Οι εγκλίσεις των ρημάτων στα νέα ελληνικά

Εγκλίσεις λέγονται οι μορφές που παίρνει το ρήμα, προκειμένου αυτός που το χρησιμοποιεί να εκφράσει ακριβώς το νόημα του ρήματος και αυτό που εννοεί.

Έχουμε πέντε εγκλίσεις. Αυτές είναι η οριστική, η υποτακτική, η προστακτική, το απαρέμφατο και η μετοχή.

οριστική	Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
υποτακτική	Όταν δένω τα κορδόνια των παπουτσιών, μη με ενοχλείς.
προστακτική	Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
απαρέμφατο	Έχω δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
μετοχή	α) Δένοντας τα κορδόνια των παπουτσιών μου βρήκα ένα ευρώ β) Τα κορδόνια των παπουτσιών μου είναι δεμένα.

Τις εγκλίσεις μπορούμε να τις χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στις προσωπικές και β) στις απρόσωπες.

• α) προσωπικές εγκλίσεις, αυτές δηλαδή που έχουν διαφορετικούς τύπους για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος. Στις προσωπικές κατατάσσονται: α) η οριστική, β) η υποτακτική και γ) η προστακτική
• β) απρόσωπες εγκλίσεις, αυτές δηλαδή που έχουν τον ίδιο τύπο για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος. Στις απρόσωπες εγκλίσεις κατατάσσονται: α) το απαρέμφατο και β) η μετοχή

προσωπικές	οριστική	Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
	υποτακτική	Όταν δένω τα κορδόνια των παπουτσιών, μη με ενοχλείς.
	προστακτική	Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
απρόσωπες	απαρέμφατο	Έχω δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
	μετοχή	α) Δένοντας τα κορδόνια των παπουτσιών μου βρήκα ένα ευρώ β) Τα κορδόνια των παπουτσιών μου είναι δεμένα.

Στους πίνακες που ακολουθούν φαίνονται οι διαφορετικοί τύποι για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος στις προσωπικές εγκλίσεις στον ενεστώτα της ενεργητικής φωνής του ρ. δένω στην καταφατική και αρνητική μορφή:

καταφατική μορφή
αριθμοί	πρόσωπο	οριστική	υποτακτική	προστακτική
ενικός	α	δένω	να δένω
	β	δένεις	να δένεις	δένε
	γ	δένει	να δένει
πληθυντικός	α	δένουμε	να δένουμε
	β	δένετε	να δένετε	δένετε
	γ	δένουν	να δένουν

αρνητική μορφή
αριθμοί	πρόσωπο	οριστική	υποτακτική	προστακτική
ενικός	α	δε δένω	να μη δένω
	β	δε δένεις	να μη δένεις
	γ	δε δένει	να μη δένει
πληθυντικός	α	δε δένουμε	να μη δένουμε
	β	δεν δένετε	να μη δένετε
	γ	δε δένουν	να μη δένουν

 Οριστική

Η οριστική φανερώνει κυρίως: το πραγματικό και το βέβαιο (παρ. α, β). Συχνά όμως στο λόγο παίρνει κι άλλες σημασίες. Έτσι φανερώνει:

1. το δυνατό και λέγεται δυνητική οριστική (παρ. γ). Σχηματίζεται με το μόριο θα και οριστική παρατατικού ή υπερσυντέλικου.
2. το πιθανό και λέγεται πιθανολογική οριστική, (παρ. δ, ε). Σχηματίζεται με το πιθανολογικό μόριο θα και οριστική κάθε χρόνου.
3. ευχή και λέγεται ευχετική οριστική (παρ. στ). Σχηματίζεται με τα μόρια άμποτε, είθε, μακάρι να, ας και οριστική παρελθοντικού χρόνου.
4. παράκληση (παρ. ζ).

	Παραδείγματα	η οριστική φανερώνει
α)	Κοιτάζει το γαλάζιο πουλί.	πραγματικό
β)	Το νερό της θάλασσας δεν πίνεται.	πραγματικό-βέβαιο
γ)	Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω.	το δυνατό
δ)	Ο Πέτρος δεν είναι μέσα. Θα παίζει στην αυλή. (=ίσως παίζει)	πιθανό
ε)	Δε θέλει να ακολουθήσει· θα κουράστηκε	πιθανό
στ)	Μακάρι να μην τον γνώριζα	ευχή
ζ)	Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά;	παράκληση

Υποτακτική

Η υποτακτική σχηματίζεται με το μόριο να ή τους συνδέσμους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να, μόλις, προτού, άμα, για να, μήπως, μην (με τη σημασία του μήπως).

Η υποτακτική φανερώνει κυρίως: α) το ενδεχόμενο (παρ. α) και β) το επιθυμητό (παρ. β).

Μέσα στο λόγο όμως παίρνει κι άλλες σημασίες. Έτσι φανερώνει:

1. προτροπή και λέγεται προτρεπτική υποτακτική (παρ. γ) ,
2. παραχώρηση και λέγεται παραχαρωτική υποτακτική (παρ. δ)
3. ευχή και λέγεται ευχετική υποτακτική (παρ. ε). Συνοδεύεται από τις λέξεις: άμποτε, είθε, μακάρι να, ας
4. το δυνατό και λέγεται δυνητική υποτακτική (παρ. στ)
5. απορία και λέγεται απορηματική υποτακτική (παρ. ζ)
6. το πιθανό και λέγεται πιθανολογική υποτακτική (παρ. η)
7. προσταγή ή απαγόρευση και λέγεται προστακτική ή απαγορευτική υποτακτική (παρ. θ)

	Παραδείγματα	η υποτακτική φανερώνει
α)	Αν βρω λίγο  χρόνο, θα ζωγραφίσω.	το ενδεχόμενο
β)	Ας γίνω πρώτα καλά, και ύστερα βλέπουμε.	το επιθυμητό
γ)	Εδώ ας σταθώ κι ας ξαποστάσω.	προτροπή
δ)	Ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει.	παραχώρηση
ε)	Ας πάει στο καλό.	ευχή
στ)	Τότε να δεις τι αξίζω.	το δυνατό
ζ)	Να το πω; Να μην το πω; Τι να κάνω;	απορία
η)	Και να έρθει και να μην έρθει, εγώ θα πάω.	το πιθανό
θ)	Να μη μου ξαναμιλήσεις.	προσταγή

Η υποτακτική είναι έγκλιση των προτάσεων κρίσεως και έχει άρνηση μη(ν) (παρ. ζ).

Προστακτική

Η προστακτική φανερώνει: α) προσταγή, β) προτροπή, γ) απαγόρευση, ή ακόμα και: δ) παράκληση, ε) ευχή, στ) έντονη περιέργεια.

Παραδείγματα	η προστακτική φανερώνει
α. Ανοίξτε τα παράθυρα.	προσταγή
β. Προσκύνα, Λιάκο, τον πασά.	προτροπή
γ. Μη φωνάζετε έτσι.	απαγόρευση
δ. Λυπήσου με, Θεέ μου.	παράκληση
ε. Σύρε, παιδί μου, στο καλό.	ευχή
στ. Λέγε, λέγε, πέτυχες το σκοπό σου.	έντονη περιέργεια

Η προστακτική χρησιμοποιείται στις ανεξάρτητες προτάσεις. Είναι έγκλιση των προτάσεων επιθυμίας και έχει άρνηση μη(ν) (παρ. γ)

Απαρέμφατο

Το απαρέμφατο, είναι άκλιτο και χρησιμεύει για τον σχηματισμό ορισμένων χρόνων του ρήματος (Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος Μέλλοντας). Απαρέμφατο έχει μόνο ο Αόριστος στην ενεργητική και την παθητική φωνή. Π.χ. το απαρέμφατο του ρήματος δένω είναι:δέσει, του λύνω:λύσει, του γράφω: γράψει, του παίζω:παίξει, του διαβάζω:διαβάσει, του ακούω:ακούσει κ.λ.π.

Μετοχή

Η μετοχή είναι τύπος του ρήματος που μοιάζει με επίθετο, έχει ενεργητική φωνή, στην οποία είναι άκλιτη και παθητική φωνή, στην οποία κλίνεται όπως τα επίθετα. Π.χ. οι μετοχές των ρημάτων δένω, αγαπώ, είναι:

ΡΗΜΑ	ΕΝΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ	ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
δένω	δένοντας	δεμένος
αγαπώ	αγαπώντας	αγαπημένος
χτενίζω	χτενίζοντας	χτενισμένος
γράφω	γράφοντας	γραμμένος

Δείτε περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Δημοτικό εδώ.

Δείτε περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.

Δείτε περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.