Παθητικοί χρόνοι στα αρχαία ελληνικά (Παθητικός μέλλοντας, παθητικός αόριστος, ποιητικό αίτιο και παθητική σύνταξη)

ΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Παθητικός Μέλλοντας Α΄

Για να σχηματίσουμε τον παθητικό μέλλοντα Α΄ προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τη συλλαβή -θη- και τις καταλήξεις του μέλλοντα.

 

Οριστική	Ευκτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
λυθήσομαι λυθήσει (ῃ) λυθήσεται λυθησόμεθα λυθήσεσθε λυθήσονται	λυθησοίμην λυθήσοιο λυθήσοιτο λυθησοίμεθα λυθήσοισθε λυθήσοιντο	λυθήσεσθαι	λυθησόμενος λυθησομένη λυθησόμενον

 

Τα αφωνόληκτα ρήματα μεταβάλλουν το χαρακτήρα τους μπροστά από το -θη- :

α) χειλικά (π, β, πτ → φ)

    λείπομαι → λειφθήσομαι

    τρίβομαι → τριφθήσομαι

    κρύπτομαι → κρυφθήσομαι

β) ουρανικά (κ, γ, ττ, σσ → χ)

     διώκομαι → διωχθήσομαι

     ἂγω → ἀχθήσομαι

     κηρύττομαι → κηρυχθήσομαι

γ) οδοντικά (δ, θ, ζ → σ)

    ψεύδομαι → ψευσθήσομαι

     πείθομαι → πεισθήσομαι

     παρακευάζομαι → παρασκευασθήσομαι

   

Τα ημιφωνόληκτα ρήματα άλλοτε διατηρούν το χαρακτήρα τους μπροστά από το -θη- και άλλοτε όχι (αλλάζοντας κάποιες φορές και το θέμα τους) :

α) ένρινα (μ, ν)

    νέμομαι → νεμηθήσομαι

    ἀμύνομαι → ἀμυνθήσομαι, αἰσχύνομαι → αἰσχυνθήσομαι,

    σημαίνομαι → σημανθήσομαι, πίνομαι → ποθήσομαι

    κρίνομαι → κριθήσομαι, αὐξάνομαι → αὐξηθήσομαι

β) υγρά (λ, ρ) 

    ἀγγέλλομαι → ἀγγελθήσομαι,

    αἲρομαι → ἀρθήσομαι

 

Μερικά φωνηεντόληκτα ρήματα προσθέτουν ένα -σ- πριν από το -θη- παρόλο που δεν είναι οδοντικόληκτα:

κελεύομαι → κελευσθήσομαι

παύομαι → παυσθήσομαι

ἀκούομαι → ἀκουσθήσομαι

 

Παθητικός Μέλλοντας Β΄

Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό μέλλοντα κρατώντας από το -θη- μόνο το -η-. Ο χρόνος αυτός λέγεται παθητικός μέλλοντας Β΄ και κλίνεται όπως και ο παθητικός μέλλοντας Α΄ π.χ:

κόπτομαι  → κοπήσομαι

μαίνομαι → μανήσομαι

 

Προσοχή: Όταν τα ρήματα έχουν στο θέμα τους -ε-, το τρέπουν σε -α- :

στέλλομαι → σταλήσομαι

κλέπτομαι → κλαπήσομαι

στρέφομαι → στραφήσομαι

τρέφομαι → τραφήσομαι

 

Παθητικός Αόριστος Α΄

Για να σχηματίσουμε την οριστική παθητικού αορίστου Α΄ προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τη συλλαβή -θη- και τις παρακάτω καταλήξεις (προσοχή να μην ξεχνάμε την αύξηση στην οριστική). Στην υποτακτική και την ευκτική αφαιρούμε το -η- και προσθέτουμε την υποτακτική και ευκτική του ειμί:

Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρ/το	Μετοχή
ἐλύθη-ν ἐλύθη-ς ἐλύθη ἐλύθη-μεν ἐλύθη-τε ἐλύθη-σαν	λυθῶ λυθῇς λυθῇ λυθῶμεν λυθῆτε λυθῶσι(ν)	λυθείην λυθείης λυθείη λυθείημεν ή λυθεῖμεν λυθείητε   ή λυθεῖτε λυθείησαν ή λυθεῖεν	λύθητι λυθήτω   λύθητε λυθέντων ή λυθήτωσαν	λυθῆναι	λυθείς λυθεῖσα λυθέν

 

Τα αφωνόληκτα ρήματα μεταβάλλουν το χαρακτήρα τους μπροστά από το -θη- :

α) χειλικά (π, β, πτ → φ)

    λείπομαι → ἐλείφθην

    τρίβομαι → ἐτρίφθην

    κρύπτομαι → ἐκρύφθην

β) ουρανικά (κ, γ, ττ, σσ → χ)

     διώκομαι → ἐδιώχθην

     ἂγω → ἢχθην

     κηρύττομαι → ἐκηρύχθην

γ) οδοντικά (δ, θ, ζ → σ)

    ψεύδομαι → ἐψεύσθην

     πείθομαι → ἐπείσθην

     παρακευάζομαι → παρεσκευάσθην

   

Τα ημιφωνόληκτα ρήματα άλλοτε διατηρούν το χαρακτήρα τους μπροστά από το -θη- και άλλοτε όχι (αλλάζοντας κάποιες φορές και το θέμα τους) :

α) ένρινα (μ, ν)

    νέμομαι → ἐνεμήθην

    ἀμύνομαι → ἠμύνθην, αἰσχύνομαι → ᾐσχύνθην

    σημαίνομαι → ἐσημάνθην, πίνομαι → ἐπόθην

    κρίνομαι → ἐκρίθην, αὐξάνομαι → ηὐξήθην

β) υγρά (λ, ρ) 

    ἀγγέλλομαι → ἠγγέλθην

    αἲρομαι → ᾒρθην

 

Μερικά φωνηεντόληκτα ρήματα προσθέτουν ένα -σ- πριν από το -θη- παρόλο που δεν είναι οδοντικόληκτα:

κελεύομαι → ἐκελεύσθην

παύομαι → ἐπαύσθην

ἀκούομαι → ἠκούσθην

Παθητικός Αόριστος Β΄

Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό αόριστο κρατώντας από το -θη- μόνο το -η-. Ο χρόνος αυτός λέγεται παθητικός αόριστος Β΄ και κλίνεται όπως και ο παθητικός αόριστος Α΄ με τη μόνη διαφορά ότι το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής έχει κατάληξη –θι (αντί για –τι) π.χ:

κόπτομαι  → ἐκόπην (προστακτική: κόπηθι)

γράφομαι → ἐγράφην (προστακτική: γράφηθι)

 

Προσοχή: Όταν τα ρήματα έχουν στο θέμα τους -ε-, το τρέπουν σε -α- :

στέλλομαι → ἐστάλην

κλέπτομαι → ἐκλάπην

στρέφομαι → ἐστράφην

τρέφομαι → ἐτράφη

 

 

 

Η ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

I.  Παθητική σύνταξη

Τα παθητικά ρήματα φανερώνουν ότι το υποκείμενο δέχεται μια ενέργεια από κάποιο άλλο πρόσωπο ή πράγμα, δηλαδή παθαίνει κάτι.

•  Το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο προέρχεται αυτό που παθαίνει το υποκείμενο λέγεται

ποιητικό αίτιο:

Οί Ἕλληνες έδιδάχθηοαν ὑπό τῶν ἔργων.

Ὁ Θεμιστοκλῆς πέμπεται παρ’’Αθηναίων.

 

Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται:

α) Με την πρόθεση ὑπό και γενική (σπανιότερα: ἀπό, ἐκ, παρά, πρός+γενική):

Οἱ Πέρσαι ἐνικήθησαν ὑπό τῶν Ἑλλήνων.

 

β) Με δοτική ονόματος ή αντωνυμίας, όταν το ρήμα είναι συντελικού χρόνου (παρακειμένου,υπερσυντελίκου):

Πολλαί θεραπεῖαι τοῖς ἰατροῖς εὕρηνται.

 

 

II.  Τροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική

Τα παθητικά ρήματα κανονικά σχηματίζονται από ενεργητικά μεταβατικά ρήματα, μονόπτωτα ή δίπτωτα. Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική γίνονται οι ακόλουθες αλλαγές:

•  Το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο στο παθητικό ρήμα, και το αντικείμενο γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος:

 

 

Ενεργητική	Υ	Ρ (ενεργ.)	Α
σύνταξη	Οί Ἕλληνες	ἐνίκησαν	τούς Πέρσας

 

Παθητική	Οἱ Πέρσαι	ἐνικήθησαν	ὑπό τῶν Ἑλλήνων
σύνταξη	Υ	Ρ (παθητ.)	ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ

 

 

 

 

•      Όταν το ενεργητικό ρήμα συνοδεύεται και από κατηγορούμενο του αντικειμένου, αυτό παραμένει αλλά ως κατηγορούμενο του υποκειμένου του παθητικού ρήματος:

 

Οί Ἀθηναῖοι εἴλοντο (= εξέλεξαν) Ἀλκιβιάδην.

Ἀλκιβιάδης ᾑρέθη (= εκλέχθηκε) ὑπό τῶν ’Αθηναίων.

 

 

•      Όταν το ρήμα είναι δίπτωτο, το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο και το άμεσο αντικείμενο γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος. Το έμμεσο αντικείμενο παραμένει ως έμμεσο αντικείμενο στο παθητικό ρήμα:

Ὁ διδάσκαλος διδάσκει τούς παῖδας μουσικήν.

                Οί παῖδες διδάσκονται ὑΠό τοῦ διδασκάλου μουσικήν.