.jpg)
Ο Σωκράτης, ένας από τους θεμελιωτές της Δυτικής φιλοσοφικής σκέψης, καταδικάστηκε σε θάνατο όχι επειδή ισχυριζόταν ότι κατείχε όλες τις απαντήσεις, αλλά επειδή έκανε υπερβολικά πολλές ερωτήσεις.
Η μέθοδός του, γνωστή ως Σωκρατική Μέθοδος, δεν είναι μια απλή αντιπαράθεση, ούτε ένα σύστημα για την παροχή απόλυτων απαντήσεων. Είναι μια τεχνική ενδοσκοπικών ερωτήσεων που έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να γεννήσουν τις δικές τους ιδέες και να καταλήξουν σε μια πιο στέρεη κατανόηση.
1. Πώς λειτουργεί η Σωκρατική Μέθοδος;
Ο Σωκράτης παρομοίαζε τον εαυτό του με μαία (μαιευτική τέχνη), καθώς βοηθούσε τους άλλους να «γεννήσουν» τις ιδέες τους. Η μέθοδος ακολουθεί δύο βασικά βήματα:
- Αποκάλυψη μη εξεταζόμενων υποθέσεων: Ξεκινά με την εξέταση των αρχικών υποθέσεων και αξιών του συνομιλητή.
- Έλεγχος και εξάλειψη αντιφάσεων: Μέσω συνεχών, περαιτέρω ερωτήσεων, η μέθοδος ελέγχει τη λογική, αποκαλύπτει λάθη, μηδενίζει τις αντιφάσεις ή την κυκλική λογική και καθαρίζει το τοπίο των αρχικών ερωτημάτων.
Παράδειγμα: Σε έναν από τους διαλόγους του Πλάτωνα, ο Σωκράτης συζητά με τον νεαρό Ευθύδημο για τη φύση της δικαιοσύνης:
- Ερώτημα: Είναι άδικο να κλέβεις ή να λες ψέματα; (Ο Ευθύδημος απαντά αμέσως: Ναι, είναι άδικο).
- Περαιτέρω ερώτημα: Είναι άδικο ένας στρατηγός να εξαπατά τον εχθρό; (Ο Ευθύδημος αναγκάζεται να τροποποιήσει: Άδικο σε φίλους, δίκαιο σε εχθρούς).
- Ακόμα περαιτέρω ερώτημα: Τι γίνεται αν ένας διοικητής λέει ψέματα στους στρατιώτες του για να τονώσει το ηθικό τους;
Μέσω αυτής της διαδικασίας, ο Ευθύδημος συνειδητοποιεί ότι η αρχική του βεβαιότητα για τη δικαιοσύνη καταρρέει, και αναγκάζεται να εξετάσει σε βάθος την έννοια.
2. Η διαχρονική χρησιμότητα της Μμεθόδου
Η Σωκρατική Μέθοδος δεν περιορίζεται σε ένα μόνο αντικείμενο, καθιστώντας την εξαιρετικά χρήσιμη σε πληθώρα πεδίων όπου απαιτείται κριτική σκέψη:
- Ιατρική: Στην Αναγέννηση, εφαρμοζόταν για τη διδασκαλία της κλινικής ιατρικής. Οι φοιτητές παρουσίαζαν τις διαγνώσεις τους, ενώ ο γιατρός εξέταζε τις υποθέσεις τους.
- Επιστήμες: Χρησιμοποιήθηκε και σε άλλες επιστήμες, όπως η αστρονομία, η βοτανολογία και τα μαθηματικά.
- Νομική επιστήμη: Τον 19ο αιώνα, έγινε κεντρικό κομμάτι της νομικής εκπαίδευσης στην Αμερική. Χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στο Ανώτατο Δικαστήριο για να εξερευνηθούν οι αθέμιτες συνέπειες της έγκρισης ενός νόμου.
3. Η επιτυχία εξαρτάται από τον δάσκαλο
Παρότι η Σωκρατική Μέθοδος είναι ένα ισχυρό εργαλείο, η επιτυχία της εξαρτάται από τον εκπαιδευτικό που την εφαρμόζει. Ένας επιτυχημένος Σωκρατικός εκπαιδευτικός πρέπει να είναι:
- Να γνωρίζει πολύ καλά το αντικείμενό του.
- Να είναι ταπεινός, με γνήσιο ενδιαφέρον και ανοιχτός σε κάθε ιδέα, αντί να επιδεικνύει πνευματική ανωτερότητα.
Είναι ειρωνικό, ωστόσο, ότι ο ίδιος ο Σωκράτης ίσως να μην ήταν ο πιο «ουδέτερος» Σωκρατικός δάσκαλος. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ήταν επικριτικός απέναντι στο αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα, περνώντας αυτές τις ανατρεπτικές πεποιθήσεις στους μαθητές του, κάτι που εντέλει οδήγησε στη δική του δίκη και καταδίκη σε θάνατο.
Η Σωκρατική Μέθοδος παραμένει ένα διαχρονικό εργαλείο για την ανακάλυψη της αλήθειας όχι μέσω της διακήρυξης, αλλά μέσω της αυστηρής, λογικής εξέτασης των ιδεών.