Ο όρος Νοητική Στέρηση είναι παρεξηγημένος και έχει αρνητική χροιά. Μερικοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η διάγνωση γίνεται αποκλειστικά βάσει του δείκτη νοημοσύνης (IQ) και ότι τα άτομα με νοητική υστέρηση δεν μπορούν να μάθουν γράμματα ή να φροντίζουν τον εαυτό τους.
Στην πραγματικότητα, όμως, για να διαγνωστεί κάποιος με νοητική στέρηση θα πρέπει να έχει α) σημαντική μειωμένο νοητικό επίπεδο (<70, όπως μετριέται με τεστ νοημοσύνης) και β) σημαντικό πρόβλημα στο να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Αυτά τα δύο κριτήρια πρέπει να έχουν εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού (κάτω από τα 18).
Υπολογίζεται ότι 3% του γενικού πληθυσμού έχει νοητική στέρηση. Τα περισσότερα παιδιά με νοητική στέρηση μπορούν να μάθουν πολλά πράγματα και ως ενήλικες να έχουν μια ημι-ανεξάρτητη ζωή. Αλλά το σημαντικότερο απ' όλα είναι ότι μπορούν και πρέπει να χαρούν τη ζωή όπως ο καθένας. Παλαιότερα οι γονείς έκλειναν το παιδί με νοητική στέρηση σε ίδρυμα, ενώ σήμερα τα δεδομένα έχουν αλλάξει και στόχος είναι παραμείνει το παιδί με την οικογένειά του, συνήθως φοιτώντας σε ειδικό σχολείο, καθώς και να παίρνει μέρος στις δραστηριότητες της κοινότητάς του.
Η Νοητική Στέρηση συνήθως ορίζεται από το δείκτη νοημοσύνης του παιδιού και τις λειτουργικές του ικανότητες και διακρίνεται σε:
-ελαφριά: IQ 55-69. Περίπου 85% των παιδιών με νοητική στέρηση σε αυτό το επίπεδο χαρακτηρίζονται ως εκπαιδεύσιμα. Μπορούν να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν σε επίπεδο της τετάρτης ή πέμπτης δημοτικού, να ζουν σχετικά ανεξάρτητα και να εργάζονται μετά από ειδική εκπαίδευση.
-μέτρια: IQ 40-54. Περίπου 10% όλων των παιδιών με νοητική στέρηση εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Τα παιδιά αυτά χαρακτηρίζονται ως ασκήσιμα. Οι σχολικές τους επιδόσεις περιορίζονται στις ικανότητες νηπιαγωγείου και πρώτης δημοτικού και μπορεί να αναπτύξουν ικανότητες για βασική ανάγνωση. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται κάποια υποστήριξη και επίβλεψη στις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής και, αργότερα, στην εργασία τους
-βαριά: IQ 25-39. Περίπου 5% των παιδιών με νοητική στέρηση ανήκουν σε αυτή την ομάδα. Τα παιδιά με αυτό το βαθμό στέρησης δεν μπορούν να μάθουν ανάγνωση και γραφή, αλλά μπορεί να εκπαιδευτούν στη χρήση της τουαλέτας και στον ντύσιμο/γδύσιμο, με βοήθεια. Συνήθως χρειάζονται μεγάλο βαθμό βοήθειας και επίβλεψης για τις καθημερινές τους δραστηριότητες.
-βαθιά: IQ κάτω από 24. Λιγότερο από 1% των παιδιών με νοητική στέρηση εμπίπτουν σε αυτή την ομάδα και είναι άτομα με ιδιαίτερα περιορισμένες ικανότητες σε όλους τους τομείς.
Ένα νέο σύστημα 'κατηγοροποίησης' της νοητικής στέρηση αναπτύχθηκε το 1992 το οποίο δε βασίζεται στο δείκτη νοημοσύνης, αλλά στο βαθμό υποστήριξης και βοήθειας που χρειάζεται το άτομο: σποραδική, περιορισμένη, σε μεγάλο βαθμό και ολική.
Η νοητική στέρηση μπορεί να συνυπάρχει με άλλα προβλήματα, ιατρικά ή συναισθηματικά, όπως δυσκολία στην όραση, ακοή ή τον λόγο, διάσπαση προσοχής, άγχος, κατάθλιψη. Όλα αυτά τα προβλήματα μειώνουν τις δυνατότητες του παιδιού.
Η διάγνωση της νοητικής στέρησης αποτελεί πλήγμα για τους γονείς και τους αφήνει μετέωρους ανάμεσα στα αρνητικά τους συναισθήματα για τη διάγνωση και την αγάπη τους για το παιδί. Συχνά οι γονείς επικεντρώνονται στη νοημοσύνη και αγνοούν τις άλλες πτυχές του ζητήματος, δηλαδή την προσαρμογή του παιδιού στην οικογένεια και την κοινωνία. Γνώμονας για την εξέλιξη/εκπαίδευση του παιδιού θα πρέπει να είναι το πως θα ενταχθεί καλύτερα και τι μπορεί να κάνει το ίδιο και λιγότερο το να μετρηθεί ο συγκεκριμένος δείκτης νοημοσύνης του.
Τι να κάνουν οι γονείς:
· να πάρουν όσες περισσότερες έγκυρες πληροφορίες γίνεται σχετικά με τη νοητική στέρηση και τους οργανισμούς/φορείς στους οποίους μπορούν ν' απευθυνθούν
· να σχετιστούν με άλλους γονείς που έχουν παιδιά με νοητική στέρηση, ώστε να έχουν ένα δίκτυο πληροφοριών αλλά και συναισθηματικής στήριξης
· να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη ανεξάρτητων δεξιοτήτων στο παιδί με νοητική στέρηση, αποφεύγοντας ταυτόχρονα να κάνουν γι' αυτό πράγματα τα οποία το ίδιο μπορεί να κάνει. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να εκπαιδευτεί στο να τρώει μόνο του, να πλένει τα χέρια του, να ντύνεται, να γδύνεται και να πηγαίνει στην τουαλέτα
· να αναθέτουν στο παιδί με νοητική στέρηση μικροδουλειές ή ευθύνες (πάντα αξιολογώντας την ηλικία, τις ικανότητες και την προσοχή του). Οι δουλειές αυτές θα πρέπει να παρουσιαστούν σε μικρά βήματα, ώστε το παιδί να μπορεί να τις φέρει σε πέρας και έτσι να έχει την ικανοποίηση της επιτυχίας και το κίνητρο για να συνεχίσει. Για παράδειγμα, οι γονείς μπορούν να ζητήσουν από το παιδί να στρώσει το τραπέζι, οργανώνοντας τη δραστηριότητα έτσι ώστε πρώτα να βάλει τις χαρτοπετσέτες, ύστερα τα πιάτα, κοκ. Ανάλογα με τις ικανότητές του, η δραστηριότητα μπορεί να τροποποιηθεί έτσι ώστε να εμπεριέχει την πολύ απλή οδηγία 'πάρε αυτά τα πιάτα και βάλε τα στο τραπέζι', μέχρι συνθετότερες οδηγίες του τύπου 'μέτρησε πόσοι είμαστε στην οικογένεια και βάλε ένα πιάτο για τον καθένα', που συγχρόνως αποτελεί και διανοητική άσκηση
· οι γονείς θα πρέπει πρώτα να δείχνουν στο παιδί με πράξεις πως να εκτελέσει κάτι και στη συνέχεια θα πρέπει να 'σπάσουν' το έργο σε μικρότερα τμήματα και να αναθέσουν στο παιδί ένα κομμάτι προς εκτέλεση τη φορά
· θα πρέπει να επαινούν και να επιβραβεύουν τη σωστή συμπεριφορά
· να μην απομονώνουν το παιδί με νοητική στέρηση ή να υποθέτουν ότι δεν επιθυμεί να συμμετάσχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, επειδή δεν ξέρει το πως να φερθεί (η έλλειψη επαφής επιδεινώνει τις μειωμένες ικανότητες, ενώ η εξάσκησή τους τις ενδυναμώνει)
· να δείξουν στο παιδί πως να παίζει και να χρησιμοποιεί παιχνίδια χωρίς να τα καταστρέφει, καθώς και πως να περιμένει τη σειρά του
· να δίνουν στο παιδί τους ευκαιρίες για παιχνίδι με τα αδέρφια του, με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα καθώς και την ευκαιρία για ευρύτερες κοινωνικές επαφές, που μπορεί επίσης να έχουν και διδακτικό χαρακτήρα (πχ, βόλτα στο σούπερ μάρκετ και επιλογή τροφίμων, με συζήτηση για το σχήμα, χρώμα, όνομα του καθενός)
· να δίνουν στο παιδί τους ευκαιρίες να παρακολουθεί εκδηλώσεις στην κοινότητα/γειτονιά ή άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες.
Λίζα Βάρβογλη, Ph.D Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Περισσότερα θέματα για τη νοητική στέρηση εδώ.