του Αποστόλη Ζυμβραγάκη
Στην εποχή της μαζικής επικοινωνίας, τα πρότυπα επιτυχίας έχουν μετασχηματιστεί και τείνουν να αποκλίνουν από την κλασική αριστοτελική αρετή και την έννοια της ουσιαστικής καλλιέργειας. Ο μέτριος και ο εύκολος τρόπος ανάδειξης, μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται να αποκτά μια παράδοξη γοητεία – μια γοητεία που ακτινοβολεί την ιδέα πως η αξία έγκειται στον πλούτο, τη φήμη και τη γρήγορη ικανοποίηση, χωρίς καμία απαίτηση για κόπο ή αυτογνωσία. Σε αυτό το περιβάλλον, παρατηρούμε μια κρίσιμη αλλαγή: οι νέοι αναζητούν πρότυπα που αποπνέουν ευκολία και υπόσχονται πλουτισμό, χωρίς να απαιτούν αληθινή δεξιότητα ή αφοσίωση.
Η αίσθηση της μέτριας ευμάρειας: ένα κενό αισθητικής και ηθικής
Στη σύγχρονη κοινωνία, η ανάδειξη και ο πλουτισμός χωρίς ουσιαστική ικανότητα έχουν καταλήξει να θεωρούνται επιθυμητοί και άξιοι θαυμασμού. Το φαινόμενο αυτό διαβρώνει τη συλλογική αντίληψη περί αξιών και υποσκάπτει την αισθητική καλλιέργεια. Διάφοροι τύποι "επιτυχημένων" προσωπικοτήτων, όπως οι trappers και οι youtubers, αναδεικνύουν έναν τρόπο ζωής που περιστρέφεται γύρω από το χρήμα, την υπερβολή και τη φήμη. Με την απλότητα και τη μονοδιάστατη θεματολογία τους, οι μορφές αυτές προσφέρουν στη νεολαία ένα παράδειγμα που βασίζεται στο ελάχιστο πνευματικό και καλλιτεχνικό βάθος.
Αυτή η μέτρια αισθητική δεν περιορίζεται σε μεμονωμένες προσωπικότητες, αλλά γίνεται οικουμενική νόρμα. Μέσα από τις πλατφόρμες μαζικής ψυχαγωγίας και τα κοινωνικά μέσα, οι νέοι βλέπουν ανθρώπους που επιτυγχάνουν όχι μέσω προσφοράς ή πνευματικής καλλιέργειας, αλλά μέσα από τον εύκολο εντυπωσιασμό και την εμπορική επιτυχία. Η αισθητική αυτής της επιφανειακής επιτυχίας τους κάνει να αδιαφορούν για την ουσιαστική παιδεία και τη βαθύτερη αναζήτηση νοήματος.
Οι κοινωνικές συνέπειες: χαμηλή επένδυση στην παιδεία και απαξίωση των αξιών
Η παρατήρηση του Σωκράτη ότι "ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ" (δηλαδή, "μια ανεξέλεγκτη ζωή είναι μια ζωή που δεν αξίζει να τη ζει κανένας άνθρωπος") χάνει τη σημασία της σε ένα περιβάλλον όπου η ενδοσκόπηση και η αυτοβελτίωση θεωρούνται περιττές. Αντί της αναζήτησης και της εσωτερικής ολοκλήρωσης, οι νέοι πείθονται ότι η ευτυχία και η επιτυχία μετριούνται με αριθμούς - ακολούθους, δηλώσεις αρεσκείας, ευρώ. Η παρακμή του φιλοσοφικού προβληματισμού και της δημιουργικής αναζήτησης οδηγεί στη διάβρωση των κοινωνικών αξιών, όπως η εντιμότητα, η αξιοπρέπεια, η προσφορά, και δημιουργεί μια κοινωνία με ρηχά πρότυπα και χαμηλές φιλοδοξίες.
Ο κίνδυνος είναι διπλός: αφενός, η νέα γενιά αδιαφορεί για την ουσιαστική παιδεία και τις αξίες που διαμορφώνουν την προσωπικότητα και, αφετέρου, η κοινωνία απομακρύνεται από τους αξιόλογους στόχους και τα υψηλά ιδανικά, χάνοντας το όραμα για τον συλλογικό της προορισμό. Σε μια εποχή όπου ο "έξυπνος" και "εύκολος" πλουτισμός υπερισχύει της πνευματικής καλλιέργειας, η απειλή για την κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη είναι εμφανής.
Το παράδειγμα των επιτυχημένων μέτριων
Παραδείγματα όπως οι trappers και οι youtubers αναδεικνύουν αυτή την αλλοτρίωση του πνεύματος της εποχής. Μέσα από εύκολα και προσβάσιμα μέσα, επιτυγχάνουν όχι λόγω ιδιαίτερου ταλέντου ή βαθιάς κατανόησης του κόσμου, αλλά επειδή παρουσιάζουν ένα περιεχόμενο που βασίζεται στη μίμηση και την υπερβολή. Για τη νέα γενιά, αυτά τα πρότυπα φαντάζουν ιδανικά, καθώς δείχνουν ότι η επιτυχία δε χρειάζεται να συνοδεύεται από κόπο ή προσωπική ανάπτυξη. Η απουσία φιλοδοξιών και ιδανικών, σε συνδυασμό με τη συνεχή έκθεση σε τέτοια πρότυπα, αποδυναμώνει το αισθητικό κριτήριο των νέων και τους οδηγεί σε μια παγίδα ψευδαισθήσεων: τη δυνατότητα να βρουν νόημα και ευτυχία μέσω των υλικών αγαθών και της αναγνωρισιμότητας.
Η ανάγκη επένδυσης στο πραγματικό κοινωνικό έργο
Η λύση για αυτήν την ηθική και αισθητική υποχώρηση δεν μπορεί να προέλθει απλώς από μια κριτική στις πλατφόρμες ή τα επιφανειακά πρότυπα. Είναι επιτακτικό η κοινωνία να στραφεί σε πρότυπα που ενσαρκώνουν την αρετή, την αφοσίωση και την προσφορά προς το κοινό καλό. Χρειάζεται να γίνει επένδυση σε ανθρώπους που με το έργο τους διαμορφώνουν την κουλτούρα και συμβάλλουν στη βελτίωση της κοινωνίας, αντί σε εκείνους που προσφέρουν μόνο την εφήμερη διασκέδαση και την κατανάλωση.
Οι δημιουργικοί άνθρωποι – οι επιστήμονες, οι καλλιτέχνες, οι παιδαγωγοί – αποτελούν τα πραγματικά πρότυπα που μπορούν να εμπνεύσουν τους νέους, δείχνοντας ότι η αξία και η χαρά της ζωής βρίσκονται στον κόπο και την υπέρβαση. Οι πολιτικές αποφάσεις και οι επιλογές των κοινοτήτων θα πρέπει να στραφούν στη χρηματοδότηση τέτοιων προσωπικοτήτων, ώστε οι νέοι να αποκτήσουν πρόσβαση σε περιεχόμενο που βασίζεται στην υψηλή αισθητική, την κοινωνική προσφορά, την πρόοδο της ανθρωπότητας. Η παιδεία, η τέχνη και οι αξίες που προάγουν το κοινό καλό είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία μπορεί να οικοδομηθεί μια κοινωνία με υψηλά πρότυπα και αληθινή αριστεία. Γι' αυτό και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν χρέος να αναδεικνύουν διαρκώς ανθρώπους που υπηρετούν το υψηλό, να προβάλλουν τη γοητεία του δύσκολου δρόμου και να περιθωριοποιούν το φθηνό, το ευτελές, το εύκολο.
Η αληθινή ομορφιά και η υπερβατική σημασία της προσπάθειας
Η ανάγκη να στραφούμε σε αληθινές αξίες γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Η κοινωνία μας καλείται να αντισταθεί στη γοητεία της εύκολης λύσης και της γρήγορης ικανοποίησης, επενδύοντας στην καλλιέργεια του νου και στην εκτίμηση της ομορφιάς που γεννιέται μέσα από την προσπάθεια. Όπως έχει πει ο Αριστοτέλης, η αληθινή ευδαιμονία δε βρίσκεται στην τύχη, αλλά στην αρετή και τη συνεχή προσπάθεια για βελτίωση.
Μια κοινωνία που επενδύει στους μέτριους, υποβαθμίζει τον εαυτό της. Αντίθετα, μια κοινωνία που επιβραβεύει τους αληθινούς δημιουργούς, τους ερευνητές, τους επιστήμονες, τους καλλιτέχνες και τους παιδαγωγούς, χτίζει έναν πολιτισμό γεμάτο νόημα και υψηλή αισθητική. Έχουμε χρέος, λοιπόν, όλοι μας, μέσα από το έργο και το παράδειγμά μας, να καθοδηγήσουμε τους νέους μακριά από την ψευδαίσθηση της επιφανειακής επιτυχίας, και προς την πραγματική καλλιέργεια που γεννά το πνεύμα, το οποίο εξυψώνει την ανθρώπινη ύπαρξη.