τεχνοκρατικός: ο σχετικός με την τεχνοκρατία
αποικιοκράτης: αυτός που ακολουθεί την αποικιοκρατία, δηλαδή την εξάρτηση ανίσχυρων χωρών από άλλες ισχυρές
αποικιοκρατικός: ο σχετικός με την αποικιοκρατία
τρομοκρατώ: προκαλώ τρόμο, φόβο
τρομοκράτης: αυτός που προκαλεί τρόμο
τρομοκρατικός: ο σχετικός με την τρομοκρατία
Τουρκοκρατία: η περίοδος επικράτησης του Τούρκικου ζυγού
Ενετοκρατία: η περίοδος επικράτησης των Ενετών
Φωνηεντόληκτα: Ονομάζονται τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης που ο χαρακτήρας του θέματός τους είναι φωνήεν (ο,ε,η,ω,α,ι,υ). (π.χ. ἡ πόλις - τῆς πόλε-ως: Τριτόκλητο φωνηεντόληκτο ουσιαστικό)
3) Πώς καταστράφηκε η Ατλαντίδα σύμφωνα με το κείμενο;
Απάντηση: Η Ατλαντίδα, αφού απέτυχε να γίνει το κέντρο ενός ηγεμονικού και παντοδύναμου βασιλείου, καταστράφηκε εξαιτίας μιας φυσικής καταστροφής. Σύμφωνα με το κείμενο μεγάλοι σεισμοί συνέβησαν στην περιοχή, οι οποίοι την εξαφάνισαν εντελώς, βυθίζοντας της στον ωκεανό.
4) Η Ατλαντίδα και ο μύθος της εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία. Σε τι οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαχρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων για άγνωστους ή χαμένους πολιτισμούς;
Απάντηση: Ανέκαθεν, ο άνθρωπος γοητεύεται από την αναζήτηση του άγνωστου και του υπερφυσικού στοιχείου, ανεξαιρέτως του επιπέδου μόρφωση του και της ηλικίας του. Ακόμη και σήμερα μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της οικουμένης αφιερώνει αρκετό χρόνο στην αναζήτηση και την επίλυση υπερφυσικών φαινομένων ενώ η αδυναμία εξήγησης κάποιων από αυτά οδηγεί στην κατασκευή θεωριών συνωμοσίας, οι οποίες γίνονται πιστευτές από ουκ ολίγες ομάδες ανθρώπων παγκοσμίως. Η "συνήθεια" αυτή να εξάπτεται η φαντασία του ανθρώπου από ιστορίες που η αλήθεια τους βρίσκεται ακόμη στο σκοτάδι είναι η κύρια αιτία που οι μύθοι και οι "περίεργες" ιστορίες απασχολούν και θα συνεχίζουν να απασχολούν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη στο πέρασμα των χρόνων.
θαλασσοκρατῶ: επικρατώ στη θάλασσαΒ1. Λεξιλογικός Πίνακας
δημοκρατοῦμαι: έχω δημοκρατικό πολίτευμα
ἡ κράτησις (-η): η συγκράτηση
τὸ κράτημα: το αποτέλεσμα της κράτησης
ἐπικρατῶ: υπερισχύω, υπερνικώ
ἡ ἐπικράτησις: η νίκη, η υπερίσχυση
ἐπικρατής: αυτός που υπερισχύει, ο νικητής
ἡ κατακράτησις: η παράνομη ή μη φυσική κράτηση προσώπου ή πράγματος
ἡ ἀκράτεια: η αδυναμία συγκράτησης
ἡ γυναικοκρατία: η κυριαρχία των γυναικών
ἡ ἐγκράτεια: η αυτόβουλη κυριαρχία στα πάθη και στις επιθυμίες
συγκρατῶ: εμποδίζω
ἡ συγκράτησις (-η): η παρεμπόδιση
ὁ θαλασσοκράτων: αυτός που κυριαρχεί στη θάλασσα
ἡ ἀριστοκρατία: πολίτευμα στο οποίο την εξουσία έχουν οι αριστοκράτες (ευγενείς)
ἀριστοκρατικός: ο σχετικός με την αριστοκρατία
ἡ δημοκρατία: πολίτευμα στο οποίο την εξουσία έχει ο λαός μέσω εκλεγμένων αντιπροσώπων
δημοκρατικός: ο σχετικός με τη δημοκρατία
κρατικός: ο σχετικός με το κράτος
κρατητήριο: χώρος του αστυνομικού τμήματος όπου κρατούνται προσωρινά οι συλληφθέντες
κρατίδιο: το μικρό κράτος
κρατούμενος: πρόσωπο που έχει συλληφθεί και κρατείται από τις αρχές
κρατικοποίηση: η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας μιας επιχείρησης από ιδιώτη στο κράτος
ανδροκρατία: η επικράτηση των ανδρών
γραφειοκράτης: αυτός που ακολουθεί πιστά τη γραφειοκρατία
γραφειοκρατία: η υπερβολική προσήλωση στους τύπους και στους νόμους του κράτους που συνοδεύεται από την ανούσια ταλαιπωρία των πολιτών
γραφειοκρατικός: ο σχετικός με τη γραφειοκρατία
τεχνοκράτης: αυτός που ακολουθεί την τεχνοκρατία
τεχνοκρατικός: ο σχετικός με την τεχνοκρατία
αποικιοκράτης: αυτός που ακολουθεί την αποικιοκρατία, δηλαδή την εξάρτηση ανίσχυρων χωρών από άλλες ισχυρές
αποικιοκρατικός: ο σχετικός με την αποικιοκρατία
τρομοκρατώ: προκαλώ τρόμο, φόβο
τρομοκράτης: αυτός που προκαλεί τρόμο
τρομοκρατικός: ο σχετικός με την τρομοκρατία
Τουρκοκρατία: η περίοδος επικράτησης του Τούρκικου ζυγού
Ενετοκρατία: η περίοδος επικράτησης των Ενετών
B2. Ετυμολογικά
Διαβάστε τη θεωρία της σελίδας 93 του σχολικού βιβλίου.
Απαντήσεις στις ασκήσεις της σελίδας 94 του σχολικού βιβλίου:
1) Ποιες από τις παραπάνω καταλήξεις έχετε συναντήσει και στην παραγωγή επιθέτων της ν.ε;
Απάντηση: Οι καταλήξεις που συναντούμς και στην παραγωγή επιθέτων της νέας ελληνικής γλώσσας είναι: -ιος, -αιος, -ειος, -ακός, -ικός, -ικος, -ινος.
2) Να κατατάξετε τα παρακάτω επίθετα της α.ε. στην κατάλληλη στήλη ανάλογα με τη σημασία τους: οἰκεῖος, πολιτικός, μητρῷος, τίμιος, πένθιμος, χρυσοῦς, κόσμιος, σπονδεῖος, χρόνιος, τιμητικός, σιδηροῦς, ἀλλοῖος.
Απάντηση:
αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό: οἰκεῖος, πολιτικός, μητρῷος, τίμιος, σπουδαῖος, κόσμιος, σπονδεῖος, χρόνιος, τιμητικός, ἀλλοῖος.
ύλη ή χρώμα: χρυσοῦς, σιδηροῦς
αυτός που είναι κατάλληλος για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη: πένθιμος
Γ1. Γραμματική
Γ΄ Κλίση Ουσιαστικών
Η Γ΄ (Τρίτη) κλίση έχει ουσιαστικά και στα τρία γένη (αρσενικά, θηλυκά, ουδέτερα) τα οποία χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες ανάλογα με διάφορα κριτήρια:
Α. Με κριτήριο το χαρακτήρα του θέματος.
Ανάλογα με το χαρακτήρα του θέματος τα ουσιαστικά της Γ΄ κλίσης χωρίζονται σε φωνηεντόληκτα (διότι ο χαρακτήρας είναι φωνήεν) και σε συμφωνόληκτα (διότι ο χαρακτήρας είναι σύμφωνο).
Α. Με κριτήριο το χαρακτήρα του θέματος.
Ανάλογα με το χαρακτήρα του θέματος τα ουσιαστικά της Γ΄ κλίσης χωρίζονται σε φωνηεντόληκτα (διότι ο χαρακτήρας είναι φωνήεν) και σε συμφωνόληκτα (διότι ο χαρακτήρας είναι σύμφωνο).
Για να κατανοήσουμε αυτό το διαχωρισμό πρέπει απαραίτητα να κατανοούμε τις εξής έννοιες:
1. Χαρακτήρας καλείται το τελευταίο γράμμα του θέματος (π.χ. ἄνθρωπ-ος).
2. Για να βρούμε το χαρακτήρα του θέματος των ουσιαστικών της Γ΄ Κλίσης πηγαίνουμε στη Γενική πτώση του Ενικού αριθμού του ουσιαστικού και αφαιρούμε την κατάληξη. Ο χαρακτήρας (όπως αναφέραμε) είναι το τελευταίο γράμμα του θέματος. (π.χ. ἡ πόλις - τῆς πόλε-ως)
Έτσι, έχουμε:
Φωνηεντόληκτα: Ονομάζονται τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης που ο χαρακτήρας του θέματός τους είναι φωνήεν (ο,ε,η,ω,α,ι,υ). (π.χ. ἡ πόλις - τῆς πόλε-ως: Τριτόκλητο φωνηεντόληκτο ουσιαστικό)
Συμφωνόληκτα: Ονομάζονται τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης που ο χαρακτήρας του θέματός τους είναι σύμφωνο. Ανάλογα με το αν το σύμφωνο είναι άφωνο ή ημίφωνο, χωρίζονται στα αφωνόληκτα ή ημιφωνόληκτα.
i) Τα αφωνόληκτα χωρίζονται σε ουρανικόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι κ, γ, χ), σε χειλικόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι π, β, φ) και σε οδοντικόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι τ, δ, θ).
π.χ. ὁ πίναξ - τοῦ πίνακος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, ουρανικόληκτο ουσιαστικό)
π.χ. ὁ κώνωψ - τοῦ κώνωπος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, χειλικόληκτο ουσιαστικό)
π.χ. ἡ πατρίς - τῆς πατρίδος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, οδοντικόληκτο ουσιαστικό)
ii) Τα ημιφωνόληκτα, με τη σειρά τους, χωρίζονται σε ενρινόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι μ, ν), σε υγρόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι λ, ρ) και σε σιγμόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι σ).
π.χ. ὁ Ἕλλην - τοῦ Ἕλληνος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, ημιφωνόληκτο, ενρινόληκτο ουσιαστικό)
π.χ. ὁ σωτήρ - τοῦ σωτῆρος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, ημιφωνόληκτο, υγρόληκτο ουσιαστικό)
Β. Με κριτήριο τον αριθμό των θεμάτων.
Ανάλογα με το αν κατά την κλίση τους τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης σχηματίζουν τις πτώσεις του από ένα ή δύο θέματα, χωρίζονται σε μονόθεμα και διπλόθεμα αντίστοιχα.
Μονόθεμα είναι εκείνα που όλες οι πτώσεις του Ενικού και του Πληθυντικόυ σχηματίζονται μόνο από ένα θέμα με την ταυτόχρονη αλλαγή της κατάληξης.
π.χ. ὁ ἥρω-ς (Ον.), τοῦ ἥρω-ος (Γεν.), τῷ ἥρω-ι (Δοτ.), τὸν ἥρω-α (Αιτ.) - ὦ ἥρω-ς (Κλητ.) κτλ.
Διπλόθεμα είναι εκείνα που σχηματίζουν τις πτώσεις τους στον Ενικό και στον Πληθυντικό αριθμό από δύο θέματα.
π.χ. ἡ δύναμι-ς (Ον.), τῆς δυνάμε-ως (Γεν.), τῇ δυνάμε-ι (Δοτ.), τὴν δύναμι-ν (Αιτ.), ὦ δύναμι (κλητ.) κτλ.
Παρατήρηση: Στα διπλόθεμα ουσιαστικά το θέμα της Ονομαστικής Ενικού ονομάζεται ισχυρό και το θέμα της Γενικής Ενικού ονομάζεται ασθενές.
Γ. Με κριτήριο την κατάληξη
Τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης χωρίζονται ανάλογα με την κατάληξή τους σε καταληκτικά & ακατάληκτα.
Καταληκτικά είναι όσα από τα αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά έχουν κατάληξη -ς στην Ονομαστική του Ενικού. (π.χ. ἥρω-ς)
Ακατάληκτα είναι όσα από τα αρσενικά και θηλυκά δεν έχουν κατάληξη -ς και όλα τα ουδέτερα (εξαιρούνται τα: φῶς, οὖς).
Απλές είναι οι προτάσεις που έχουν μόνο τους βασικούς όρους (υποκείμενο & κατηγόρημα.)
Σύνθετες είναι οι προτάσεις που έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα.
Ελλειπτικές είναι οι προτάσεις στις οποίες παραλείπεται κάποιος ή κάποιοι από τους βασικούς όρους τους.
Επαυξημένες είναι οι προτάσεις που έχουν εκτός από τους κύριους όρους και προσδιορισμούς.
Απάντηση:
τὸ σῶμα: τριτόκλιτο οδοντικόληκτο ουδέτερο ακατάληκτο σε -α (Γενική: τοῦ σώματ-ος)
ἡ φράσις: τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο καταληκτικό διπλόθεμο σε -ις (Γενική: τῆς φράσε-ως)
ὁ βασιλεύς: τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο καταληκτικό μονόθεμο σε -εύς (Γενική: τοῦ βασιλέ-ως)
ἡ ἀκρόπολις: τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο καταληκτικό διπλόθεμο σε -ις (Γενική: τῆς ἀκροπόλε-ως)
2. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται στην παρένθεση:
Απάντηση:
ἡ θλῖψις → τῆς θλίψεως (γεν.εν.), τὸ καῦμα → τῷ καύματι (δοτ. εν.), ἡ σύνεσις → τῇ συνέσει (δοτ. εν.), ὁ πορθμεύς → τοὺς πορθμέας (αιτ. πληθ.), ἡ κτῆσις → τὰς κτήσεις (αιτ. πληθ.), ἡ πρᾶξις → ταῖς πράξεσι(ν) (δοτ. πληθ.), ἡ φρόνησις → ὦ φρόνησι (κλητ. εν.), ὁ χαλκεύς → τοῦ χαλκέως (γεν. εν.), ἡ πόλις → τὴν πόλιν (αιτ. εν.), ὁ γονεύς → τοῦ γονέως (γεν. εν.), ἡ τύψις → ταῖς τύψεσι(ν) (δοτ. πληθ.), τὸ χάσμα → τοῖς χάσμασι(ν) (δοτ. πληθ.)
3. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:
Απάντηση:
τοῦ δώματος → τῶν δωμάτων τὸν ἱερέα → τοὺς ἱερέας
ὦ γραφεῖς → ὦ γραφεῦ τῶν πραγμάτων → τοῦ πράγματος
τὰς δύσεις → τὴν δύσιν ὦ ρήσεις → ὦ ῥῆσι
ταῖς ἀκροπόλεσι → τῇ ἀκροπόλει τῆν ὅπλισιν→ τὰς ὁπλίσεις
τῇ φύσει → ταῖς φύσεσι(ν) τῷ ἰδρύματι → τοῖς ἱδρύμασι(ν)
τοῦ φάσματος → τῶν φασμάτω τῶν φραγμάτων → τοῦ φράγματος
τὰς τάξεις → τὴν τάξιν ὦ φύσι → ὦ φύσεις
ταῖς λύσεσι → τῇ λύσει τῷ βαφεῖ → τοῖς βαφεῦσι(ν)
τοῖς ἱερεῦσι → τῷ ἱερεῖ τῷ κλάσματι → τοῖς κλάσμασι(ν)
4.α. Να μεταγράψετε τις παρακάτω λόγιες φράσεις της ν.ε. σύμφωνα με την ορθογραφία της α.ε. β. Να εντοπίσετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού, γ. Στη συνέχεια να σχηματίσετε με αυτές τις φράσεις προτάσεις της ν.ε.: έχω υπ' όψιν, εν εξελίξει, κοινή συναινέσει.
Απάντηση:
α. ἔχω ὑπ' ὄψιν, ἐν ἐξελίξει, κοινῇ συναινέσει
β. ὄψιν → ὄψεις, ἐξελίξει → ἐξελίξεσι(ν), συναινέσει → συναινέσεσι(ν)
γ. Για να συμμετάσχει κανείς σε μια συζήτηση, πρέπει να έχει υπ' όψιν του τους κανόνες διεξαγωγής ενός σωστού διαλόγου.
Ενώ ο αγώνας βρισκόταν εν εξελίξει, οι οπαδοί προκάλεσαν σοβαρά επεισόδια στις εξέδρες του γηπέδου.
Ο ποδοσφαιριστής έλυσε τη συνεργασία του με την ομάδα κοινή συναινέσει.
5. Να μεταφέρετε τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθμό:
Απάντηση:
α. Ἐν ταῖς νήσοις ταύταις θαυμασταὶ δυνάμεις πόλεων βαρβάρων ἦσαν.
Ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ θαυμαστὴ δύναμις πόλεως βαρβάρου ἦν.
β. Μεγίστων ἐπαίνων ἀξίαν νομίζω εἶναι τὴν πόλιν.
Μεγίστου ἐπαίνου ἀξίας νομίζομεν εἶναι τὰς πόλεις.
6. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως προς τους όρους τους:
Απάντηση:
α. Ἡμεῖς φυλάτττομεν τοὺς τῶν θεῶν ὅρκους. (επαυξημένη)
β. Οἱ ἀγαθοὶ σῴζονται. (απλή)
γ. Μηδὲν ἄγαν. (ελλειπτική)
δ. Σοφὸν τὸ σαφές. (ελλειπτική)
ε. Λακεδαιμόνιοι ἐποιοῦντο εἰρήνην. (απλή)
στ. Λύσανδρος τάςτε ναῦς καὶ τοὺς αἰχμαλώτους καὶ τἆλλα πάντα εἰς Λάμψακον ἀπήγαγεν (=οσήγησε, μετέφερε). (σύνθετη)
7. Να εξετάσετε αν ο χαρακτηρισμός των προτάσεων είναι σωστός (Σ) ή λανθασμένος (Λ) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας:
Απάντηση:
α. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει ούτε δύο Υποκείμενα ούτε δύο Κατηγορούμενα
β. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει κάποιο προσδιορισμό
γ. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει ούτε δύο Υποκείμενα ούτε δύο Κατηγορούμενα
δ. Λανθασμένη, γιατί δεν λείπει κανένας κύριος όρος της πρότασης.
ε. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει κάποιο προσδιορισμό.
στ. Λανθασμένη, γιατί έχει όχι μόνο τους κύριους όρους αλλά και προσδιορισμούς.
i) Τα αφωνόληκτα χωρίζονται σε ουρανικόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι κ, γ, χ), σε χειλικόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι π, β, φ) και σε οδοντικόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι τ, δ, θ).
π.χ. ὁ πίναξ - τοῦ πίνακος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, ουρανικόληκτο ουσιαστικό)
π.χ. ὁ κώνωψ - τοῦ κώνωπος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, χειλικόληκτο ουσιαστικό)
π.χ. ἡ πατρίς - τῆς πατρίδος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, οδοντικόληκτο ουσιαστικό)
ii) Τα ημιφωνόληκτα, με τη σειρά τους, χωρίζονται σε ενρινόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι μ, ν), σε υγρόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι λ, ρ) και σε σιγμόληκτα (αν ο χαρακτήρας είναι σ).
π.χ. ὁ Ἕλλην - τοῦ Ἕλληνος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, ημιφωνόληκτο, ενρινόληκτο ουσιαστικό)
π.χ. ὁ σωτήρ - τοῦ σωτῆρος: Τριτόκλητο, συμφωνόληκτο, ημιφωνόληκτο, υγρόληκτο ουσιαστικό)
Β. Με κριτήριο τον αριθμό των θεμάτων.
Ανάλογα με το αν κατά την κλίση τους τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης σχηματίζουν τις πτώσεις του από ένα ή δύο θέματα, χωρίζονται σε μονόθεμα και διπλόθεμα αντίστοιχα.
Μονόθεμα είναι εκείνα που όλες οι πτώσεις του Ενικού και του Πληθυντικόυ σχηματίζονται μόνο από ένα θέμα με την ταυτόχρονη αλλαγή της κατάληξης.
π.χ. ὁ ἥρω-ς (Ον.), τοῦ ἥρω-ος (Γεν.), τῷ ἥρω-ι (Δοτ.), τὸν ἥρω-α (Αιτ.) - ὦ ἥρω-ς (Κλητ.) κτλ.
Διπλόθεμα είναι εκείνα που σχηματίζουν τις πτώσεις τους στον Ενικό και στον Πληθυντικό αριθμό από δύο θέματα.
π.χ. ἡ δύναμι-ς (Ον.), τῆς δυνάμε-ως (Γεν.), τῇ δυνάμε-ι (Δοτ.), τὴν δύναμι-ν (Αιτ.), ὦ δύναμι (κλητ.) κτλ.
Παρατήρηση: Στα διπλόθεμα ουσιαστικά το θέμα της Ονομαστικής Ενικού ονομάζεται ισχυρό και το θέμα της Γενικής Ενικού ονομάζεται ασθενές.
Γ. Με κριτήριο την κατάληξη
Τα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης χωρίζονται ανάλογα με την κατάληξή τους σε καταληκτικά & ακατάληκτα.
Καταληκτικά είναι όσα από τα αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά έχουν κατάληξη -ς στην Ονομαστική του Ενικού. (π.χ. ἥρω-ς)
Ακατάληκτα είναι όσα από τα αρσενικά και θηλυκά δεν έχουν κατάληξη -ς και όλα τα ουδέτερα (εξαιρούνται τα: φῶς, οὖς).
Οι καταλήξεις των Τριτόκλιτων Ουσιαστικών
Ενικός Αριθμός | Πληθυντικός Αριθμός | ||||
αρσενικά & θηλυκά | ουδέτερα | Αρσενικά & θηλυκά | ουδέτερα | ||
Ονομ. | -ς ή - | - | -ες | -α | |
Γεν. | -ος (ή -ως) | -ος (ή -ως) | -ων | -ων | |
Δοτ. | -ι | -ι | -σι(ν) | -σι(ν) | |
Αιτ. | -α ή -ν | - | -ας ή -ς (-νς) | -α | |
Κλητ. | -ς ή - | - | -ες | -α | |
Παραδείγματα κλίσης Τριτόκλητων Ουσιαστικών
Καταληκτικά Διπλόθεμα Φωνηεντόληκτα
Καταληκτικά Διπλόθεμα Φωνηεντόληκτα
Ενικός Αριθμός | |||
Ονομ. | ὁ πρύτανι-ς | ἡ ποίησι-ς | ἡ πόλι-ς |
Γεν. | τοῦ πρυτάν-εως | τῆς ποιήσ-εως | τῆς πόλ-εως |
Δοτ. | τῷ πρυτάνε-ι | τῇ ποιήσε-ι | τῇ πόλε-ι |
Αιτ. | τόν πρύτανι-ν | τήν ποίησι-ν | τήν πόλι-ν |
Κλητ. | ὦ πρύτανι | ὦ ποίησι | ὦ πόλι |
Πληθυντικός Αριθμός | |||
Ονομ. | οἱ πρυτάν-εις | αἱ ποιήσ-εις | αἱ πόλ-εις |
Γεν. | τῶν πρυτάνε-ων | τῶν ποιήσε-ων | τῶν πόλε-ων |
Δοτ. | τοῖς πρυτάνε-σι(ν) | ταῖς ποιήσε-σι(ν) | ταῖς πόλε-σι(ν) |
Αιτ. | τούς πρυτάν-εις | τάς ποιήσ-εις | τάς πόλ-εις |
Κλητ. | ὦ πρυτάν-εις | ὦ ποιήσ-εις | ὦ πόλ-εις |
Προσοχή! Στη Γενική Ενικού και Πληθυντικού τονίζονται στην προπαραλήγουσα παρά το γεγονός ότι η λήγουσα είναι μακρόχρονη (αντίθετα με τον κανόνα τονισμού).
Καταληκτικά Μονόθεμα Φωνηεντόληκτα
Ενικός Αριθμός | Πληθυντικός Αριθμός | |||
Ονομ. | ὁ ἱππεύ-ς | ὁ βασιλεύ-ς | οἱ ἱππ-εῖς | οἱ βασιλ-εῖς |
Γεν. | τοῦ ἱππ-έως | τοῦ βασιλ-έως | τῶν ἱππέ-ων | τῶν βασιλέ-ων |
Δοτ. | τῷ ἱππε-ῖ | τῷ βασιλε-ῖ | τοῖς ἱππεῦ-σι(ν) | τοῖς βασιλεῦ-σι(ν) |
Αιτ. | τόν ἱππέ-α | τόν βασιλέ-α | τούς ἱππέ-ας | τούς βασιλέ-ας |
Κλητ. | ὦ ἱππεῦ | ὦ βασιλεῦ | ὦ ἱππ-εῖς | ὦ βασιλ-εῖς |
Ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα οδοντικόληκτα
Ενικός Αριθμός | Πληθυντικός Αριθμός | |||
Ονομ. | τὸ κτῆμα | τὸ σῶμα | τὰ κτήματ-α | τὰ σώματ-α |
Γεν. | τοῦ κτήματ-ος | τοῦ σώματ-ος | τῶν κτημάτ-ων | τῶν σωμάτ-ων |
Δοτ. | τῷ κτήματ-ι | τῷ σώματ-ι | τοῖς κτήμα-σι(ν) | τοῖς σώμα-σι(ν) |
Αιτ. | τὸ κτῆμα | τὸ σῶμα | τὰ κτήματ-α | τὰ σώματ-α |
Κλητ. | ὦ κτῆμα | ὦ σῶμα | ὦ κτήματ-α | ὦ σώματ-α |
Γ2. Σύνταξη
Τα είδη των προτάσεων ως προς τους όρους τους.
Σύνθετες είναι οι προτάσεις που έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα.
Ελλειπτικές είναι οι προτάσεις στις οποίες παραλείπεται κάποιος ή κάποιοι από τους βασικούς όρους τους.
Επαυξημένες είναι οι προτάσεις που έχουν εκτός από τους κύριους όρους και προσδιορισμούς.
Να διαβάσετε άριστο τόσο την παραπάνω θεωρία και τα παραδείγματα όσο και την θεωρία του σχολικού βιβλίου (από σελίδα 94 έως σελίδα 96)
1. Να εντάξετε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ουσιαστικών της γ΄ κλίσης και στη συνέχει να κλίνετε: τὸ σῶμα, ἡ φράσις, ὁ βασιλεύς, ἡ ἀκρόπολις.Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελίδα 97)
Απάντηση:
τὸ σῶμα: τριτόκλιτο οδοντικόληκτο ουδέτερο ακατάληκτο σε -α (Γενική: τοῦ σώματ-ος)
ἡ φράσις: τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο καταληκτικό διπλόθεμο σε -ις (Γενική: τῆς φράσε-ως)
ὁ βασιλεύς: τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο καταληκτικό μονόθεμο σε -εύς (Γενική: τοῦ βασιλέ-ως)
ἡ ἀκρόπολις: τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο καταληκτικό διπλόθεμο σε -ις (Γενική: τῆς ἀκροπόλε-ως)
Ενικός Αριθμός | ||||
Ον. | τὸ σῶμα | ἡ φράσις | ὁ βασιλεύς | ἡ ἀκρόπολις |
Γεν. | τοῦ σώματος | τῆς φράσεως | τοῦ βασιλέως | τῆς ἀκροπόλεως |
Δοτ. | τῷ σώματι | τῇ φράσει | τῷ βασιλεῖ | τῇ ἀκροπόλει |
Αιτ. | τὸ σῶμα | τὴν φράσιν | τὸν βασιλέα | τὴν ἀκρόπολιν |
Κλητ | ὦ σῶμα | ὦ φράσι | ὦ βασιλεῦ | ὦ ακρόπολι |
Πληθυντικός Αριθμός | ||||
Ον. | τὰ σώματα | αἱ φράσεις | οἱ βασιλεῖς | αἱ ἀκροπόλεις |
Γεν. | τῶν σωμάτων | τῶν φράσεων | τῶν βασιλέων | τῶν ἀκροπόλεων |
Δοτ. | τοῖς σώμασι(ν) | ταῖς φράσεσι(ν) | τοῖς βασιλεῦσι(ν) | ταῖς ἀκροπόλεσι(ν) |
Αιτ. | τὰ σώματα | τὰς φράσεις | τοὺς βασιλέας | τὰς ἀκροπόλεις |
Κλητ | ὦ σώματα | ὦ φράσεις | ὦ βασιλεῖς | ὦ ἀκροπόλεις |
2. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται στην παρένθεση:
Απάντηση:
ἡ θλῖψις → τῆς θλίψεως (γεν.εν.), τὸ καῦμα → τῷ καύματι (δοτ. εν.), ἡ σύνεσις → τῇ συνέσει (δοτ. εν.), ὁ πορθμεύς → τοὺς πορθμέας (αιτ. πληθ.), ἡ κτῆσις → τὰς κτήσεις (αιτ. πληθ.), ἡ πρᾶξις → ταῖς πράξεσι(ν) (δοτ. πληθ.), ἡ φρόνησις → ὦ φρόνησι (κλητ. εν.), ὁ χαλκεύς → τοῦ χαλκέως (γεν. εν.), ἡ πόλις → τὴν πόλιν (αιτ. εν.), ὁ γονεύς → τοῦ γονέως (γεν. εν.), ἡ τύψις → ταῖς τύψεσι(ν) (δοτ. πληθ.), τὸ χάσμα → τοῖς χάσμασι(ν) (δοτ. πληθ.)
3. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:
Απάντηση:
τοῦ δώματος → τῶν δωμάτων τὸν ἱερέα → τοὺς ἱερέας
ὦ γραφεῖς → ὦ γραφεῦ τῶν πραγμάτων → τοῦ πράγματος
τὰς δύσεις → τὴν δύσιν ὦ ρήσεις → ὦ ῥῆσι
ταῖς ἀκροπόλεσι → τῇ ἀκροπόλει τῆν ὅπλισιν→ τὰς ὁπλίσεις
τῇ φύσει → ταῖς φύσεσι(ν) τῷ ἰδρύματι → τοῖς ἱδρύμασι(ν)
τοῦ φάσματος → τῶν φασμάτω τῶν φραγμάτων → τοῦ φράγματος
τὰς τάξεις → τὴν τάξιν ὦ φύσι → ὦ φύσεις
ταῖς λύσεσι → τῇ λύσει τῷ βαφεῖ → τοῖς βαφεῦσι(ν)
τοῖς ἱερεῦσι → τῷ ἱερεῖ τῷ κλάσματι → τοῖς κλάσμασι(ν)
4.α. Να μεταγράψετε τις παρακάτω λόγιες φράσεις της ν.ε. σύμφωνα με την ορθογραφία της α.ε. β. Να εντοπίσετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού, γ. Στη συνέχεια να σχηματίσετε με αυτές τις φράσεις προτάσεις της ν.ε.: έχω υπ' όψιν, εν εξελίξει, κοινή συναινέσει.
Απάντηση:
α. ἔχω ὑπ' ὄψιν, ἐν ἐξελίξει, κοινῇ συναινέσει
β. ὄψιν → ὄψεις, ἐξελίξει → ἐξελίξεσι(ν), συναινέσει → συναινέσεσι(ν)
γ. Για να συμμετάσχει κανείς σε μια συζήτηση, πρέπει να έχει υπ' όψιν του τους κανόνες διεξαγωγής ενός σωστού διαλόγου.
Ενώ ο αγώνας βρισκόταν εν εξελίξει, οι οπαδοί προκάλεσαν σοβαρά επεισόδια στις εξέδρες του γηπέδου.
Ο ποδοσφαιριστής έλυσε τη συνεργασία του με την ομάδα κοινή συναινέσει.
5. Να μεταφέρετε τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθμό:
Απάντηση:
α. Ἐν ταῖς νήσοις ταύταις θαυμασταὶ δυνάμεις πόλεων βαρβάρων ἦσαν.
Ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ θαυμαστὴ δύναμις πόλεως βαρβάρου ἦν.
β. Μεγίστων ἐπαίνων ἀξίαν νομίζω εἶναι τὴν πόλιν.
Μεγίστου ἐπαίνου ἀξίας νομίζομεν εἶναι τὰς πόλεις.
6. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως προς τους όρους τους:
Απάντηση:
α. Ἡμεῖς φυλάτττομεν τοὺς τῶν θεῶν ὅρκους. (επαυξημένη)
β. Οἱ ἀγαθοὶ σῴζονται. (απλή)
γ. Μηδὲν ἄγαν. (ελλειπτική)
δ. Σοφὸν τὸ σαφές. (ελλειπτική)
ε. Λακεδαιμόνιοι ἐποιοῦντο εἰρήνην. (απλή)
στ. Λύσανδρος τάςτε ναῦς καὶ τοὺς αἰχμαλώτους καὶ τἆλλα πάντα εἰς Λάμψακον ἀπήγαγεν (=οσήγησε, μετέφερε). (σύνθετη)
7. Να εξετάσετε αν ο χαρακτηρισμός των προτάσεων είναι σωστός (Σ) ή λανθασμένος (Λ) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας:
Απάντηση:
α. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει ούτε δύο Υποκείμενα ούτε δύο Κατηγορούμενα
β. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει κάποιο προσδιορισμό
γ. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει ούτε δύο Υποκείμενα ούτε δύο Κατηγορούμενα
δ. Λανθασμένη, γιατί δεν λείπει κανένας κύριος όρος της πρότασης.
ε. Λανθασμένη, γιατί δεν έχει κάποιο προσδιορισμό.
στ. Λανθασμένη, γιατί έχει όχι μόνο τους κύριους όρους αλλά και προσδιορισμούς.