.jpg)
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η ανατομία της παραπληροφόρησης: Γιατί διαδίδεται η ψευδής
είδηση;
Η παραπληροφόρηση, η ακούσια ή σκόπιμη διάδοση ψευδών ή
ανακριβών πληροφοριών, έχει αναδειχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις
της σύγχρονης εποχής, ειδικά από τη στιγμή που έχουν καθιερωθεί τόσο έντονα
στην καθημερινότητά μας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ρίζες του φαινομένου
είναι σύνθετες και πολυδιάστατες, καθώς πηγάζουν από ένα περίπλοκο μείγμα
ψυχολογικών, τεχνολογικών και κοινωνικοπολιτικών παραγόντων. Η κατανόηση αυτών
των αιτιών είναι το πρώτο και κρισιμότερο βήμα για την αποτελεσματική αντιμετώπισή
της.
Σε ψυχολογικό επίπεδο, οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ευάλωτοι
στην παραπληροφόρηση. Η γνωστική προκατάληψη της επιβεβαίωσης (confirmation
bias) μας ωθεί να αποδεχόμαστε πληροφορίες που ταιριάζουν με τις ήδη υπάρχουσες
πεποιθήσεις μας, αγνοώντας εκείνες που τις αμφισβητούν. Παράλληλα, η ανάγκη για
απλές και κατανοητές εξηγήσεις σε περίπλοκα ζητήματα, καθώς και η
συναισθηματική φόρτιση που προκαλούν ειδήσεις που εγείρουν φόβο, θυμό ή
έκπληξη, καθιστούν το έδαφος γόνιμο για τη διάδοση ψευδών αφηγημάτων.
Η τεχνολογία, και κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν
επιταχύνει δραματικά την εξάπλωση της παραπληροφόρησης. Οι αλγόριθμοι που
προωθούν περιεχόμενο βάσει της απήχησης και της αλληλεπίδρασης, συχνά ευνοούν
τις ακραίες και εντυπωσιακές ειδήσεις, ανεξαρτήτως της ακρίβειάς τους. Η
ευκολία της ανώνυμης δημιουργίας και διαμοιρασμού περιεχομένου, σε συνδυασμό με
την ταχύτητα διάδοσης, δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου η ψευδής είδηση μπορεί
να γίνει "viral" μέσα σε λίγες ώρες, φτάνοντας σε εκατομμύρια χρήστες
πριν προλάβει να ελεγχθεί.
Τέλος, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα πολιτικά και
οικονομικά κίνητρα. Η παραπληροφόρηση χρησιμοποιείται συχνά ως εργαλείο
προπαγάνδας για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης, την αποσταθεροποίηση πολιτικών
αντιπάλων ή την εξυπηρέτηση γεωπολιτικών συμφερόντων. Ταυτόχρονα, το οικονομικό
όφελος από τα "κλικ" και τις διαφημίσεις οδηγεί στη δημιουργία
εντυπωσιακών, αλλά ψευδών, τίτλων και ιστοριών (clickbait), μετατρέποντας την
παραπληροφόρηση σε μια κερδοφόρα βιομηχανία. Η διάβρωση της εμπιστοσύνης στους
παραδοσιακούς θεσμούς, όπως τα ΜΜΕ και οι επιστήμονες, ενισχύει περαιτέρω το
φαινόμενο, αφήνοντας τους πολίτες εκτεθειμένους σε έναν καταιγισμό ανακριβών
πληροφοριών.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, e-didaskalia.blogspot.com
KEIMENO
2
Το σχολείο όπλο κατά της παραπληροφόρησης
Το σχολείο, ως θεμελιώδης πυλώνας της κοινωνίας, κατέχει
έναν αναντικατάστατο ρόλο στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των νέων και,
κατ' επέκταση, στην αντιμετώπιση του διάχυτου φαινομένου της παραπληροφόρησης.
Ο εξοπλισμός των μαθητών με τα κατάλληλα εργαλεία για να πλοηγούνται με
ασφάλεια και υπευθυνότητα στο σύγχρονο, πολύπλοκο τοπίο της πληροφορίας,
αποτελεί πλέον εκπαιδευτική αναγκαιότητα.
Η αποτελεσματικότερη άμυνα απέναντι στην παραπληροφόρηση
είναι η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Το σχολείο μπορεί να ενσωματώσει σε
όλα τα μαθήματα δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τους μαθητές να μην αποδέχονται
παθητικά την πληροφορία. Μέσα από τη συζήτηση, την ανάλυση πηγών και την
αντιπαράθεση επιχειρημάτων, οι μαθητές μαθαίνουν να αξιολογούν την εγκυρότητα
των ειδήσεων, να αναγνωρίζουν προκαταλήψεις και να διακρίνουν τη γνώμη από το
γεγονός. Η διδασκαλία μεθόδων όπως η διασταύρωση πηγών και ο έλεγχος του
συγγραφέα ή του μέσου που προβάλλει μια είδηση, είναι δεξιότητες ζωτικής
σημασίας.
Στην ψηφιακή εποχή, η εκπαίδευση στα μέσα (media literacy)
είναι απαραίτητη. Το σχολείο οφείλει να εισαγάγει προγράμματα που εξηγούν πώς
λειτουργούν οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων, τι είναι το
"clickbait" και πώς δημιουργούνται και διαδίδονται οι ψευδείς
ειδήσεις (fake news).
Εργαστήρια πάνω σε πραγματικά παραδείγματα παραπληροφόρησης
μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά τους: τους
συναισθηματικά φορτισμένους τίτλους, την απουσία αξιόπιστων πηγών και τη χρήση
παραποιημένου οπτικοακουστικού υλικού.
Τέλος, το σχολείο πρέπει να διαμορφώσει υπεύθυνους ψηφιακούς
πολίτες. Αυτό περιλαμβάνει την κατανόηση της ηθικής ευθύνης που φέρει ο καθένας
όταν μοιράζεται πληροφορίες στο διαδίκτυο. Οι μαθητές πρέπει να
συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες της διάδοσης ψευδών ειδήσεων, τόσο σε ατομικό
όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Με την ενθάρρυνση του σεβασμού, του διαλόγου και
της αναζήτησης της αλήθειας, το σχολείο θέτει τα θεμέλια για μια πιο
ενημερωμένη και ανθεκτική κοινωνία απέναντι στην παραπληροφόρηση.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, e-didaskalia.blogspot.com
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Ο ψίθυρος της πλατείας
Η πλατεία της μικρής πόλης ήταν πάντα ο καθρέφτης της ψυχής
της. Εκεί αντάλλασσαν χαιρετισμούς, κουτσομπολιά και, περιστασιακά, σοφές
κουβέντες οι κάτοικοι. Μέχρι που ο Ψίθυρος άρχισε να πλανάται. Κανείς δεν ήξερε
πώς ξεκίνησε, ποιος ήταν ο πρώτος που τον άκουσε. Ήταν μια υπόθεση, ένα αχνό
ψήγμα πληροφορίας που αφορούσε τον γέρο Μανώλη, τον φούρναρη, που πάντα μοίραζε
ζεστό ψωμί και χαμόγελα.
«Άκουσα…» ήταν η αρχή κάθε φράσης. «Άκουσα πως ο Μανώλης
κρύβει χρυσάφι στο υπόγειο του φούρνου του». Ο Ψίθυρος άρχισε σαν ένα αθώο
παιχνίδι, ένα θέμα συζήτησης για να γεμίσει ο χρόνος στα καφενεία. Όμως, κάθε
φορά που περνούσε από στόμα σε στόμα, γινόταν λίγο πιο βαρύς, λίγο πιο
σίγουρος.
Η κυρα-Μαρία, πουλούσε λουλούδι, και στην αρχή αδιαφόρησε.
«Σιγά μην έχει χρυσάφι ο Μανώλης, μια ζωή τη φουρνάρη έκανε». Όμως, όταν ο
Μανώλης αρρώστησε και έκλεισε τον φούρνο για λίγες μέρες, ο Ψίθυρος
γιγαντώθηκε. «Κλείστηκε για να μετρήσει το χρυσάφι του!» είπε κάποιος. «Πρέπει
να είναι τεράστιο το θησαυρό, αφού δεν τον νοιάζει η δουλειά!» πρόσθεσε άλλος.
Η παραπληροφόρηση είχε πάρει σάρκα και οστά, μετατρέποντας
μια απλή αλήθεια σε μια κακόβουλη φαντασία.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η πλατεία άλλαξε. Οι θερμές
κουβέντες αντικαταστάθηκαν από καχύποπτες ματιές. Όταν ο Μανώλης βγήκε ξανά,
αδύναμος αλλά με το ίδιο καλοσυνάτο χαμόγελο, συνάντησε τοίχους. Κανείς δεν
ήθελε πια ψωμί από τον «χρυσοθήρα». Τα παιδιά δεν τον χαιρετούσαν. Η μοναξιά
τον τύλιξε σαν βαρύ πέπλο.
Μια βραδιά, ο φούρνος του Μανώλη πήρε φωτιά. Κάποιοι είπαν
ότι ήταν ατύχημα. Άλλοι ψιθύρισαν ότι κάποιος έψαχνε το χρυσάφι. Ο Μανώλης,
άρρωστος και συντετριμμένος, δεν άντεξε. Έφυγε ήσυχα στον ύπνο του, χωρίς ποτέ
να μάθει τι κακό είχε κάνει ο Ψίθυρος. Η πλατεία, ωστόσο, έμαθε ένα σκληρό
μάθημα για τη δύναμη μιας ψευδούς πληροφορίας, που μπορεί να καταστρέψει ζωές,
χωρίς ποτέ να υψώσει φωνή. Και ο φούρνος του Μανώλη έμεινε καμένος, ένα μνημείο
στην καταστροφική δύναμη της παραπληροφόρησης.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, e-didaskalia.blogspot.com
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων τα
αίτια της παραπληροφόρησης που αποτυπώνονται στο κείμενο 1.
Μονάδες 20
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο 2,
τις παρακάτω περιόδου λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που
αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος (χωρίς αναφορά σε χωρία του
κειμένου):
α. Η εκπαίδευση στην ψηφιακή γραμματοσύνη αποτελεί την
αποκλειστική μέθοδο που πρέπει να υιοθετήσει το σχολείο για την καταπολέμηση
της παραπληροφόρησης.
β. Η κατανόηση της ηθικής ευθύνης κατά τη διαμοίραση
πληροφοριών στο διαδίκτυο είναι το τελικό στάδιο και ο απώτερος σκοπός της
καλλιέργειας της κριτικής σκέψης.
γ. Η διδασκαλία μεθόδων όπως η διασταύρωση πηγών αναφέρεται
στο κείμενο ως μια ζωτικής σημασίας δεξιότητα που εντάσσεται αποκλειστικά στο
πλαίσιο της υπεύθυνης ψηφιακής ιθαγένειας.
δ. Το κείμενο προτείνει ότι η παθητική αποδοχή της
πληροφορίας από τους μαθητές είναι το βασικό εμπόδιο που το σχολείο καλείται να
αντιμετωπίσει μέσω της ενσωμάτωσης δραστηριοτήτων σε όλα τα μαθήματα.
ε. Η χρήση πραγματικών παραδειγμάτων παραπληροφόρησης σε
εργαστήρια αποσκοπεί κυρίως στην εξήγηση της λειτουργίας των αλγορίθμων των
κοινωνικών δικτύων.
Μονάδες 15
Β2. Το κείμενο 1 αποτελεί δείγμα άρθρου. Να εντοπίσετε δύο στοιχεία
που το επιβεβαιώνουν (μονάδες 2) δίνοντας το αντίστοιχο χωρίο (μονάδες 2) και
να αιτιολογήσετε την επιλογή σας (μονάδες 6).
Μονάδες 10
Β3 α. Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα του τίτλου του κειμένου
1 και πώς επιτυγχάνεται; (μονάδες 3)
β. «Μέσα από τη συζήτηση, την ανάλυση πηγών και την
αντιπαράθεση επιχειρημάτων, οι μαθητές μαθαίνουν να αξιολογούν την εγκυρότητα
των ειδήσεων, να αναγνωρίζουν προκαταλήψεις και να διακρίνουν τη γνώμη από το
γεγονός». Να μεταφέρετε την περίοδο λόγου του κειμένου 2 στην αντίθετη σύνταξη
κάνοντας τις αναγκαίες μετατροπές (μονάδες 5) και να επισημάνετε δύο αλλαγές
στο ύφος (μονάδες 2).
Μονάδες 10
Γ. Γιατί εμφανίζεται προβληματισμένος ο αφηγητής του κειμένου
3 και πώς εκδηλώνει τον προβληματισμό του; Να απαντήσετε αξιοποιώντας συνολικά
τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Εσείς πώς θα αντιδρούσατε σε
ανάλογη περίπτωση; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Δ. Τα Κείμενα 1 και 2 αναφέρονται στην παραπληροφόρηση. Αξιοποιώντας
δημιουργικά το περιεχόμενό τους, σε ένα άρθρο 350-400 λέξεων που θα αναρτήσετε
στο προσωπικό σας ιστολόγιο, να αναφέρετε:
α) τους λόγους για
τους οποίους το σύγχρονο σχολείο οφείλει να κάνει δράσεις για να καλλιεργήσει
παιδιά που θα αντιμετωπίζουν την παραπληροφόρηση και
β) τους τρόπους με τους οποίους ένας νέος της σημερινής εποχής
θα μπορούσε να αποφεύγει να πέφτει θύμα παραπληροφόρησης.
Μονάδες 30