Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ
ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Στη λατινική γραφή οι λέξεις γράφονται όχι ιστορικά, όπως συμβαίνει στις γραφές που χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο, αλλά όπως περίπου στην ελληνική, Δηλαδή και εδώ οι λέξεις γράφονται ως έχουν φθογγικά και συνάμα ανάλογα με την ετυμολογία τους χρησιμοποιώντας τα κεφαλαία και μικρα γραμματα Α(a), B(b(, C(c)… και τις παραλλαγες (ομόφωνα γράμματα): Ε(e) = ΑΕ( ae), Ι(ι) = Υ(υ)…. m & mm…. (οι κανόνες είναι ίδιοι με την ελληνική γραφή), πρβλ π.χ.: Γραικία – Graecia, Φοινίκη –Phoenicia, Γραμματική – Grammatica…
Απλώς, επειδή στη λατινική δεν υπάρχουν τα ορθογραφικά γράμματα Ω, Η, ΥΙ, ΕΙ.. και τα ορθογραφικά σημάδια (τονικό σημάδι, απόστροφος, διαλυτικά κ.τ.λ.), γι αυτό και η λατινική έχει πιο εύκολη ορθογραφία, όμως είναι κατώτερης αξίας από την ελληνική.
ΛΑΤΙΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ
Έχει 26 ψηφία, τα εξής:
Α(a) = α Ν(n) = εν
B(b) = μπε O(o) = o
C(c) = κα ή τσε P(p) = πε
D(d) = ντε Q(q) = κ(ι)ού
E(e) = ε R(r) = ερ
F(f) = εφ S(s) = ες
G(g) = γκε T(t) = τε
H(h) = χα U(u) = ου,
I(i) = ι V(v) = βε
J(j)= γιώτ-λούγκο Χ(χ) = ιξ
Κ(κ) = kap W(w) = βε
L(l) = ελ Y(y) = ί γκραίκουμ
M(m) = εμ Ζ(3) = ζέτα
Κεφαλαία γράμματα:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Μικρά γράμματα:
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
Γράμματα φωνήεντα: Α(a), U(u), Ε(e), O(o), Y(y) = I(i)
Γράμματα σύμφωνα:
Ημίφωνα: N(n), M(m), L(l), R(r), S(s), Z(3) = ν, μ, λ, ρ, σ/ς, ζ
Ουρανικά: C(c), J(j), H(h) = κ , γ, χ
Χειλικά: P(p), V(v), F(f) = π, β, φ
Οδοντικά: T(t) = τ, ΤΗ(th) = θ/δ
Δύο φθόγγων ( συμπλέγματα ): B(b), D(d), G(g), Χ(χ) = mp, nt, nk, ks
Ομόφωνα: Ε(e) = AE(ae), Ι(ι) = Υ(y), PH(ph) = F(f), C(c) = K(k), CΗ = H(h)
Διπλά -δίψηφα:
PH(ph) = φ, TH(th) = δ/θ, CH(ch) = χ, AE(ae) = ε
MM(mm), NN(nn), LL(ll), RR(rr), SS(ss) = μμ, νν, λλ, ρρ, σσ
CC(cc), TT(tt), PP(pp), BB(bb) = κκ, ττ, ππ, ββ
Ειδικότερα στη λατινική γραφή:
1. Οι λέξεις γράφονται κατά φθόγγο από αριστερά προς δεξιά, όπως ακριβώς και στην ελληνική, όμως με ολιγότερη ορθογραφία, π.χ. L-a-t-i-o, I-t-a-l-i-α.
2. Υπάρχουν γράμματα για όλους τους φθόγγους της γλώσσας αυτής και μερικά από αυτά είναι και δίψηφα, όπως και στην ελληνική, τα: PH(ph) = F(f) = φ, TH(th) = δ/θ, CH(ch) = Η(h) = χ, AE(ae) = Ε(ε) = ε, Μ(m) = MM(mm),… για ετυμολογικούς λόγους, όπως θα δούμε πιο κάτω.
Το γράμμα H(h) προφέρεται όπως το ελληνικό Χ(χ), hora = ώρα, όμως ταυτόχρονα μ’ αυτό σχηματίζουμε και μερικά δίψηφα γράμματα, όπως τα: PH(ph), TH(th), DH(dh) = F(f) ή Φ(φ), Θ(θ), Δ(δ).
3. Υπάρχουν και μερικά ομόφωνα γράμματα, όπως και στην ελληνική, τα: Ε(e) = AE(ae), Ι(ι) = Υ(y) = OE(oe), PH(ph) = F(f), C(c) = K(k), CΗ = H(h) με τα οποία υποδεικνύεται υποτυπωδώς η ετυμολογία ή η καταγωγή κάποιβν λέξεων. Για παράδειγμα:
Με το δίψηφο γράμμα ΑΕ(ae) γράφεται η κατάληξη του πληθυντικού των πρωτοκλίτων και με ε οι άλλες περιπτώσεις: nauta – nautae,…
Mε τα δίψηφα γράμματα CΗ(ch), Ph(ph) γράφονται οι λέξεις με ελληνική καταγωγή: Chios = Χίος, Chist, philosophia, mathematica, θέμα > thema… και με H(h), F(f) των λατινικών : habeo, homo, futura, fumo, fonto..
Με τα διπλά όμοια γράμματα MM(mm), NN(nn), LL(ll), RR(rr), SS(ss) = μμ, νν, λλ, ρρ, σς,CC(cc), TT(tt), PP(pp), BB(bb) = κκ, ττ, ππ, ββ υποδεικνύονται τα φθογγικά πάθη των συμφώνων που συμβαίνουν στις λέξεις κατά την παραγωγή και σύνθεση, όπως στην ελληνική. Κανόνες: n + n,r,l,m = nn,rr,ll,mm: in-rideo > irrideo, con-mitto > committo, con-loquor > colloquor…. n + p,b = mp, mb: in-piuς > impius, in-port > importer…b + c = cc: ab-cedo > accedo,…
Με τα γράμματα B(b), D(d), G(g) γράφοντι οι απλές λέξεις και με τα MP(mp), NT(nt), NC(nc) οι σύνθετες, (έτσι διακρίνονται οι σύνθετες), π.χ.: bucca & compare, dominus &contract, gario & concinno..
4. Τα γράμματα προφέρονται όπως ακριβώς και τα ελληνικά, π.χ.: A(a), E(e), Υ(y), K(k), L(l)… = Α(α), Ε(ε), Y(υ), Κ(κ)… Τα γράμματα που δεν υπάρχουν στο ελληνικό αλφάβητο είναι τα εξής:
α) Τα Β(b), D(d), G(g) = ελληνικά (εκεί γράφονται δίψηφα) μπ, ντ, γκ: barba(«μπάρμπα»), dominus (“ντόμινους”), genu (“γκένου”).
Τα γράμματα Β Γ Δ των ελληνικών λέξεων γράφονται στη λατινική με τα Β G D επειδή μοιάζουν, όμως αυτά στη λατινική προφέρονται όχι β, γ, δ αλλά: μπ, γκ, ντ, τζ:συλλαβή > syllaba (προφορά «σίλαμπα»), δάκτυλος > dactylus,(προφορά «ντάκτυλuς») δέμα > dema («ντέμα»), βήτα > beta («μπέτα»), γραμματική > grammatica(«γκραμάτικα»), δράμα > drama….. Το σωστό είναι να γράφονται με τα: V, GH, DH.
β) Το γράμμα U(u) = ελληνικά (εκεί γράφεται δίψηφα) ΟΥ(ου): Europa = «εουρόπα»
5. Μερικά γράμματα έχουν ιδιαιτερότητες, π.χ.:
Το γράμμα Ζ(z) προφέρεται όπως το ελληνικό Ζ(ζ), όμως ανάμεσα σε δυο φωνήεντα προφέρεται και τζ/τσ: maza (“ματζα») = μάζα, 3ephyrus = ζέφυρος.
Το γράμμα Σ(s) προφέρεται όπως το ελληνικό Σ(σ,ς): dominus, super…, όμως ανάμεσα σε δυο φωνήεντα προφέρεται και ως ζ: rosa («ρόζα»), asinus («αζίνους»), όπως και το ti- ως τς: latium – Latio («λάτιουμ & λάτσιο»).
Το γράμμα C(c) προφέρεται όπως το ελληνικό Κ(κ), όμως προ των ae, oe, eu προφέρεται και ως τς: cecidi, cycinus, caedo
6. Tα ΑΕ(ae), OE(oe) είναι ίδια με τα ελληνικά ΑΙ(αι), Οι(οι), δηλαδή πότε είναι δίφθογγοι (= δυο φθόγγοι) και πότε δίψηφα γράμματα (ένας φθόγγος).
Στην ελληνική αυτά ξεχωρίζουν με τα διαλυτικά, βλέπε αϊ & αι, οϊ & οι. Στη λατινική, όμως, δεν υπάρχουν τα διαλυτικά και έτσι εκεί δεν ξεχωρίζουν πότε είναι δίφθογγος και πότε δίψηφο γράμμα, πρβλ: Aeneas (“ενέας = Αινέας») & aer (“αερ = αήρ”), aeneus (“αένεους = χαλκούς”), Foenix = Φοίνιξ, Βοeotia = Βοιωτία & coerrceo (“κοέργκεο”).
7. Tα AU(au), EU(eu) προφέρονται «αου, εου»: nauta, laudo και μερικά από αυτά προέρχονται από τα ελληνικά αυ, ευ: Ευρώπη > Europa («εουρόπα»), Λευκάς > Leucas («λεουκάς»), ο λόγος που πολλοί τα λένε και δίφθογγους.
8. Με το γράμμα «γιώτ» J(j) γράφεται κανονικά ο φθόγγος γ και με το γράμμα «γκε» G(g) γράφεται το σύμπλεγμα γκ. Ωστόσο αυτό πολλές φορές δεν τηρείται και J(j) = «γι/γκι»: Jupiter = “γκιούπιτερ ή γιούπιτερ”, judico “γ(κ)ιούδικο”, Jordanes = “γιορδάνες ή γκιορδάνες = Ιορδάνης… και Gu(gu) = γκβ/γκ: lingua (“λίνγκβα”), arguo (“αργκουο”)
9. Το σύμπλεγμα qu προφέρεται κβ: Quies (“κβίες” = ησυχία ), aqua («άκουα»= νερό)
10. Οι λέξεις από την ελληνική γλώσσα και γραφή κρατούν την ελληνική ορθογραφία: ελληνικά: μύθος, πυραμίς, γράμμα, Γραικία, Φοίνιξ… = λατινικά: mythus, pyramis,gramma, Graecia, Phoenix…,
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΜΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Στη λατινική γραφή δεν υπάρχουν:
Α) Τα γράμματα δ, γ του ελληνικού αλφάβητου, επειδή εκεί δε συνηθίζονται και τόσο οι φθόγγοι αυτοί. Οι από ξένες λέξεις τρέπονται σε d, g. Το γράμμα θ γράφεται δίψηφα ΤΗ(th).
Β) Τα ορθογραφικά σημεία (τονικό σημάδι, απόστροφος κ.τ.λ.) και τα ομόφωνα γράμματα: Ω Η, ΕΙ, ΥΙ… επειδή οι Λατίνοι αντέγραψαν το ελληνικό αλφάβητο πριν επινοηθούν αυτά.
Έτσι στη λατινική γραφή δε σημειώνονται:
Α) Η προσωδία, δηλαδή οι τονιζόμενες και άτονες συλλαβές, οι συνηρημένες και ασυναίρετες συλλαβές, καθώς και η προφορά με συνίζηση, αποκοπή, έκθλιψη κ.τ.λ. Στην ελληνική λέμε – γράφουμε: σόλα & σ’ όλα = σε όλα, μία & μια, Μάιος & μαία (μέα), γάϊα & γαία, θεϊκός & θείος, έξοχη & εξοχή…. Κάτι που δε μπορεί να γίνει στη λατινική.
Το πού τονίζεται η λέξη καταλαβαίνεται από πείρας: latium = «λάτιουμ», problema = «πρόμπλεμα» …
Το πότε τα ae eu, au, oe είναι δίφθογγος και πότε δίψηφα γράμμα φαίνεται από πείρας: Φοίνιξ > foenix («φίνιξ», οe = oι = [ι]) & coergo («κοέργκο», οe = [ο-ε]), αένεος > aeneus («αένεους», ae = [α-ε] & γραικία > graecia («γκρεκία», ae = αι = [ε]), Βοιωτία > Boeutia («μπεουοτία»), κωμωδία > comοedia («κομεούντια»), auricila(«αουρικίλα» > «ορικίλα»),…
Β) Κάποια από τα ετυμολογικά νοήματα. Δηλαδή εδώ δε γράφουμε – υποδείχνουμε με –η τα θηλυκά, με –ω,ει τα ρήματα, με -ω η γενική πληθυντικού κ.τ.λ.: lego, legis.. = λέγω, λέγεις..
Για τον ίδιο λόγο στη λατινική δε σημειώνονταν τα φθογγικά πάθη της συναίρεσης και εναλλαγής φωνηέντων, πρβλ: facio – perficio, rapio – diripio, statuo -instituo, caedo – occido,sacro – obsecro, scado -descedo, spargo -dispergo..
Στην ελληνική θα γράφαμε: Facio (φάκιο) > perficio (περφήκιο), rapio (ράπιο) > deripio(ντερήπιο), instatuo > instituo (ινστήτουο)… Δηλ. στην ελληνική γράφουμε με η την τροπή των α ή του ε σε ι, με οι την τροπή του ο σε ι, με αι την τροπή του α σε ε…. Όσες λατινικές λέξεις έχουν τα γράμματα ae, oe, eu.. είναι από την ελληνική γραφή: Phoenix, Αegium,…
Από τις πτώσεις σημειώνεται μόνο ο πληθυντικός αυτών που λήγουν σε -α με το -ae (όπως στην ελληνική με το -αι): dea – deae (θεά, θεαί), mensa – mensae (τράπεζα, τράπεζαι), poeta – poetae
Επομένως η ελληνική γραφή είναι η μόνη άξια να γίνει παγκόσμια και η επίσημη γραφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, επειδή η ελληνική γραφή είναι και πανεύκολη και τέλεια, η παγκοσμιοποίησή της όχι μόνο θα μειώσει τάχιστα τον παγκόσμιο αναλφαβητισμό, αλλά θα αναπτύξει ακόμη περισσότερο τα γράμματα, τις επιστήμες και τις τέχνες’ τον παγκόσμιο πολιτισμό.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Λατίνοι πήραν τη γραφή από τους Έλληνες μέσω των Ετρούσκων, κάπου τον 7-6ο π.Χ. αι., κάτι που πιστοποιείται σαφώς και από τα εξής:
1) Στη λατινική και γενικώς στις ιταλικές γλώσσες και διαλέκτους δεν υπάρχει η λέξη «φθόγγος».Απλώς στη λατινική γραφή υπάρχουν γράμματα για τα σύμφωνα και τα φωνήεντα.
2) Οι γραμματικοί όροι της λατινικής γραμματικής είναι ελληνικές λέξεις, πρβλ: γραμματική > grammatica, αλφάβητο > alfabeto, ορθογραφία > orthografia, κόμμα >comma, δίφθογγοι > diphthogi, συλλαβή > syllaba….
3) Τα γράμματα του λατινικού αλφάβητου είναι ίδια ακριβώς με αυτά του αρχαίου Αττικού και Χαλκιδικού αλφάβητου.
4) Η λατινική γραφή, ενώ δεν έχει ορθογραφικό σύστημα γραφής (τα ομόφωνα γράμματα ω & ο, ε & αι, ι & η & υ & οι…) καταγράφει πολλές λέξεις για λόγους ετυμολογικής κατανόησης ή διάκρισή τους από άλλες ομόηχες ως έχουν στην ελληνική γραφή: Γραικία > Graecia, Φοίνιξ > Phoenix, γραμματική > grammatica….