Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός συνδέεται με τη διάδοση της τεχνολογίας και παρατηρείται την τελευταία κυρίως δεκαετία. Μπορεί να οριστεί ως επιθετική πράξη ή συμπεριφορά που γίνεται με την χρήση ηλεκτρονικών μέσων, από μια ομάδα ή ένα άτομο, με πρόθεση να προκαλέσει βλάβη στο θύμα, είναι επαναλαμβανόμενη και γίνεται εναντίον ατόμου το οποίο δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
O ηλεκτρονικός εκφοβισμός μπορεί να γίνει μέσω κινητών τηλεφώνων ή μέσω του διαδικτύου. Η σύγχρονη τεχνολογία όμως που επιτρέπει τη σύνδεση των κινητών τηλεφώνων με το διαδίκτυο κάνει αυτό το διαχωρισμό να φαίνεται ξεπερασμένος. Ηλεκτρονικά μηνύματα, κλήσεις στα κινητά, ανάρτηση φωτογραφιών ή video στο διαδίκτυο, ηλεκτρονικές συζητήσεις σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης είναι τα μέσα που χρησιμοποιούνται κυρίως από μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός θεωρείται ως μία άλλη μορφή του παραδοσιακού. Ωστόσο στη σύγχρονη βιβλιογραφία περιγράφονται σημαντικές διαφορές, οι οποίες δείχνουν τον διαφορετικό τρόπο και τις διαφορετικές συνέπειες του κάθε είδους. Το cyberbullying. εξαρτάται από την ικανότητα χρήσης μέσων, είναι έμμεσο ανώνυμο και απευθύνεται σε ένα μεγάλο κοινό Το θύμα δύσκολα ξεφεύγει λόγω περιορισμένης δυνατότητα άμεσης αντίδρασης του . Υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα επίβλεψης και μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε χώρο και χρόνο, σε αντίθεση με τον παραδοσιακό που τις περισσότερες φορές λαμβάνει χώρα εντός του σχολείου και στις ώρες λειτουργίας του.
Υπάρχουν επίσης διαφορές όσον αφορά την ανισορροπία δύναμης. Στον παραδοσιακό εκφοβισμό το θύμα περιγράφεται ως αδύναμο όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά. Επιπλέον, μια ανισορροπία δύναμης θα μπορούσε να είναι η δημοτικότητα ή η απόρριψη από την ομάδα συνομηλίκων. Αυτό δεν είναι τόσο σαφές στο πλαίσιο του cyberbullying. Το φαινόμενο δεν έχει σχέση με τη δημοτικότητα του θύτη και η σωματική δύναμη δεν είναι απαραίτητη για διάπραξη του. Αντίθετα με το παραδοσιακό εκφοβισμό στον οποίο προέχουν τα αγόρια το cyber bullying είναι συχνότερο μεταξύ των κοριτσιών που κουτσομπολεύουν, σχολιάζουν, κοροϊδεύουν, διαδίδουν φήμες μέσα από τους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης.
Ορισμένοι ερευνητές επίσης ισχυρίζονται ότι θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί το κριτήριο της επανάληψης, γιατί η διάδοση της πληροφορίας γίνεται σε ένα ιδιαίτερα ευρύ κοινό, το οποίο την έχει στη διάθεσή του και μπορεί να την ξαναχρησιμοποιήσει όσες φορές επιθυμεί. Ο θύτης μπορεί να χάσει τον έλεγχο και το φαινόμενο να πάρει μορφή χιονοστιβάδας, όπως για παράδειγμα όταν μια φωτογραφία αποστέλλεται ή ανεβαίνει στο διαδίκτυο και μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί από άλλους εκτός από τον αρχικό δράστη. Έτσι μια πράξη από έναν δράστη μπορεί να επαναληφθεί άπειρες φορές από άλλους και να βιωθεί τραυματικά κατ’επανάληψη από το θύμα
Σε πρόσφατη έρευνα ρωτήθηκαν μαθητές στους οποίους είχαν αποσταλεί πληροφορίες με σκοπό το cyberbullying τι έκαναν με το υλικό που τους είχε σταλεί. Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα (72%) δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να το δει, το 9% διαβίβασε το υλικό σε άλλους φίλους, ενώ 6% το έδειξε στο θύμα με σκοπό να το φοβερίσει ή να το πληγώσει περαιτέρω. Ένα θετικό γεγονός είναι ότι, το 13% έδειξε το αρχικό υλικό στο θύμα, προκειμένου να το βοηθήσει.
Στη βιβλιογραφία περιγράφεται θετική συσχέτιση του παραδοσιακού και ηλεκτρονικού εκφοβισμού. 65% των θυμάτων διαδικτυακού εκφοβισμού ήταν επίσης θύματα του παραδοσιακού, ενώ 77% των θυτών, ήταν θύτες διαδικτυακού και παραδοσιακού εκφοβισμού.
Ο διαδικτυακός τύπος φαίνεται να σχετίζεται με ελαττωμένη ενεργητική και αυξημένη αντιδραστική επιθετικότητα Συχνά το θύμα φυσικού εκφοβισμού γίνεται θύτης για να πάρει εκδίκηση και βρίσκει ένα τρόπο αντίδρασης με το cyberbullying.
Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στο θύμα, όσο και το θύτη. Στα θύματα περιγράφονται αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης, αυτοτραυματισμοί ή και αυτοκτονία. Για τους θύτες αναφέρεται χρήση αλκοόλ και καπνού, αυξημένη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, έκπτωση της κοινωνικής τους λειτουργικότητας όχι μόνο κατά την εφηβεία αλλά και μακροπρόθεσμα κατά την ενήλικη ζωή τους.
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτείται επέκταση και διαφοροποίηση των προγραμμάτων που ασχολούνται με τον παραδοσιακό εκφοβισμό. Κρίνεται απαραίτητη η ενημέρωση των εκπαιδευτικών και η εξοικείωση τους με τα ηλεκτρονικά μέσα που χρησιμοποιούν οι έφηβοι. Προτείνεται η οργάνωση μαθημάτων που σχετίζονται με τις τεχνολογικές εφαρμογές, τα πλεονεκτήματα και τις αρνητικές τους επιπτώσεις. Σε ορισμένα προτεινόμενα προγράμματα τα μαθήματα αυτά οργανώνονται και πραγματοποιούνται από μεγαλύτερους μαθητές για μικρότερους. Το ίδιο απαραίτητη κρίνεται η εκπαίδευση των γονέων στη σύγχρονη τεχνολογία, σε μία προσπάθεια επιτήρησης των παιδιών τους όταν ασχολούνται με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Επιπλέον εκπαιδευτικές ταινίες και ενημερωτικά φυλλάδια βοηθούν τους εφήβους στην ασφαλή χρήση του διαδικτύου.
Το bullying στην κλασική ή την διαδικτυακή του μορφή έχει σοβαρές άμεσες και μακροχρόνιες συνέπειες για όλους τους εμπλεκόμενους. Το κόστος του είναι μεγάλο και δεν πρέπει να αγνοείται. Δεν είναι πλέον παραδεκτό να το θεωρούμε σαν ένα φυσιολογικό φαινόμενο της σχολικής ζωής που τα παιδιά πρέπει να ανέχονται. Υπάρχουν αποτελεσματικές στρατηγικές για την μείωση και την εξαφάνιση του.
Είναι βασικό δικαίωμα για κάθε παιδί να νιώθει ασφαλές στο σχολείο και το σπίτι του και να είναι απαλλαγμένο από την επαναλαμβανόμενη ταπείνωση που προκαλεί ο σχολικός εκφοβισμός.
Ελένη Λαζαράτου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών.
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.