Μια από τις προαιώνιες συζητήσεις-διαφωνίες σχετικά με τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου είναι το αν γεννιόμαστε με κάτι ή γινόμαστε στην πορεία. Αν δηλαδή ένα χαρακτηριστικό (προσωπικότητα, ταλέντο, διαταραχή κτλ.) είναι έμφυτο χαρακτηριστικό, γραμμένο στον γενετικό μας κώδικα, κληροδοτημένο ή όχι από προγόνους, ή αν αποτελεί δημιούργημα της άσκησης επιρροών από το περιβάλλον μας. Μια συζήτηση που απασχόλησε ιδιαίτερα τη φιλοσοφία (εμπειριστές/ γενετιστές) και την ψυχολογία.
Από την εκπαιδευτική συμβουλευτική ψυχολόγο Δρ Καλλιόπη Εμμανουηλίδου
Στο θέμα του ταλέντου φυσικά αυτό το ερώτημα (φύση ή περιβάλλον) έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις και ανταλλαγή απόψεων. Από τη μια μεριά έχουμε την άποψη ότι το ταλέντο φαίνεται από μικρή ηλικία, καθώς τα παιδιά που έχουν π.χ. κλίση στη μουσική, εκδηλώνουν αυτήν την τάση τους από πολύ νωρίς, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ευαισθησία στους ήχους, το ρυθμό, τη μελωδία. Μαθαίνουν γρηγορότερα από το μέσο όρο μουσική . Αρκεί όμως αυτή η κλίση; Σίγουρα όχι. Η κλίση, για να οδηγήσει σε υψηλότατη επίδοση, χρειάζεται εξάσκηση. Πολλή εξάσκηση. Και η εξάσκηση χρειάζεται αφοσίωση και πειθαρχία. Συνήθως τα άτομα που έχουν μια κλίση, αγαπούν το αντικείμενο της σπουδής τους και δεν τους ενοχλεί να εξασκούνται ή να προπονούνται με τις ώρες, έστω κι αν αυτή η ενασχόληση είναι μοναχική.
Τι γίνεται όμως αν κάποιος δεν έχει εμφανίσει ιδιαίτερη κλίση και καταπιάνεται με κάτι και απλώς εξασκείται-προπονείται εντατικά; Εδώ εμφανίζονται διαφωνίες: υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι αρκεί η εντατική και συστηματική εξάσκηση, για να μπορέσει κάποιος να φτάσει υψηλότατες επιδόσεις κάποια στιγμή. Διάφορες γνωστές απόψεις σχετικά με το θέμα είναι οι εξής:
- Ο Malcolm Gladwell (στο βιβλίο του «Outliers») υποστηρίζει ότι ο καθένας μπορεί να έχει εξαιρετικές επιδόσεις, αν εξασκηθεί για 10.000 ώρες
- Ο Daniel Coyle («The talent code») επίσης δίνει μεγάλη έμφαση στην εξάσκηση, τα κίνητρα, τους καλούς προπονητές
- Σύμφωνα με τον David Shenk («The Genius in All of Us») η φυσική κλίση πολλαπλασιάζεται από το περιβάλλον (εξάσκηση, ευκαιρίες, ανατροφή κτλ.)
- Οι Anders Ericsson και Paul Ward στις έρευνές τους καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η εξάσκηση είναι αυτή που οδηγεί σε εξαιρετικές επιδόσεις.
Επειδή όμως είναι πολύ δύσκολο να αποκρυπτογραφηθούν τυχόν εγγενείς τάσεις προς το παρόν, τίθεται η εξής δυσκολία στην ανίχνευση της προέλευσης του ταλέντου: επειδή τα παιδιά που εμφανίζουν μια τάση, συνήθως αρχίζουν τη συστηματική εξάσκηση από πολύ νωρίς, είναι πολύ δυσδιάκριτο να καταλάβουμε αν η κατοπινή τους επίδοση οφείλεται στη συστηματική εξάσκηση ή στο έμφυτο ταλέντο.
Συχνά για να απαντηθούν τέτοια ερωτήματα, καταφεύγουμε στη μελέτη βιογραφιών γνωστών ταλαντούχων ατόμων. Για παράδειγμα, ο Μότσαρτ δέχτηκε από πολύ νωρίς συστηματικότατη προπόνηση (μάλιστα ο πατέρας του κατηγορείται σήμερα ότι του στέρησε την παιδική του ηλικία). Και αυτός και ο Μπαχ προέρχονται από οικογένειες μουσικών. Πώς όμως μπορούμε να το ερμηνεύσουμε αυτό; Ότι αυτοί οι δύο μουσικοί κληρονόμησαν μουσικό ταλέντο από τους προγονούς τους; Ή ότι, μεγαλώνοντας σε οικογένειες μουσικών, δέχτηκαν τόσο πολλά ερεθίσματα, που εξάσκησαν τις μουσικές τους ικανότητες σε μεγάλο βαθμό;
Κλείνοντας μεταφράζω κάτι σχετικό που δίνει τροφή για σκέψη στο θέμα:
Συχνά για να απαντηθούν τέτοια ερωτήματα, καταφεύγουμε στη μελέτη βιογραφιών γνωστών ταλαντούχων ατόμων. Για παράδειγμα, ο Μότσαρτ δέχτηκε από πολύ νωρίς συστηματικότατη προπόνηση (μάλιστα ο πατέρας του κατηγορείται σήμερα ότι του στέρησε την παιδική του ηλικία). Και αυτός και ο Μπαχ προέρχονται από οικογένειες μουσικών. Πώς όμως μπορούμε να το ερμηνεύσουμε αυτό; Ότι αυτοί οι δύο μουσικοί κληρονόμησαν μουσικό ταλέντο από τους προγονούς τους; Ή ότι, μεγαλώνοντας σε οικογένειες μουσικών, δέχτηκαν τόσο πολλά ερεθίσματα, που εξάσκησαν τις μουσικές τους ικανότητες σε μεγάλο βαθμό;
Κλείνοντας μεταφράζω κάτι σχετικό που δίνει τροφή για σκέψη στο θέμα:
Μουσικό ταλέντο: φύση/ ανατροφή
Κατά κύριο λόγο, δεν πιστεύω ότι υπάρχει γονίδιο μουσικού.Δέχομαι ότι υπάρχει η μουσική ιδιοφυΐα. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από το πεδίο στο οποίο βρίσκονται, είναι περισσότερο η εξαίρεση παρά ο κανόνας.
Ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια μουσική οικογένεια έχει ένα σημαντικό προβάδισμα στη μουσική του καριέρα σε σύγκριση με παιδιά που προέρχονται από μια μη μουσική οικογένεια. Νομίζω ότι παραδείγματα από αυτό μπορούμε να βρούμε στην ιστορία ευθύνονται πολύ για αυτήν την έννοια του μουσικού γονιδίου. "Φυσικά ο Μπαχ ήταν μια μουσική ιδιοφυΐα. Κληρονόμησε όλα αυτά τα καλά μουσικά γονίδια από τον πατέρα του". Ο πατέρας του Μπαχ, όπως και οι θείοι του ήταν επαγγελματίες μουσικοί. Από μικρή ηλικία έλαβε ενθάρρυνση για να εξερευνήσει τον κόσμο της μουσικής. Οι μουσικές του επιδόσεις καταχειροκροτήθηκαν από όλη του την οικογένεια- δεν αποθαρρύνθηκε, ούτε κατακρίθηκε για αυτήν την ενασχόλησή του. Πώς γίνεται να μην έχει ο μικρός Μπαχ τουλάχιστον ένα ενδιαφέρον για τη μουσική, με τέτοιο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωνε;
Αυτό που είναι θλιβερό για μένα να βλέπω είναι μαθητές που τους στερούν μια μουσική εκπαίδευση, επειδή δεν τα πήγαν καλά σε κάποιο τεστ ανίχνευσης μουσικού ταλέντου. Αυτά τα τεστ καθορίζουν ένα πολύ τελειωτικό σύνολο από δεξιότητες που απλώς είναι το αποτέλεσμα μιας πρότερης έκθεσης στη μουσική- τίποτε παραπάνω από αυτό. Οι δεξιότητες όμως που είναι απαραίτητες για να γίνει κάποιος επαγγελματίας μουσικός είναι πολύ διαφορετικές από αυτές που έχει ένας δάσκαλος μουσικής ή ένας κατασκευαστής οργάνων. Εφόσον υπάρχει ενδιαφέρον και αποφασιστικότητα, οι δεξιότητες μπορούν να αναπτυχθούν.
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.