1) Η πρόθεση ως συντάσσεται συνήθως με ονοματικές φράσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι ισχυροί τύποι των προσωπικών αντωνυμιών, στην αιτιατική, αλλά και με επιρρήματα. Η ως δηλώνει:
α) Τοπικό τέρμα ή τοπική έκταση
Βγήκε ως τη μέση του δρόμου.
Την πήγα ως το σπίτι της.
Η είδηση έφτασε ως το χωριό.
Το αμπέλι εκτείνεται ως εκεί. (ως + επίρρημα)
β) Μεταφορική σημασία
Με κοίταξε από την κορυφή ως τα νύχια.
Έφτασε το μαχαίρι ως το κόκαλο.
γ) Χρονικό τέρμα ή χρονική έκταση
Έμεινε ξύπνιος ως τα ξημερώματα.
Θα σε περιμένουμε ως τις δέκα.
Δουλεύει από το πρωί ως το βράδυ.
δ) Χρονικό σημείο κατά ή πριν από το οποίο θα γίνει κάτι
Θα λάβετε την απάντηση ως την Πέμπτη.
Θα σ' το έχω έτοιμο ως μεθαύριο. (ως + επίρρημα)
ε) Εγγύτητα
Θα του χρειαστούν ως εκατό ευρώ.
Ως δέκα άνθρωποι έπεσαν πάνω μου να με χτυπήσουν.
στ) Απώτατο όριο ενός ποσού
Θα μου χρειαστούν ως και τρεις χιλιάδες ευρώ για να επισκευάσω το σπίτι μου.
ζ) Το ως ως προθετικό επίρρημα συντάσσεται συνήθως με ουσιαστικό και χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο του υποκειμένου ή του αντικειμένου του ρήματος:
Υπηρέτησε ως αστυνομικός στην Αθήνα. (κατηγορούμενο του υποκειμένου)
Το σαλόνι χρησίμευε ως γραφείο. (κατηγορούμενο του υποκειμένου)
Μας τον παρουσίασαν ως αστυνομικό. (κατηγορούμενο του αντικειμένου)
Μου τον παρέστησε ως βλάκα. (κατηγορούμενο του αντικειμένου)
η) Το ως συχνά χρησιμοποιείται ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ενός ουσιαστικού ή μιας αντωνυμίας, με το οποίο συνεκφέρεται (προσδιοριστικό ως):
Ο Νίκος ως καθηγητής πρόσφερε πάρα πολλά. (ονομαστική)
Η εκλογή του Νίκου ως προέδρου της τάξης ήταν σημαντικό γεγονός. (γενική)
Το ταλέντο της ως ηθοποιού είναι αναμφισβήτητο. (γενική)
Ως διευθυντή σχολείου τον διέκρινε η αυστηρότητα. (αιτιατική)
Ο προσδιορισμός με το ως πρέπει να τίθεται στην πτώση όπου βρίσκεται το ουσιαστικό ή η αντωνυμία που προσδιορίζει.
θ) Το ως και όταν ακολουθείται από ονοματική φράση έχει επιτατική λειτουργία:
Τον λυπήθηκαν ως και τα παιδιά της γειτονιάς.
Αυτό το φάρμακο ως και νεκρούς ανασταίνει.
ι) Το ως ως σύνδεσμος μπορεί να εισάγει μια χρονική πρόταση (ώσπου [να]):
Τον φρόντιζε η μητέρα του ώσπου έγινε καλά.
Θα έχω γυρίσει ώσπου να νυχτώσει.
2) Το σαν συντάσσεται με ονοματικές φράσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι ισχυροί τύποι των προσωπικών αντωνυμιών, στηνονομαστική ή στην αιτιατική. Το σαν χρησιμοποιείται στις συγκριτικές δομές:
α) Όταν η ονοματική φράση που ακολουθεί το προθετικό επίρρημα σαν είναι στην ονομαστική, δηλώνει το ίδιο πρόσωπο ή πράγμα με το υποκείμενο:
Φωνάζει σαν γάιδαρος.
Το παράδειγμα σημαίνει ότι ο τάδε φωνάζει σαν να ήταν ο ίδιος γάιδαρος.
β) Όταν η ονοματική φράση που ακολουθεί το προθετικό επίρρημα σαν είναι στην αιτιατική, δηλώνει κάποιον ή κάτι που μοιάζει στο υποκείμενο:
Φωνάζει σαν το γάιδαρο.
Το παράδειγμα σημαίνει ότι ο τάδε φωνάζει με τον τρόπο που φωνάζει ένας γάιδαρος.
γ) Όταν το σαν συντάσσεται με ισχυρό τύπο προσωπικής αντωνυμίας, μπορεί να ακολουθείται από το και:
Είναι σαν εσένα ψηλός. ή Είναι σαν κι εσένα ψηλός.
δ) Το σαν ως προθετικό επίρρημα συντάσσεται συνήθως με ουσιαστικό και χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο του υποκειμένου ή του αντικειμένου του ρήματος:
Δουλεύει σαν καθηγητής. (κατηγορούμενο του υποκειμένου)
Μας τον παρουσίασαν σαν καθηγητή των μαθηματικών. (κατηγορούμενο του αντικειμένου)
Όμως, σ' αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να χρησιμοποιείται ο σύνδεσμος ως αντί η πρόθεση σαν, γιατί δεν είναι σαφές αν το υποκείμενο δουλεύει πραγματικά ως καθηγητής ή απλώς κάνει τη δουλειά του, χωρίς στην πραγματικότητα να είναι καθηγητής.
Έτσι, θα πούμε:
Δουλεύει ως καθηγητής.
Μας τον παρουσίασαν ως καθηγητή των μαθηματικών.
ε) Στη λογοτεχνία, αλλά και στην κοινή χρήση, το σαν μπορεί να λειτουργεί και ως αιτιολογικός, υποθετικός, χρονικός σύνδεσμος:
Παιδιά, σαν με ρωτήσατε, θα σας πω τι έγινε. (αφού, επειδή)
Σαν θέλεις, μπορείς να έρθεις κι εσύ μαζί μας. (εάν, αν)
Σαν με είδε να 'ρχομαι, έτρεξε γρήγορα κοντά μου. (όταν)
στ) Το σαν μπορεί να εισάγει μια να-πρόταση σε συγκριτικές δομές:
Συμπεριφέρεται σαν να είναι ο πρωθυπουργός.
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Δημοτικό εδώ.
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.