Το 3I/ATLAS είναι ένα διαστρικό αντικείμενο – ένας κομήτης – που τράβηξε την προσοχή των αστρονόμων λόγω της ασυνήθιστα υψηλής ταχύτητας και της παράξενης σύνθεσής του, καθώς έκανε μια σύντομη, υπερβολική τροχιά γύρω από τον Ήλιο.
Παρόλο που δεν είναι πλέον ορατό (η θέα του έχει μπλοκαριστεί από την λάμψη του Ήλιου), η παρατήρησή του, πριν και μετά το περιήλιο (την κοντινότερη προσέγγισή του στον Ήλιο), αποκάλυψε χαρακτηριστικά που αμφισβητούν την κατανόησή μας για τους κομήτες, υποδεικνύοντας ότι προέρχεται από ένα διαφορετικό είδος ηλιακού συστήματος.
1. Η ασυνήθιστη άφιξη και τροχιά
Το 3I/ATLAS εντοπίστηκε τον Ιούλιο του 2025 από το σύστημα τηλεσκοπίων ATLAS (Asteroid Terrestrial Impact Last Alert System).
- Υπερβολική ταχύτητα: Κατά τον εντοπισμό του κοντά στην τροχιά του Δία, το αντικείμενο κινούνταν με 58 km/sec, μία ταχύτητα αρκετή για να ξεφύγει εντελώς από τη βαρυτική έλξη του Ήλιου. Αυτή η ταχύτητα επιβεβαίωσε ότι προέρχεται από τον διαστρικό χώρο, κάνοντάς το το τρίτο διαστρικό αντικείμενο που αναγνωρίζεται ποτέ (μετά τους Oumuamua και 2I/Borisov).
- Προσανατολισμός: Σε αντίθεση με τους προηγούμενους διαστρικούς επισκέπτες που ήρθαν από πάνω (προς την κατεύθυνση κίνησης του Ηλιακού Συστήματος), το 3I/ATLAS έφτασε σχεδόν τέλεια ευθυγραμμισμένο με το επίπεδο των πλανητών (εκλειπτική), μόλις 3 μοίρες εκτός.
- Προέλευση: Οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι προέρχεται από μια αρχαία περιοχή του Γαλαξία, τον "παχύ δίσκο" (thick disc) γύρω από τον γαλαξιακό πυρήνα, και ίσως είναι ηλικίας έως 7,6 δισεκατομμυρίων ετών.
- Περιήλιο: Η κοντινότερη προσέγγισή του στον Ήλιο (Περιήλιο) πραγματοποιήθηκε στις 1,4 Αστρονομικές Μονάδες (AU) – λίγο πιο κοντά από τον Άρη – στις 29 Οκτωβρίου.
2. Παράξενα χαρακτηριστικά και σύνθεση
Το 3I/ATLAS έδειξε ασυνήθιστη συμπεριφορά καθώς πλησίαζε τον Ήλιο, κυρίως όσον αφορά τη κόμη (το νεφελώδες φωτοστέφανο γύρω από τον πυρήνα) και την ουρά του.
Α. Ακραία πρώιμη ενεργοποίηση και CO₂
Το αντικείμενο ενεργοποιήθηκε και άρχισε να σχηματίζει τη κόμη του (sublimation) πολύ νωρίς, ενώ βρισκόταν ακόμη έξω από την τροχιά του Δία (5 AU από τον Ήλιο). Αυτό οφείλεται στη μοναδική του σύνθεση:
- Κυριαρχία CO₂: Η κόμη του κομήτη κυριαρχούνταν από διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) σε αναλογία περίπου 8:1 σε σχέση με τους υδρατμούς. Ο πάγος CO₂ (ξηρός πάγος) λιώνει σε πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες από τον πάγο νερού, εξηγώντας γιατί ο κομήτης "ενεργοποιήθηκε" σε τόσο μεγάλη απόσταση.
- Αρνητική πόλωση: Η κόμη του εμφάνισε την πιο ακραία αρνητική πόλωση από οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο έχει παρατηρηθεί ποτέ. Η πόλωση του φωτός (ο τρόπος που αναπηδά η αντανάκλαση από τη σκόνη και το αέριο) υποδηλώνει μια μοναδική σύσταση της ύλης, διαφορετική από αυτή των κομητών του δικού μας ηλιακού συστήματος.
Β. Ανεξήγητα μέταλλα και ουρά
- Νικέλιο χωρίς σίδηρο: Παραδόξως, οι αστρονόμοι εντόπισαν νωρίς μικρή ποσότητα νικελίου στην κόμη, αλλά όχι σίδηρο, παρόλο που τα δύο μέταλλα σχηματίζονται μαζί στο εσωτερικό των αστεριών. Αργότερα, το σίδερο εμφανίστηκε ξαφνικά, και η αναλογία επανήλθε σε πιο "κανονικά" επίπεδα.
- Απότομη έκρηξη υδρατμών: Καθώς πλησίαζε τον Άρη (1,5 AU), το 3I/ATLAS άρχισε να απελευθερώνει μια τεράστια ποσότητα υδρατμών – περισσότερο από ό,τι θα περίμενε κανείς από έναν κανονικό κομήτη σε αυτή την απόσταση.
- Ουρά προς τον Ήλιο: Αρχικά, σχημάτισε μια ουρά στραμμένη προς τον Ήλιο, γεγονός ασυνήθιστο, καθώς ο ηλιακός άνεμος σπρώχνει φυσιολογικά την ουρά μακριά από τον Ήλιο. Αυτό πιθανότατα οφειλόταν στην πρώιμη ενεργοποίηση και στην αδύναμη επίδραση του ηλιακού ανέμου σε εκείνη την απόσταση.
3. Μελλοντική παρατήρηση
Μετά την επανασύνδεσή του με τη θέα των επίγειων τηλεσκοπίων τον Δεκέμβριο, οι αστρονόμοι ελπίζουν να παρατηρήσουν τις αλλαγές που προκάλεσε η θερμότητα του Ήλιου στο αντικείμενο.
- Κοντινότερη λήψη: Το 3I/ATLAS είχε την πιο κοντινή του προσέγγιση σε πλανήτη στις 3 Οκτωβρίου, όταν πέρασε σε απόσταση 0,19 AU από τον Άρη. Οι κάμερες του ρόβερ Perseverance και του δορυφόρου ExoMars κατάφεραν να το φωτογραφίσουν.
- Τελευταία συνάντηση: Η τελευταία προγραμματισμένη κοντινή συνάντηση του αντικειμένου θα είναι με τον Δία τον Μάρτιο του 2026 (0,36 AU), προσφέροντας μια τελευταία ευκαιρία για παρατήρηση από το διαστημικό όχημα Juno προτού απομακρυνθεί οριστικά στο διαστρικό κενό.