του Αποστόλη Ζυμβραγάκη
Η βία έχει ένα παλιό, γνώριμο προσωπείο: αυτό της «παράδοσης». Οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να μεταμορφώνουν τη βία σε αφήγημα και το αφήγημα σε αξία. Έτσι γεννήθηκαν οι ιεροί πόλεμοι, οι εθνικές εκδικήσεις και οι βεντέτες.
Στην Κρήτη, η βεντέτα παρουσιάζεται συχνά ως «ζήτημα τιμής». Όμως τι είδους τιμή είναι αυτή που ξεκληρίζει οικογένειες και τρομοκρατεί ολόκληρα χωριά; Η «τιμή» υπήρξε κάποτε μηχανισμός επιβίωσης, σε εποχές χωρίς κράτος ή νόμο. Ήταν μια πρωτόγονη μορφή κοινωνικής δικαιοσύνης: αν με προσβάλεις, θα απαντήσω. Σήμερα, όμως, αυτός ο αρχαίος κώδικας λειτουργεί σαν ξεπερασμένο λογισμικό μέσα στη συλλογική μας συνείδηση· ένα πρόγραμμα που κανείς δεν έσβησε, παρότι δεν εξυπηρετεί πια τη ζωή, αλλά τον θάνατο.
Η βεντέτα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αυταπάτη ότι το αίμα αποκαθιστά την ισορροπία του κόσμου. Μα κάθε φόνος γεννά έναν νέο κύκλο αίματος, κάθε εκδίκηση έναν νέο φόβο. Και το παιδί που μεγαλώνει μέσα σε αυτόν τον φόβο, μαθαίνει πως η δικαιοσύνη είναι προσωπική υπόθεση, ότι ο νόμος είναι λιγότερο αξιόπιστος από το όπλο του πατέρα του. Έτσι, το έγκλημα γίνεται κληρονομιά.
Η Πολιτεία φέρει επίσης ευθύνη. Όταν ο νόμος υποχωρεί μπροστά στην παράδοση, όταν η οπλοφορία και οι μπαλωθιές θεωρούνται «έθιμο», τότε η βία παύει να είναι ανομία και μετατρέπεται σε πολιτισμικό φαινόμενο. Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι μόνο ο ένοπλος άνθρωπος· είναι ο άνθρωπος που πιστεύει ότι το όπλο του υπηρετεί την ηθική.
Η αληθινή τιμή δεν βρίσκεται στην εκδίκηση, αλλά στην αυτοσυγκράτηση. Στο να σπάσεις τον κύκλο που σου κληροδότησαν, όχι να τον συνεχίσεις. Η Κρήτη —και κάθε κοινωνία που θέλει να ονομάζεται πολιτισμένη— οφείλει να επανεφεύρει τον όρο «τιμή»: όχι ως υποχρέωση προς το αίμα, αλλά ως υποχρέωση προς τη ζωή.
Ο πολιτισμός αρχίζει εκεί που τελειώνει το ένστικτο της εκδίκησης. Και η πιο βαθιά λεβεντιά δεν είναι να τραβήξεις τη σκανδάλη, αλλά να μη χρειαστεί ποτέ να την τραβήξεις.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος M.Ed., Συγγραφέας, e-didaskalia.blogspot.com