Στα παιδιά αρέσει να παίζουν με την ιδέα του φόβου. Απολαμβάνουν τα παιχνίδια με τον μπαμπούλα και ενθουσιάζονται με τρομαχτικές ιστορίες και ταινίες φρίκης. Θυμάμαι, πριν φτάσω στην εφηβεία, περνούσα κάθε Παρασκευή βράδυ στο σπίτι της μιας ή της άλλης φίλης, όπου στριμωχνόμασταν γύρω από το ραδιόφωνο, με τα φώτα σβηστά. Ακούγαμε μια εκπομπή που λεγόταν Ιστορίες Μαγίσσων, η οποία τώρα θα μου φαινόταν κατά πάσα πιθανότητα πολύ ανιαρή, αλλά τότε μας τρομοκρατούσε. Το δυσκολότερο (και πιο συναρπαστικό) μέρος ήταν όταν, μετά την εκπομπή, περπατούσαμε μέχρι το σπίτι με τα πόδια, μέσα στο σκοτάδι, προσπαθώντας να κάνουμε ότι δεν φοβόμασταν. Νιώθαμε την αδρεναλίνη μας να ανεβαίνει στα ύψη και την καρδιά μας να χτυπάει σαν τρελή, και αναρωτιόμασταν τι παραμόνευε στις σκιές, ενώ κατά βάθος ξέραμε ότι ήμασταν απολύτως ασφαλείς και ότι σύντομα θα φτάναμε στα ζεστά και καλοφωτισμένα σπίτια μας.
Είναι τελείως διαφορετικό να ζει κανείς μέσα σε πραγματικό φόβο, είτε πρόκειται για την απειλή σωματικής βίας, ψυχολογικής κακοποίησης, εγκατάλειψης, θανατηφόρας ασθένειας, είτε για τον φαινομενικά μικρότερο φόβο για τον νταή της γειτονιάς, ή για τα τέρατα που κρύβονται κάτω από το κρεβάτι. Ο πραγματικός φόβος, μέρα με τη μέρα, καταστρέφει την αυτοπεποίθηση και τη βασική αίσθηση ασφάλειας του παιδιού. Ο φόβος υπονομεύει το υποστηρικτικό περιβάλλον που χρειάζεται ένα παιδί για να μεγαλώσει, να εξερεύνησες και να μάθει, δημιουργώντας του ένα συνεχές αίσθημα ανησυχίας, μια γενικευμένη αγωνία, που μπορεί να βλάψει ουσιαστικά τον τρόπο που σχετίζεται με τους ανθρώπους και αντιμετωπίζει καινούργιες καταστάσεις.
Φόβοι που Ξυπνούν τη Νύχτα
Πολλές από τις πηγές πραγματικού φόβου στη ζωή των παιδιών μπορεί να αποτελούν έκπληξη για τους γονείς τους. Τα παιδιά μπορεί να φοβούνται πράγματα που οι ενήλικες ούτε καν προσέχουν, όπως για παράδειγμα ο καινούργιος σκύλος της γειτονιάς ή εκείνο το γέρικο δέντρο με τα ξερά κλαδιά. Μπορεί επίσης να τρομάξουν από απερίσκεπτες εκφράσεις. Ένα κοριτσάκι τριών χρονών ρώτησε τη μητέρα του, "Μανούλα, αλήθεια θα καταρρεύσεις; Έτσι είπες στη θεία Κάθυ". Μερικές φορές, τα μικρά παιδιά παίρνουν μεταφορικές εκφράσεις τοις μετρητοίς. Εκείνη η μικρή είχε ανάγκη να της εξηγήσει η μαμά της τι εννοούσε, να την καθησυχάσει και να την πάρει αγκαλιά.
Ανεξάρτητα από την αιτία, αν το παιδί μας φοβάται, πρέπει να πάρουμε την κατάσταση στα σοβαρά. Ο φόβος είναι κάτι το υποκειμενικό, και πρέπει να δούμε τον κόσμο με τα μάτια του παιδιού μας. Με σχόλια όπως, "Μην είσαι ανόητος", "Δεν είναι τίποτα", "Ωρα να μεγαλώσεις πια", "Μην είσαι φοβητσιάρης", απλώς μειώνουμε το παιδί, και το κάνουμε να κρύβει τους φόβους του, που όμως συνεχίζουν να μεγαλώνουν.
Πολλές φορές οι γονείς με ρωτάνε, "Πώς μπορεί κανείς να καταλάβει τη διαφορά ανάμεσα σε ένα τρομαγμένο παιδί και σ' ένα παιδί που θέλει απλώς να τραβήξει την προσοχή;", Η απάντηση είναι ότι δεν μπορεί. Οι γονείς δεν πρέπει να ανησυχούν υπερβολικά μήπως τα παιδιά τους τούς μανουβράρουν με τις συναισθηματικές ανάγκες τους. Η ανάγκη του παιδιού σας για προσοχή είναι εξίσου θεμιτή με την ανάγκη του για τροφή και στέγη. Και μερικές φορές ένα παιδί μπορεί να φοβάται και να χρειάζεται προσοχή, συγχρόνως.
Ο τρίχρονος Άνταμ αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Η οικογένεια του είχε πρόσφατα μετακομίσει σε καινούργιο σπίτι, ο ίδιος πήγαινε για πρώτη χρονιά στον παιδικό σταθμό, και μόλις είχε γεννηθεί η αδελφούλα του. Όλες αυτές οι αλλαγές ήταν ευχάριστες για τους γονείς του, αλλά για τον Άνταμ σηματοδοτούσαν το τέλος της ζωής που ήξερε. Ένιωθε ότι ο κόσμος του βρισκόταν σε τέλεια αναστάτωση. Ένα βράδυ, που η μαμά του είχε βγει, ο Άνταμ πλησίασε τον μπαμπά του με μια ασυνήθιστη παράκληση.
"Φοβάμαι. Προστάτεψέ με".
Ο πατέρας του θα μπορούσε να του πει, "Να σε προστατέψω; Από τι; Τώρα πια, έγινες μεγάλος αδερφός, και δεν πρέπει να φοβάσαι", και να στείλει τον Άνταμ πίσω για ύπνο, μόνο του.
Αντίθετα, ο μπαμπάς κατάλαβε. "Να σε προστατέψω; Μα και βέβαια", απάντησε. "Ελα να χωθείς δίπλα μου, και μαζί θα είμαστε ασφαλείς". Τα γεμάτα κατανόηση λόγια του και η σωματική επαφή καθησύχασαν τον Άνταμ και του έδωσαν την επιβεβαίωση που χρειαζόταν για να ξεπεράσει εκείνη τη δύσκολη στιγμή και να προχωρήσει.
Οι γονείς μπορούν να διαλύσουν ως δια μαγείας τους φόβους ακόμα και των μεγαλύτερων παιδιών. Δύο αδέρφια, ηλικίας έξι και οχτώ ετών, τα έπιανε από καιρό σε καιρό φόβος για τα φαντάσματα στη σοφίτα. Η μητέρα τους είχε στη ντουλάπα της μια παλιά σκούπα, ακριβώς γι' αυτές τις περιπτώσεις. Όταν τα αγόρια ορμούσαν φοβισμένα στο δωμάτιό της, εκείνη άνοιγε ήρεμα το ντουλάπι, έβγαζε τη σκούπα, και διέσχιζε τρέχοντας το σπίτι, κραδαίνοντας τη σκούπα σαν επικίνδυνο όπλο και ουρλιάζοντας με όλη της τη δύναμη. Τα αγόρια έτρεχαν ξοπίσω της, γελώντας γεμάτα αγαλλίαση, με τη σιγουριά ότι η μαμά τους έδιωχνε από το σπίτι όλα τα τρομαχτικά πλάσματα.
Όταν τα Μάγια Λεν Πιάνουν
Βέβαια, πολλές φορές δεν υπάρχει μαγικός τρόπος να προστατέψουμε τα παιδιά μας από τους φόβους τους. Ούτε μια μαμά που κραδαίνει σκούπα, ούτε μια ζεστή αγκαλιά μπορούν να διώξουν το φόβο ή τη θλίψη που κυριευει τα παιδιά όταν η οικογένεια περνάει πραγματική κρίση. Οι χειρότερες στιγμές για τα παιδιά είναι όταν η δομή ή οι καθημερινές συνήθειες της οικογένειας εξαρθρώνονται ριζικά. Τα παιδιά περιμένουν ότι οι ρυθμοί της οικογενειακής ζωής θα διατηρηθούν λίγο-πολύ σταθεροί, και όταν επέρχεται μια κρίση, μπορεί να νιώσουν ότι ο κόσμος τους καταρρέει.
Εκτός από το θάνατο ενός γονιού, το διαζύγιο είναι κατά πάσα πιθανότητα το πιο τρομαχτικό γεγονός στη ζωή ενός παιδιού. Πολλά παιδιά ζουν με το φόβο του διαζυγίου, ανεξάρτητα αν ο φόθος αυτός είναι βάσιμος. Όταν το παιδί ακούει τον ένα γονιό να παραπονιέται για τον άλλο, ο φόβος του αυξάνεται, και το παιδί κατακλύζεται από άγχος και αγωνία. Πίσω από το φόβο του διαζυγίου, βρίσκεται ο φόβος της εγκατάλειψης. Το παιδί πιστεύει ότι αν ο ένας γονιός φύγει, δεν θα εγκαταλείψει μονο το σπίτι, αλλα και τα παιδια του.
Την περίοδο του διαζυγίου, τα παιδιά νιώθουν ότι έχουν χάσει τον έλεγχο του κόσμου τους. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους γονείς που χωρίζουν είναι να επιλέξουν να ενεργήσουν σύμφωνα με το συμφέρον των παιδιών τους, που έχουν πληγωθεί,ανεξάρτητα με το πόσο απογοητευμένοι και θυμωμένοι νιώθουν ο ένας με τον άλλο. Tα παιδιά, αναπόφευκτα, βρίσκονται στη μέση, γι' αυτό οι γονείς πρέπει να κάνουν ανακωχή όταν πρόκειται για τα παιδιά. Αυτό είναι, βέβαια, πολύ πιο εύκολο στα λόγια, παρά στα έργα, ιδιαίτερα όταν οι γονείς χωρίζουν κάτω από άσκημες συνθήκες, όταν υπάρχει θυμός και καυγάδες. Όμως, τότε είναι που τα παιδιά έχουν ανάγκη περισσότερο από ποτέ να τα καθησυχάσουμε, ότι ανεξάρτητα απ' όσα συμβαίνουν, είμαστε πάντα οι γονείς τους, και ότι θα τα φροντίσουμε και οι δύο μαζί.
Τα παιδιά αντιλαμβάνονται και υφίστανται κάθε οικογενειακή κρίση, παρ' όλο που μπορεί να μην κατανοούν πλήρως τη σημασία της. Ακούγοντας κατά τύχη ότι ο πατέρας της μπορεί να έχανε τη δουλειά του, η εξάχρονη Λυν φοβήθηκε ότι η οικογένειά της θα έμενε άστεγη και θα πεινούσε. Ο μπαμπάς της εξήγησε, "Θα βρούμε ένα τρόπο να τα βγάλουμε πέρα. Μπορεί, για ένα διάστημα, να χρειαστεί να περιορίσουμε κάπως τα έξοδά μας, αλλά θα τα καταφέρουμε.
Τα πολύ μικρά παιδιά μπορεί να χρειαστούν ιδιαίτερη προετοιμασία για καταστάσεις που αντιμετωπίζουν πρώτη φορά.
Μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να περάσουν αυτούς τους σταθμούς στη ζωή τους, προσφέροντάς τους αφειδώς υποστήριξη και ενθάρρυνση. Η έκφραση της εμπιστοσύνης μας στα παιδιά μας είναι ένας αποτελεσματικότατος τρόπος να τα διδάξουμε να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Παρατηρήστε την αλλαγή στην έκφραση του προσώπου και οτη στάση του παιδιού σας, την επόμενη φορά που θα πείτε, "Θα τα καταφέρεις μια χαρά. Ξέρω ότι μπορείς να το χειριστείς".
Κείμενο της συγγραφέως Dr. Dorothy Law
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.