Θουκυδίδου Σικελικά - Φυλλάδιο επανάληψης με συνολική θεώρηση του έργου

Δομή και περιεχόμενο του Βιβλίου 6 του Θουκυδίδη (Κεφάλαια 1-32)

 

1. Πρόλογος (Κεφ. 1): Οι Αθηναίοι σχεδιάζουν την εκστρατεία με στόχο την υποταγή της Σικελίας, παρά την άγνοιά τους για το μέγεθος και τους κατοίκους της.

 

2. «Αρχαιολογία» της Σικελίας (Κεφ. 2-5): Περιγραφή των πρώτων κατοίκων, του ελληνικού αποικισμού και των ελληνικών πόλεων στο νησί.

 

3. Αφορμή της εκστρατείας (Κεφ. 6): Η Έγεστα ζητά βοήθεια από την Αθήνα στη διαμάχη της με τον Σελινούντα. Αποστολή πρεσβείας.

 

4. Στρατιωτικά γεγονότα (Κεφ. 7): Αψιμαχίες Αθηναίων-Λακεδαιμονίων στο Άργος και τη Χαλκιδική.

 

5. Απόφαση και στρατηγοί (Κεφ. 8): Επιστροφή πρεσβείας, απόφαση για εκστρατεία, εκλογή Αλκιβιάδη, Νικία, Λάμαχου ως στρατηγών αυτοκρατόρων (415 π.Χ.).

 

6. Δημηγορία Νικία (Κεφ. 9-15): Επιχειρήματα κατά της εκστρατείας, τονίζοντας τις δυσκολίες.

 

7. Δημηγορία Αλκιβιάδη (Κεφ. 16-19): Αντίκρουση του Νικία, ένθερμη υποστήριξη της εκστρατείας.

 

8. Οριστική απόφαση (Κεφ. 20-26): Οι Αθηναίοι αποφασίζουν την εκστρατεία και δίνουν απόλυτη εξουσία στους στρατηγούς.

 

9. Το επεισόδιο των Ερμών (Κεφ. 27-29): Καταστροφή των Ερμών, κακός οιωνός, υποψίες κατά του Αλκιβιάδη.

 

10. Αναχώρηση (Κεφ. 30-32): Αναχώρηση του στόλου από τον Πειραιά, ανάμεικτα συναισθήματα και εντυπωσιακή προετοιμασία.

Δομή και περιεχόμενο του βιβλίου 7 του Θουκυδίδη (Επιλεγμένα κεφάλαια)

 

1. Άφιξη Γυλίππου και αθηναϊκές δυσκολίες (Κεφ. 1-7): Πρώτες επιτυχίες Συρακουσίων.

 

2. Αίτημα Νικία για ενισχύσεις (Κεφ. 8-15): Επιστολή του Νικία στην Αθήνα.

 

3. Ναυμαχίες και αποτυχίες Αθηναίων (Κεφ. 21-25, 36-41): Ήττες των Αθηναίων στο λιμάνι των Συρακουσών.

 

4. Άφιξη Δημοσθένη και Ευρυμέδοντα (Κεφ. 42-50): Νέα επίθεση στις Επιπολές, αποτυχία, συζητήσεις για αποχώρηση, αναβλητικότητα Νικία.

 

5. Αποκλεισμός μεγάλου λιμανιού (Κεφ. 51-60): Οριστική απόφαση για αναχώρηση.

 

6. Λόγοι εμψύχωσης (Κεφ. 61-68): Λόγοι Νικία και Συρακουσίων στρατηγών.

 

7. Τελική καταστροφή (Κεφ. 69-77): Ήττα των Αθηναίων, υποχώρηση προς το εσωτερικό του νησιού. Λόγος Νικία (Κεφ. 76-77).

 

8. Περιγραφή υποχώρησης και αιχμαλωσίας (Κεφ. 78-87): Τραγικές συνθήκες, παράδοση Νικία και Δημοσθένη, τύχη αιχμαλώτων στα λατομεία, θάνατος στρατηγών, συνολικός απολογισμός.

 

 

Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

 

1. Ποιο ήταν το κύριο κίνητρο των Αθηναίων για την εκστρατεία στη Σικελία, όπως αναφέρεται στην αρχή του 6ου βιβλίου του Θουκυδίδη;

 

2. Ποια ήταν η «αφορμή» για την επέμβαση των Αθηναίων στη Σικελία;

 

3. Ποιοι τρεις στρατηγοί εκλέχθηκαν για να ηγηθούν της Σικελικής Εκστρατείας;

 

4. Ποια ήταν η θέση του Νικία σχετικά με την πραγματοποίηση της εκστρατείας και ποια επιχειρήματα χρησιμοποίησε;

 

5. Τι ήταν το «επεισόδιο των Ερμών» και πώς επηρέασε τις προετοιμασίες και τον Αλκιβιάδη;

 

6. Πώς περιγράφει ο Θουκυδίδης τα συναισθήματα του πλήθους στον Πειραιά κατά την αναχώρηση του στόλου;

 

7. Ποια δύο «σφάλματα ανεπίτρεπτα» διέπραξαν οι Αθηναίοι πριν καν ξεκινήσει ο στόλος, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη;

 

8. Περιγράψτε εν συντομία την κατάσταση του Νικία κατά την τελική υποχώρηση (Κεφ. 7.76-77) και ποιες ελπίδες προσπαθούσε να δώσει στους στρατιώτες.

9. Ποια ήταν η τύχη των αιχμαλώτων Αθηναίων και συμμάχων μετά την ήττα στον ποταμό Ασσίναρο;

 

10. Ποια ήταν η τελική κρίση του Θουκυδίδη για τον Νικία μετά τον θάνατό του, και πώς την αιτιολογεί;

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

Απαντήσεις

 

1. Το κύριο κίνητρο ήταν η επιθυμία των Αθηναίων να υποτάξουν ένα μεγάλο νησί,

τη Σικελία, παρόλο που δεν είχαν ακριβή γνώση της έκτασης, του πληθυσμού και των στρατιωτικών δεδομένων της. Αυτή η άγνοια αποτελούσε ήδη μια σοβαρή προϋπόθεση αποτυχίας.

 

2. Η «αφορμή» ήταν το αίτημα βοήθειας από την σικελική πόλη Έγεστα προς την Αθήνα, στη διαμάχη της με τον γειτονικό Σελινούντα. Η Αθήνα έστειλε πρεσβεία για να διερευνήσει τις δυνατότητες επέμβασης.

 

3. Οι τρεις στρατηγοί που εκλέχθηκαν ήταν ο Αλκιβιάδης, ο Νικίας και ο Λάμαχος, στους οποίους δόθηκε απόλυτη εξουσία ως «στρατηγοί αυτοκράτορες». Η εκλογή τους έγινε το 415 π.Χ.

 

4. Ο Νικίας ήταν αντίθετος με την εκστρατεία, επισημαίνοντας τις τεράστιες δυσκολίες, το μέγεθος της Σικελίας και την ισχύ των αντιπάλων. Εισηγήθηκε τη ματαίωσή της, φοβούμενος τις συνέπειες.

 

5. Το «επεισόδιο των Ερμών» αφορούσε την καταστροφή των μαρμάρινων στηλών του Ερμή σε όλη την Αθήνα λίγο πριν την αναχώρηση. Ερμηνεύτηκε ως κακός οιωνός και οι υποψίες στράφηκαν στον Αλκιβιάδη, προκαλώντας βαρύ κλίμα και δυσπιστία.

 

6. Ο Θουκυδίδης περιγράφει τα συναισθήματα του πλήθους ως ανάμεικτα, με «ελπίδες και θρήνους μαζί». Οι Αθηναίοι έβλεπαν νέες κατακτήσεις, αλλά ταυτόχρονα φοβόντουσαν για την επιστροφή των δικών τους λόγω του μακρινού ταξιδιού και των κινδύνων.

 

7. Τα δύο ανεπίτρεπτα σφάλματα ήταν: α) Η έλλειψη ακριβούς εικόνας των πολιτικών και στρατιωτικών δεδομένων στη Σικελία και β) Η αναχώρηση του πιο ικανού στρατηγού, του Αλκιβιάδη, ως υπόδικου, γεγονός που αποδυνάμωσε την ηγεσία.

 

8. Ο Νικίας, παρά την αρρώστια του και τη γενική απελπισία, πήγαινε από μονάδα σε μονάδα ενθαρρύνοντας τους στρατιώτες. Τους καλούσε να διατηρήσουν την ελπίδα, υποστηρίζοντας ότι και άλλοι είχαν σωθεί από χειρότερους κινδύνους και ότι οι θεοί θα έδειχναν πλέον οίκτο.

 

9. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στα λατομεία των Συρακουσών, όπου υποβλήθηκαν σε απάνθρωπες συνθήκες (έκθεση στον ήλιο, κρύο, πείνα, δίψα, δυσοσμία, αρρώστιες). Μετά από περίπου 70 ημέρες, οι περισσότεροι πουλήθηκαν ως δούλοι.

10. Ο Θουκυδίδης κρίνει τον Νικία ως τον «λιγότερο άξιο να πάθει τέτοια συμφορά» από τους Έλληνες της εποχής του, λόγω της διαγωγής του που ήταν πάντα σύμφωνη με την αρετή. Τονίζει ότι ο θάνατός του δεν του άξιζε, παρά τα σφάλματά του, ενισχύοντας το τραγικό στοιχείο του τέλους του.

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

Γλωσσάρι βασικών όρων

 

• Αλκιβιάδης: Ένας από τους τρεις Αθηναίους στρατηγούς που εκλέχθηκαν για τη Σικελική Εκστρατεία. Υποστήριξε ένθερμα την εκστρατεία και ήταν η «ψυχή» της, αλλά ανακλήθηκε και διέφυγε στη Σπάρτη.

 

• Ασσίναρος ποταμός: Ο ποταμός όπου έλαβε χώρα η τελική και πιο αιματηρή σφαγή των υποχωρούντων Αθηναίων στρατιωτών.

 

• Αφορμή: Το πρόσχημα ή ο λόγος που δόθηκε για την έναρξη της εκστρατείας. Στην περίπτωση αυτή, η βοήθεια προς την Έγεστα.

 

• Γύλιππος: Ο Σπαρτιάτης στρατηγός που έφτασε στη Σικελία για να ενισχύσει τους Συρακουσίους και συνέβαλε καθοριστικά στην ήττα των Αθηναίων.

 

• Δημοσθένης: Ένας από τους Αθηναίους στρατηγούς που στάλθηκε αργότερα με ενισχύσεις στη Σικελία. Παραδόθηκε στους Συρακουσίους και εκτελέστηκε.

 

• Δημηγορία: Ρητορικός λόγος που εκφωνείται στην εκκλησία του δήμου ή σε συνέλευση, με στόχο την πειθώ. Στο κείμενο υπάρχουν οι δημηγορίες Νικία και Αλκιβιάδη.

 

• Έγεστα: Σικελική πόλη που ζήτησε βοήθεια από την Αθήνα στη διαμάχη της με τον Σελινούντα, αποτελώντας την αφορμή για την εκστρατεία.

 

• Επεισόδιο των Ερμών: Η ακρωτηρίαση των Ερμών (μαρμάρινων στηλών με το κεφάλι του θεού Ερμή) στην Αθήνα λίγο πριν την αναχώρηση του στόλου. Θεωρήθηκε κακός οιωνός και ιεροσυλία.

 

• Επιπολές: Έκταση γης κοντά στις Συρακούσες, όπου οι Αθηναίοι προσπάθησαν να χτίσουν τείχος αποκλεισμού, αλλά απέτυχαν.

 

• Ιαπυγία: Η νοτιοανατολική χερσόνησος της Ιταλίας, το πλησιέστερο προς την Κέρκυρα ακρωτήριο της Ιταλίας.

 

• Κέρκυρα: Το νησί όπου συγκεντρώθηκαν οι αθηναϊκές και συμμαχικές δυνάμεις πριν τη διέλευση του Ιονίου Πελάγους προς τη Σικελία.

 

• Κοτύλη: Αρχαία μονάδα μέτρησης υγρών και ξηρών καρπών. Η αναφορά στην ποσότητα της τροφής που δινόταν στους αιχμαλώτους τονίζει την ωμότητα της μεταχείρισής τους.

 

• Λάμαχος: Ένας από τους τρεις Αθηναίους στρατηγούς της Σικελικής Εκστρατείας, ο οποίος σκοτώθηκε κατά την πολιορκία των Συρακουσών.

 

• Λατομεία: Οι τεράστιοι χώροι εξόρυξης λίθων στις Συρακούσες, όπου φυλακίστηκαν οι αιχμάλωτοι Αθηναίοι και σύμμαχοι μετά την ήττα.

 

• Νικίας: Ένας από τους τρεις Αθηναίους στρατηγούς. Ήταν αντίθετος με την εκστρατεία, αλλά αναγκάστηκε να συμμετάσχει. Η αναβλητικότητα και η κακή του τύχη συνέβαλαν στην καταστροφή. Εκτελέστηκε μετά την παράδοση.

 

• Οιονός: Σημάδι, πρόβλεψη, συνήθως για καλό ή κακό γεγονός. Το επεισόδιο των Ερμών θεωρήθηκε κακός οιωνός.

 

• Παιάνας: Ύμνος προς τους θεούς, τραγουδιόταν πριν από μάχες ή αναχωρήσεις, συχνά με θριαμβευτικό χαρακτήρα.

 

• Πανωλεθρία: Ολοκληρωτική καταστροφή, απόλυτη ήττα, απώλεια του συνόλου των δυνάμεων.

 

• Πειραιάς: Το λιμάνι της Αθήνας από όπου αναχώρησε ο αθηναϊκός στόλος για τη Σικελία.

 

• Σελινούς (Σελινούντας): Σικελική πόλη, αντίπαλος της Εγέστας, της οποίας η διαμάχη αποτέλεσε την αφορμή για την αθηναϊκή επέμβαση.

 

• Σικελική εκστρατεία: Η μεγάλη εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415-413 π.Χ.) κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, η οποία κατέληξε σε ολοκληρωτική καταστροφή.

 

• Σπονδές: Τελετουργική προσφορά υγρών (π.χ. κρασιού) στους θεούς, ως ένδειξη ευλάβειας και προσευχής.

 

• Στρατηγοί αυτοκράτορες: Στρατηγοί στους οποίους είχε δοθεί απόλυτη και απεριόριστη εξουσία.

 

• Συρακούσες: Η ισχυρότερη ελληνική πόλη της Σικελίας και ο κύριος αντίπαλος των Αθηναίων στην εκστρατεία.

 

• Τριηράρχης: Ο πολίτης που αναλάμβανε με δικά του έξοδα την εξάρτιση, συντήρηση και επάνδρωση μιας τριήρους.

 

• Τριήρης: Το κύριο πολεμικό πλοίο της αρχαίας Ελλάδας, με τρεις σειρές κουπιών.