Ο Κυριάκος Μάτσης, Έλληνας με Κυπριακή καταγωγή, αγωνιστής της Ε.Ο.Κ.Α.-Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών που πήρε μέρος στον Κυπριακό αγώνα κατά την περίοδο της Αγγλικής αποικιοκρατίας για ένωση με την Ελλάδα, γεννήθηκε στις 23 Ιανουαρίου ή σύμφωνα με άλλη πηγή, στις 2 Μαΐου 1926 στο Παλαιχώρι (Μόρφου) της επαρχίας Λευκωσίας και σκοτώθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1958 στο κρησφύγετο του από τις Αγγλικές δυνάμεις κατοχής, ύστερα από προδοσία, στο χωριό Κάτω Δίκομο στα ριζά του Πενταδάκτυλου, που σήμερα είναι υπό τουρκική κατοχή. Ήταν ο τελευταίος νεκρός του Κυπριακού Αγώνα, ο οποίος κατέληξε στη λεγομένη «δεσμευμένη ανεξαρτησία» της Κύπρου. Τάφηκε στον περίβολο των Κεντρικών φυλακών Λευκωσίας στο χώρο που αποκαλείται Φυλακισμένα μνήματα, σε κοινό τάφο με τον Ανδρέα Ζάκο.
Βιογραφία
Γονείς του ήταν ο Χριστοφής και η Κυριακού Μάτση, των οποίων ήταν ένα από τα τρία παιδιά τους, τα άλλα ήταν ο Γεώργιος και ο Γιαννάκης Μάτσης, μετέπειτα βουλευτής και πρόεδρος του κόμματος «Δημοκρατικός Συναγερμός». Ο Κυριάκος Μάτσης ολοκλήρωσε τα μαθήματα της βασικής εκπαιδεύσεως τη γενέτειρα του και τα μαθήματα του Γυμνασίου από το 1939 στο στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου, όταν αυτό λειτουργούσε στο Τρίκωμο, όπου είχε μεταστεγαστεί λόγω του Β' Παγκοσμίου πολέμου, από το οποίο αποφοίτησε το 1945, με την οικονομική στήριξη του εκ πατρός θείου του Ιωάννου Κ. Μάτση, εμπόρου στην πόλη, στο σπίτι του οποίου διέμενε. Στις 13 Ιανουαρίου 1944, απόφοιτος του Γυμνασίου Αμμοχώστου, έγραψε στο ημερολόγιό του, «...Ιδού τα δικαιώματα του ανθρώπου: 1. Το δικαίωμα της ζωής, 2. Η προστασία των ανήλικων, 3. Το καθήκον και η ελευθερία, 4. Το δικαίωμα να κερδίζεις χρήματα, 5. Το δικαίωμα της περιουσίας, 6. Η ελευθερία της κυκλοφορίας, 7. Το δικαίωμα της εκπαίδευσης, 8. Η ελευθερία σκέψεως και λόγου, 9. Ατομική ελευθερία, 10. Προστασία κατά της βίας..». Μετά την αποφοίτηση του εργάστηκε από τον Ιούλιο του 1945 μέχρι τον Οκτώβριο του 1946, ως υπάλληλος στο τμήμα Ξυλείας και Υλικών Οικοδομής της επιχειρήσεως «Π.Ιωάννου και Σία» στην Αμμόχωστο.
Στις 29 Ιουνίου 1945, στην εκδήλωση που διοργανώθηκε για την αποφοίτηση τους από το Γυμνάσιο Αμμοχώστου, προσφωνώντας τους συμμαθητές του είπε, «...μέσα στο πέλαγος και τη σύγχυση των ιδεολογιών στις οποίες άφησε τη νεολαία του κόσμου το αιματοκύλισμα του Παγκοσμίου πολέμου, μοναδική ιδεολογία για την Ελληνική νεολαία πρέπει να είναι η ιδεολογία της Ελλάδος, και μοναδικό της σύμβολο η Ελληνική γαλανόλευκη, με απεικονισμένο επάνω της το πραγματικό ιδανικό του Έλληνα, η πίστη του στην Πατρίδα και στην θρησκεία...{...}... Ελληνόπουλα ...{..}... ας κλείσουμε βαθειά στην ψυχή μας τα αθάνατα αυτά ιδανικά. Έχουμε χρέος ιερό να το κάνουμε αυτό ..{...}... Εμπρός, λοιπόν, ακρίτες των εθνικών μας επάλξεων. Ας της δώσουμε το κάθε τι. Και την ζωή μας ακόμα. Γιατί αν πραγματικά μια φορά κανείς πεθαίνει, το να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα θεία είναι η δάφνη.. Μη ξεχνάτε πως εμείς θα αποτελέσουμε τα αυριανά στελέχη του Ελληνικού Στρατού. Μη ξεχνάτε πως σήμερα η Ελλάδα δεν είναι τίποτε άλλο παρά Νεκροθήκη Ημιθέων, όπως την απεκάλεσε ο Βύρων. Μη ξεχνάτε πως είμαστε Έλληνες. Και σαν τέτοιοι, ας σταθούμε στο ύψος της Ιστορίας μας, περήφανοι και αξιοπρεπείς. Ας σταθούμε περήφανοι και μεις οι υπόδουλοι Κύπριοι γιατί έχουμε αναφαίρετο το δικαίωμα αυτό..». Την περίοδο 1945-46, ανέλαβε γραμματέας των διοικητικών συμβουλίων του Συλλόγου Αποφοίτων του Ελληνικού Γυμνασίου Βαρωσίων και της «Ε.Χ.Α.Ν.», [«Ελληνική Χριστιανική Αδελφότητα Νέων»], Αμμοχώστου, ενώ συμμετείχε στον «Εθνικό Συνδυασμό» των Δημοτικών εκλογών και αρθρογραφούσε στην τοπική εφημερίδα «Ακρόπολις».
Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Στις 12 Οκτωβρίου 1946 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα με υποτροφία από την Κυπριακή Αγροτική Εταιρεία» και τις παραμονές του εορτασμού της επετείου της 28ης Οκτωβρίου, έφθασε στη Θεσσαλονίκη όπου παρακολούθησε τη στρατιωτική παρέλαση, όπως σημείωσε στο ημερολόγιο του και την 31η Δεκεμβρίου 1946, εισήχθη στην Γεωπονοδασολογική Σχολή, στο Τμήμα Γεωπονίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όπου σπούδασε. Στη διάρκεια των σπουδών του στη Θεσσαλονίκη οργάνωνε και συμμετείχε σε διαλέξεις εθνικής διαφωτίσεως, που οργάνωνε το 2ο Επιτελικό Γραφείο του Γ' Σώματος Στρατού με τη σύμπραξη των καθηγητών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συμμετείχε στις φοιτητικές εξορμήσεις της «Μ.Ε.Ε.Φ.», [«Μορφωτική Ένωσις Εθνικοφρόνων Φοιτητών»], της οποίας υπήρξε μέλος του κεντρικού της συμβουλίου και πήρε μέρος σε διαφωτιστικές εκστρατείες σε φυλάκια του Ελληνικού Στρατού στα Γιαννιτσά, Κουφάλια, Καβάλα, Νιγρίτα, Κιλκίς, Δράμα, Σέρρες, Κόνιτσα, Καρδίτσα, Μπέλες και άλλα. Ήταν μέλος της Πολιτοφυλακής του Α. Τ. Θεσσαλονίκης και αρθρογραφούσε στην απογευματινή εφημερίδα «Νέα Αλήθεια», ενώ συμμετείχε σε συλλαλητήρια διαμαρτυρίας εναντίον της κατοχής της Κύπρου από τους Άγγλους. Το 1948, στη διάρκεια της κομμουνιστικής ανταρσίας, επισκέφθηκε στη φυλακή και κατέθεσε ως μάρτυρας υπερασπίσεως του στο στρατοδικείο, στη δίκη του Κύπριου Γιαννάκη Δρουσιώτη, φοιτητή της Γεωπονικής στη Θεσσαλονίκη, που είχε την ευθύνη της καθοδηγήσεως της ΕΠΟΝ για μεγάλες περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο.
Στη Θεσσαλονίκη γνωρίστηκε κι έγιναν φίλοι με το Γρηγόρη Αυξεντίου, όταν το 1951, τον φιλοξένησε στην πόλη. Από την 1η Ιουλίου μέχρι την 29η Νοεμβρίου 1951, επέστρεψε στην Κύπρο κι ασχολήθηκε με τη συγγραφή της πτυχιακής του διατριβής, που είχε θέμα, «Γενική μελέτη του χωρίου Παλαιοχωρίου Λευκωσίας (Κύπρου) και ειδική τής εν αυτώ αμπελοκαλλιέργειας», ενώ στις 21 Ιουνίου 1952, πήρε το πτυχίο του με Βαθμό «Λίαν Καλώς» και στις 28 Ιουνίου επέστρεψε στην Κύπρο όπου εργάστηκε ως διευθυντής στο αγρόκτημα της Κυπριακής Αγροτικής Εταιρείας, του θείου του Π. Ιωάννου στα Κούκλια Αμμοχώστου και έγινε μέλος στην Παναγροτική Ένωση Κύπρου.
Η δράση στην Ε.Ο.Κ.Α.
Λίγα χρόνια αργότερα ο Αυξεντίου, μύησε τον Μάτση στην ΕΟΚΑ και στον απελευθερωτικό αγώνα. όπως γράφει στα απομνημονεύματα του ο Γρίβας Διγενής «...ο Κυριάκος Μάτσης εκ των πρώτων κατετάγη εις την Οργάνωσιν. Στρατιώτης του καθήκοντος, αγνός και τίμιος, υπόδειγμα εις τους υφισταμένους του, εμφυχωτής εισήλθεν εις τον αγώνα με την φλόγα και της αυτοθυσίας και την δίψαν να επιτελέση έργον μεγάλο». Με το ψευδώνυμο «Μιλτιάδης» διετέλεσε τομεάρχης της Ε.Ο.Κ.Α. από το 1955, στην επαρχία Αμμοχώστου και του ανατέθηκε η δημιουργία ομάδων κρούσεως σε Αμμόχωστο και Μιτσερό ενώ από τον Αύγουστο του 1955 ανέλαβε Παγκύπριος σύνδεσμος μεταξύ του Γεωργίου Γρίβα και αγωνιστών καθώς και υπεύθυνος μεταφοράς οπλισμού και εφοδίων, ενώ το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους κατέβαλε ανεπιτυχείς προσπάθειες για την απελευθέρωση του Καραολή.
Συνελήφθη από τους Άγγλους στις 9 Ιανουαρίου 1956, με την κατηγορία της συμμετοχής στην Ε.Ο.Κ.Α. και φυλακίστηκε στα κρατητήρια της Ομορφίτσας και έπειτα στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως της Κοκκινοτριμιθιάς, όπου παρά τα βασανιστήρια και τις ανακρίσεις αρνήθηκε να αποκαλύψει το κρησφύγετο και την ταυτότητα του στρατηγού Γεωργίου Γρίβα-Διγενή. Ο Στρατάρχης Χάρντιγκ προσπάθησε να τον εξαγοράσει με το ποσό του μισού εκατομμυρίου Αγγλικών λιρών, το οποίο αρνήθηκε απαντώντας, «..Προτιμούμε τα ράκη της μητρός Ελλάδος, παρά την πορφύραν της μητρυιάς». Στις 13 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, δραπέτευσε μεταμφιεσμένος σε οικοδόμο και επικηρύχτηκε με το ποσό των 5.000 λιρών, ενώ κατέφυγε στην Πιτσιλιά, στον τομέα του Γρηγόρη Αυξεντίου και ακολούθως στην περιοχή Μόρφου-Ζώδιας. Στη συνέχεια διορίστηκε τομεάρχης της Κερύνειας και του Πενταδάκτυλου. Τον Νοέμβριο του 1958, έφτασε μέσω Κερύνειας στο Πέλλα Πάϊς όπου παρέμεινε για τέσσερις ημέρες και έπειτα αναχώρησε για το Κάτω Δίκωμο.
Το τέλος του
Στις 19 Νοεμβρίου 1958 εντοπίστηκε ύστερα από προδοσία, ενώ βρισκόταν στο κρησφύγετο του σπιτιού του Κυριάκου Διάκου, μαζί με τους συναγωνιστές του Ανδρέα Σοφιόπουλο και Κώστα Χριστοδούλου, οι δύο οποίοι με εντολή του εξήλθαν και παραδόθηκαν. Το σπίτι περικυκλώθηκε από τις Αγγλικές δυνάμεις κατοχής της Κύπρου και όταν οι Άγγλοι του ζήτησαν να παραδοθεί, τους απάντησε ότι θα βγει πυροβολώντας και οι κατακτητές επιτέθηκαν εναντίον του και ανατινάχθηκε με χειροβομβίδες, που προκάλεσαν το θάνατο του. Την επόμενη ημέρα, οι Άγγλοι ανατίναξαν το σπίτι του Κυριάκου Διάκου, ενώ αρνήθηκαν να παραδώσουν στην οικογένεια του Μάτση το λείψανο του. Η σορός του τάφηκε στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας, όπου βρίσκονται τα Φυλακισμένα μνήματα, στον ίδιο τάφο με τον θαμμένο από το 1956, Ανδρέα Ζάκο.
Για το θάνατο του ο πατέρας του Χριστοφής Μάτσης είπε, «...Τόσον εγώ, όσον και η σύζυγός μου, είμεθα υπερήφανοι διά τον ηρωικόν θάνατον του προσφιλούς μας υιού, ο οποίος ηγωνίσθη με όλη την δύναμιν της ψυχής διά την ελευθερία της μαρτυρικής νήσου μας. Εύχομαι αι θυσίαι των παιδιών μας να φέρουν σύντομα τους καρπούς των, την πολυπόθητον δηλαδή Ελευθερίαν...».
Μνήμη Κυριάκου Μάτση
Έντεκα μήνες πριν από το θάνατο του, σε επιστολή που έστειλε στους γονείς του, έγραψε, «...Πιστεύουμε ότι κάθε θυσία μας δεν πηγαίνει άδικα και εσείς να είστε περήφανοι για μας. Αν ο καλός Θεός μας επιφυλάσση την λαμπράν τύχη να δώσωμεν την ζωήν μας για την πατρίδα, τότε η χαρά σας πρέπει να είναι απέραντη. Δεν ξέρω αν μπορεί να ονειρευτεί ένας άνθρωπος καλύτερη τύχη από αυτήν. Και δεν μπορώ να σκεφθώ γονείς που να είναι πιο περήφανοι παρά για τα παιδιά τους που έπεσαν για την πατρίδα..».
Η Ε.Ο.Κ.Α. αμέσως μετά το θάνατο του κυκλοφόρησε προκήρυξη με τίτλο «ΖΗΤΩΣΑΝ ΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΑΙ ΜΑΣ-Ένας ακόμη ήρως έπεσε και εκόσμησε το Πάνθεον του Κυπριακού αγώνος,ο Κυριάκος Μάτσης.», ενώ η λαϊκή μούσα έκανε τραγούδι το όνομα του.
Στη μνήμη του, το Γυμνάσιο Αμμοχώστου κήρυξε τριήμερο πένθος, μαθητές σχολείων σε Αμμόχωστο και Λάρνακα απείχαν από τα μαθήματα τους, στην Αθήνα στις 22 Νοεμβρίου 1956, η Πανελλήνιος Ομοσπονδία Γεωπόνων κατέθεσε ψήφισμα διαμαρτυρίας και νεολαίες διαφόρων πολιτικών παρατάξεων προχώρησαν στις 30 Νοεμβρίου σε μνημόσυνα υπέρ της αναπαύσεως της ψυχής του, ενώ στις Νοεμβρίου, φοιτητές πραγματοποίησαν σιωπηλή πορεία διαμαρτυρίας στη Θεσσαλονίκη.
Ο 20χρονος Άγγλος στρατιώτης που έριξε τη χειροβομβίδα επέστρεψε το καλοκαίρι του 1982 στην Πάφο για διακοπές και ανέφερε στον Κ. Πενταρά, ιδιοκτήτη κέντρου στον Κόλπο των Κοραλλίων, «..Με είχαν διατάξει. Δεν ξέρω αν εγώ τον σκότωσα, θα μου μείνει αξέχαστη αυτή η στιγμή. Πρώτα βγήκαν οι δυο σύντροφοί του. Τον καλέσαμε να βγει και αυτός..{..}...όμως ακούστηκε η βροντερή φωνή του: Αν θα βγω θα βγω πυροβολώντας ...{..}.. διατάχθηκα να ρίξω τη χειροβομβίδα μέσα στο κρησφύγετο...{..}..Ο Μάτσης σκοτώθηκε. Δεν ξέρω αν τον σκότωσα εγώ...». Το μνημείο του έχει ανεγερθεί στο Στρόβολο παρά το Προεδρικό Μέγαρο και την Αγγλική Σχολή στη Λευκωσία.
Ανάμεσα στα χειρόγραφα του διασώθηκε και το ημερολόγιο, που κρατούσε από τα φοιτητικά του χρόνια κι έχει εκδοθεί το 1989 από τον Δημήτρη Ταλιαδώρο και το 1998 αργότερα από τον Κλείτο Ιωαννίδη.
Αντικείμενα μνήμης
Στις 12 Μαΐου 2015, καταχωρήθηκε δημοσίευμα στη βρετανική εφημερίδα «Daily Mail», ότι δημοπρατήθηκαν αντικείμενα του Harry Allen, ο οποίος ήταν ο δήμιος των απαγχονισθέντων ηρώων της Κύπρου. Ελληνοκύπριοι που κατοικούν στην Αγγλία επικοινώνησαν με τον Οίκο Δημοπρασίας για να τα αγοράσουν, ωστόσο τα αντικείμενα είχαν πωληθεί σε Βρετανό, ο οποίος ύστερα από επικοινωνία μαζί τους, δέχθηκε να τους τα μεταπωλήσει αντί 1.100 στερλινών. Στα αντικείμενα, που αποτελούν τεκμήρια και πειστήρια της αποικιοκρατικής θηριωδίας, περιλαμβάνεται ένας κατάλογος τριών σελίδων με λεπτομερή στοιχεία των εννέα απαγχονισθέντων της ΕΟΚΑ, όπως ημερομηνία γεννήσεως, ημερομηνία απαγχονισμού και πόσα δευτερόλεπτα πέρασαν μέχρι να αφήσει την τελευταία του πνοή ο καθένας, ένα ρόπαλο, προσωπικές φωτογραφίες του δημίου, ένα παραδοσιακό νεροκόλοκο με σκαλισμένη την επιγραφή «Εσκαλίσθη εις τας Κεντρικάς Φυλακάς στις 12 Σεπτεμβρίου του 1958», ένα ρολόι «Ωμέγα», δύο επάργυρα ποτήρια, με επιγραφές αφιερώματα προς τον Harry Allen από φίλους του, καθώς και δύο βιβλία για τη ζωή του, το ένα με τίτλο «Ο τελευταίος δήμιος της Βρετανίας» που εξέδωσε το Μουσείο των Φυλακών. Στο άλμπουμ με τις φωτογραφίες και τα στοιχεία των απαγχονισθέντων υπάρχει μια έγχρωμη σελίδα με τον κατάλογο τους, πλαισιωμένη με φωτογραφίες τους και μια γνωστή δήλωση από τον καθένα.
Τα αντικείμενα παραδόθηκαν στον Πρόεδρο της Κυπριακής Βουλής Γιαννάκη Ομήρου από αντιπροσωπεία αποδήμων Κυπρίων της Μεγάλης Βρετανίας, με επικεφαλής τη Φανούλα Αργυρού. Σύμφωνα με την ανακοίνωση που εκδόθηκε, τα τεκμήρια δόθηκαν στο Μουσείο Αγώνος, «…για να εκτίθενται ως αιώνιο όνειδος της απεχθούς διαγωγής των αποικιοκρατών και για να αποτελούν διαχρονικό, αποκρουστικό δείγμα των μεθόδων της καταπίεσης, της ανελευθερίας και του ολοκληρωτισμού….». Στο διάστημα από τις 10 Αυγούστου 1955 μέχρι τις 23 Ιουλίου 1957 είχαν ανασταλεί όλες οι εκτελέσεις στη Βρετανία.
Στο βιβλίο «Ο τελευταίος δήμιος της Βρετανίας» δημοσιεύεται μια επιστολή του Υπουργείου Αποικιών της 31ης Δεκεμβρίου 1957 με την οποία καλείτο ο Harry Allen να αναλάβει καθήκοντα εκτελεστή στην Κύπρο, όμως ως την ημερομηνία αυτή είχαν εκτελεστεί όλοι οι απαγχονισμοί στην Κύπρο. Η επιστολή του Υπουργού Αποικιών φέρει σκόπιμα προχωρημένη ημερομηνία για να καλυφθεί ο Harry Allen και για να μη μπορούν να εγείρουν κατηγορίες δικηγόροι και συγγενείς των απαγχονισθέντων εναντίον της Αγγλικής Κυβερνήσεως και της Αγγλικής διοικήσεως στην Κύπρο, καθώς στην Βρετανία δεν πραγματοποιούνταν εκτελέσεις. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του βρετανικού μουσείου φυλακών, ο Harry Allen πραγματοποίησε 29 εκτελέσεις, μεταξύ τους δεν περιλαμβάνονται οι 9 ήρωες της ΕΟΚΑ, και βοήθησε σε άλλες 53.
Περισσότερες βιογραφίες εδώ.