Ανθρωπισμός - Έκθεση Γ' Λυκείου - Κριτήριο αξιολόγησης με απαντήσεις

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κύκλου της ζωής, αλλά όµως δεν είναι ο ίδιος ο κύκλος της ζωής. Ανήκουµε στον κόσµο, αλλά αυτός ο κόσµος δεν µας ανήκει, δεν είναι κτήµα µας. Είµαστε οι διαχειριστές της ζωής και όχι οι ιδιοκτήτες της. Δεν είµαστε δούλοι του κόσµου, ούτε όµως γίναµε κι αφεντικά του. Απλώς παραµένουµε οικονόµοι της ζωής. 1

Με αυτόν τον κάπως αφοριστικό τρόπο απεικονίζουµε την κρίση του ανθρωπισµού στον νεώτερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισµό. Ο αναγεννησιακός ανθρωπισµός πρόβαλε τον άνθρωπο ως το επίκεντρο της πραγµατικότητας και κατέφυγε στα ανθρωπιστικά γράµµατα, προκειµένου να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος (homo humanis). Αγαθή κι επαινετή η πρόθεση του ανθρωπισµού, όπως επίσης αγλαοί2 αποδείχτηκαν οι καρποί του µέσα στον επακολουθήσαντα διαφωτισµό µε την καθιέρωση των δικαιωµάτων του ανθρώπου που υπόσχονται την ελευθερία ως εγγύηση της ανθρωπιάς του ανθρώπου.

Το αναπόφευκτο ατόπηµα του ανθρωπισµού είναι η διολίσθησή του στον ατοµικισµό. Ο Humanismus (ανθρωπισµός, ουµανισµός) κατάντησε Individualismus (ατοµικισµός). Λέµε άνθρωπος και εννοούµε άτοµο. Μιλούµε για τον πολίτη και έχουµε στον νου µας τον ιδιώτη. Αναφερόµαστε στον εαυτό µας και εξυπονοούµε το εγώ µας σε τέτοιο βαθµό, ώστε να λησµονούµε τον άλλο που συνυπάρχει µαζί µας και το όλον µέσα στο οποίο συνανήκει το εγώ µας µαζί µε καθένα άλλο του. Οι λογοτέχνες προφήτευαν από τον προπερασµένο αιώνα ήδη: «Όλοι στον αιώνα µας χώρισαν και γίνανε µονάδες, ο καθένας αποτραβιέται στη µοναξιά του, ο καθένας αποµακρύνεται απ’ τον άλλον, κρύβεται και κρύβει το έχει του3 και καταλήγει ν’ απωθεί τους οµοίους του και ν’ απωθείται από αυτούς» (Ντοστογιέφσκι). […]

Για να υπερβεί ο ανθρωπισµός την κρίση του απαιτείται να προβεί σε µια µόνο σωτήρια πρωτοβουλία: να αποποιηθεί τον ατοµικισµό. Για να µιλήσουµε µε την γλώσσα των ποιητών µας: «Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόµου. Με τη διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρωθεί κανείς ως άτοµο -κι όλα συνωµοτούν στην εποχή µας γι’ αυτό– αδυνατεί να το υπερβεί» (Ελύτης). Ο ανθρωπισµός χρειάζεται, αλλά δεν αρκεί έτσι όπως κατάντησε, δηλαδή σαν ατοµικισµός. Απαιτείται ο ανθρωπισµός και περιττεύει ο ατοµικισµός. Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών µας περάσουµε από την εξατοµίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισµό του ατόµου. Με δυο λόγια, πρέπει να απελευθερώσουµε τον ανθρωπισµό από τον ατοµικισµό. Όταν ο άνθρωπος αυτοπεριορίζεται στο άτοµο, τότε αυτοχειριάζεται4 υπαρξιακά. Ο ατοµικισµός είναι το καρκίνωµα του ανθρωπισµού.

Ο ορίζοντας για την αποδέσµευση του ανθρωπισµού από τον ατοµικισµό είναι ο κοινωνισµός5. Ο ανθρωπισµός χρειάζεται να κοινωνικοποιηθεί, δηλαδή ο άνθρωπος να αντιληφθεί την ύπαρξή του ως συνύπαρξη κι όχι σαν δήθεν αυθύπαρκτη µονάδα αποκοµµένη από το περιβάλλον της, όπως δυστυχώς συµβαίνει µε το άτοµο. […] Με µια απλή φράση: ο άνθρωπος δεν υπάρχει απλώς, αλλά συνυπάρχει κυρίως.

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος. Ο ανθρώπινος άνθρωπος δεν είναι ατοµικός αλλά κοινωνικός: δεν αποτελεί ύπαρξη αλλά συνύπαρξη.

[…]

Πυξίδα για τον ασφαλή διάπλου6 ανάµεσα στην Σκύλλα της εξατοµίκευσης και στην Χάρυβδη της µαζοποίησης είναι η κοινωνικοποίηση του ανθρωπισµού. Χωρίς να διακινδυνεύουµε κανενός είδους προφητεία και δίχως να καταφεύγουµε σε ιστορικοφιλοσοφικές µαντείες, πιστεύουµε ότι ο κοινωνισµός του ανθρωπισµού είναι η επιταγή των καιρών µας.

(Μάριος Μπέγζος «Ο κοινωνισµός του ανθρωπισµού», Ευθύνη, τεύχος 420, Δεκέµβριος 2006, σελ. 647-648).

1. οικονόµοι της ζωής: διαχειριστές της ζωής

2. αγλαοί… καρποί: λαµπρά, αξιοθαύµαστα αποτελέσµατα

3. το έχει του: αυτό που διαθέτει

4. αυτοχειριάζεται: αυτοκτονεί

5. κοινωνισµός: κοινωνικοποίηση

6. διάπλους: το πέρασµα

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις). Μονάδες 25

Β1. Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόµενο του ακόλουθου αποσπάσµατος από το κείµενο: «Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος». Μονάδες 10

Β2. Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί ως τρόπο πειθούς, εκτός των άλλων, και την επίκληση στην αυθεντία. Να εντοπίσετε δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία. Μονάδες 5

Β3. Οι ακόλουθες λέξεις και φράσεις χαρακτηρίζουν ένα επίσηµο ύφος λόγου. Να αποδώσετε µε ύφος πιο ανεπίσηµο και οικείο τις υπογραµµισµένες λέξεις: να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος, ατόπηµα, να υπερβεί την κρίση, να αποποιηθεί τον ατοµικισµό, επιταγή των καιρών Μονάδες 5

Β4. Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί συχνά στο κείµενό του α’ πληθυντικό πρόσωπο. Να δικαιολογήσετε την επιλογή του αυτή. Μονάδες 5

Γ. Σε µια εποχή µε µεγάλο έλλειµµα ανθρωπιάς έχει σηµασία να οργανώνονται εκδηλώσεις που βοηθούν όσους συνανθρώπους µας το έχουν ανάγκη. Να γράψετε ένα άρθρο στην εφηµερίδα του σχολείου σας, όπου θα εξηγείτε γιατί πρέπει να στηρίζονται τέτοιες προσπάθειες. Παράλληλα, να αναφερθείτε στη συµβολή της παιδείας στην καλλιέργεια της ανθρωπιστικής συνείδησης, ιδιαίτερα των νέων (500 – 600 λέξεις). Μονάδες 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στην κρίση του ανθρωπισµού στη σύγχρονη εποχή, την ταύτιση του µε τον ατοµικισµό και προτείνει τρόπους για την υπέρβαση του τελευταίου. Αρχικά, η θέση ότι ο ανθρωπος απλώς διαχειρίζεται τη ζωή, αν και αποτελεί το επίκεντρό της, αποτυπώνει την κρίση που διέρχεται ο ανθρωπισµός στον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισµό. Στο πλαίσιο του αναγεννησιακού ανθρωπισµού ο άνθρωπος τέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος µε αποτέλεσµα την κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από το διαφωτισµό. Ο ανθρωπισµός, όµως, έγινε συνώνυµο του ατοµικισµού που είχε ως αποτέλεσµα την κοινωνική αποµόνωση. Προκειµένου να διασωθεί ο ανθρωπισµός είναι απαραίτητο το άτοµο να υπερβεί την ιδιοτέλειά του. Ως εκ τούτου, απαραίτητη για τον απεγκλωβισµό του ατόµου από το ατοµικιστικό πνεύµα είναι η συνειδητοποίηση από την πλευρά του ότι αποτελεί µέρος ενός κοινωνικού συνόλου. Στην αντίθετη περίπτωση χάνει το σεβασµό για το συνάνθρωπό του. Κλείνοντας, ο συγγραφέας επισηµαίνει την αναγκαιότητα της κοινωνικής διάστασης του ανθρωπισµού στην εποχή µας.

Β1. Ως κοινωνικό ον ο άνθρωπος βασίζεται στη συνύπαρξη, ενώ ο ατοµικισµός τον καθιστά µονήρη και απάνθρωπο. Το «εγώ» µας το αναγνωρίζουµε µέσα από το «εµείς». Ειδικότερα, ο οργανωµένος συλλογικός βίος προϋποθέτει την οµαλή ένταξη του ατόµου στην κοινωνία, την υπαγωγή του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σχέσεων και δοµών συνύπαρξης, ὠστε να υπηρετούνται οι ανάγκες και οι σκοποί του συνόλου, που, επειδή υπαγορεύονται από αξίες διαχρονικές, δηµιουργούν προϋποθέσεις για την εξέλιξη της συλλογικής ζωής. Η υπέρβαση, λοιπόν, του ατοµικισµού αποτελεί βασική συνθήκη προόδου του κοινωνικού συνόλου. Από την άλλη, η θεώρηση του ατόµου ως αυτόνοµης µονάδας το καθιστά αντικοινωνικό και απάνθρωπο, αποτραβηγµένο στη µοναξιά, που αντιµετωπίζει τους συνανθρώπους του µε καχυποψία ή τους εχθρεύεται φανερά. Αυτό είναι κάτι που έχει αποδοθεί αποφθεγµατικά µέσα από τη γνωστή λατινική φράση «Homo homini lupus» (ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος). Η απανθρωποποίηση ως εκ τούτου συνεπάγεται τη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής µε ολέθριες συνέπειες για το «εµείς» και φυσικά για το «εγώ».

Β2. Οι περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία είναι οι ακόλουθες: 3η §: «Όλοι στον αιώνα µας ... και ν’ απωθείται απ’ αυτούς» (Ντοστογιέφσκι) 4η §: «Το καίριο στη ζωή αυτή ... αδυνατεί να το υπερβεί» (Ελύτης)

Β3. να καταστεί: να γίνει ατόπηµα: λάθος, σφάλµα να υπερβεί: να ξεπεράσει να αποποιηθεί: να αρνηθεί, να απορρίψει επιταγή: αίτηµα, απαίτηση, ανάγκη

Β4. Ο συγγραφέας, διαπιστώνουµε, πως σε αρκετά σηµεία του κειµένου επιλέγει τη χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου. Με αυτή του την επιλογή προσδίδει ζωντάνια, παραστατικότητα και αµεσότητα στο κείµενο µιλώντας ως εκπρόσωπος του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου (π.χ. «Μιλούµε για τον πολίτη ... », «Αναφερόµαστε στον εαυτό µας ...»). Εντάσσει, µε άλλα λόγια, τον εαυτό του στο σύνολο δηµιουργώντας παράλληλα µια αίσθηση οικειότητας προς τον αναγνώστη και κάνοντάς τον να νιώσει την αίσθηση της ευθύνης ως µέλος του συγκεκριµένου συνόλου (π.χ. «... να περάσουµε από την εξατοµίκευση ... », «... πρέπει να απελευθερώσουµε τον ανθρωπισµό ...»).

Γ. Τίτλος: «Αγώνας για την ανθρωπιά»

Πρόλογος: Στην εποχή µας είναι δύσκολη η υλοποίηση των αρχών του ανθρωπισµού. Παρότι θεωρητικά αναγνωρίζονται ως µια γενικά παραδεκτή δεοντολογία, αναπτύσσεται και µια κυρίαρχη βούληση η οποία εκφράζει το συµφέρον εθνών, κυβερνήσεων, οµάδων και αντιστρατεύεται την καθολική βούληση. Το αποτέλεσµα είναι η στρέβλωση των ανθρωπιστικών αξιών και το παρατηρούµενο έλλειµµα ανθρωπιάς. Ως εκ τούτου σήµερα διαπιστώνεται αποξένωση απ’ το συνάνθρωπο, αδιαφορία για τον πάσχοντα άνθρωπο, για τον πρόσφυγα, τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες, για όσους εκ των διανοουµένων τολµούν να υποστηρίξουν την αλήθεια, τη δηµοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Γι’ αυτό το λόγο οργανώνονται εκδηλώσεις προσφοράς ελπίδας.

Κύριο θέμα: 1^ο ζητούμενο

Στις µέρες µας πληθώρα εκδηλώσεων στέλνουν µήνυµα ανθρωπιάς και συµπαράστασης.

Πολιτιστικές (οµιλίες, εκθέσεις, συναυλίες, διακρατικές/διαπολιτιστικές εκδηλώσεις, τηλεµαραθωνίους, θεατρικές παραστάσεις) • Πορείες διαµαρτυρίας (συµµετοχή σε φιλειρηνικές οργανώσεις που ενδέχεται να καταλήξουν σε εκδηλώσεις υποστήριξης) • Εκδηλώσεις αιµοδοσίας • Αθλητικές διοργανώσεις • Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Η σηµασία τέτοιων εκδηλώσεων είναι µεγάλη.

Ενηµερώνεται, αφυπνίζεται, άρα και ευαισθητοποιείται η κοινή γνώµη ⇒ ασκείται πίεση σε εθνικές κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισµούς, ώστε να αναπτύξουν πολιτικές ανθρωποκεντρικές και ενεργό συµµετοχή στις κοινωνικές διαδικασίες, στράτευση στην επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων • Εξοικονοµούνται πόροι για βραχυπρόθεσµη και µακροπρόθεσµη αντιµετώπιση αναγκών ⇒ δυνατότητα προσφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας σε όσους το έχουν ανάγκη. • Υπέρβαση του κλοιού της ατοµικότητάς µας ⇒ ενίσχυση αλληλεγγύης, συλλογικότητας, κοινής στοχοθεσίας ⇒ Οδηγείται το άτοµο στη συνειδητοποίηση των καθηκόντων του απέναντι στην κοινωνία ⇒ διασφάλιση απρόσκοπτης εξελικτικής πορείας της κοινωνίας • Θεριεύει η ελπίδα πως το κακό δε θα κυριαρχήσει στον κόσµο εφόσον κάθε τέτοια εκδήλωση καλλιεργεί την προσδοκία πως το σκοτάδι δε θα νικήσει το φως.

2^ο ζητούμενο: Στη διαµόρφωση ανθρωπιστικής συνείδησης καθοριστικό ρόλο θα διαδραµατίσει η παιδεία.

Πρώτα πρώτα, µε την παροχή πνευµατικών εφοδίων (γνωσιοθεωρητική κατάρτιση και οξυµµένη κριτική ικανότητα), ο νέος δε δέχεται δόγµατα, αξιώµατα και αυθεντίες, και υψώνεται σε µία υπερβατική φυσιογνωµία. Αντίθετα, ωριµάζοντας ως άτοµο στο κοινωνικό σύνολο βρίσκει τη δύναµη να αµφισβητεί τα κακώς κείµενα ακόµα κι αν οι άλλοι τα θεωρούν δεδοµένα, και να εναντιώνεται σε προκαταλήψεις και ανορθόλογες δεσµεύσεις. Έτσι, µε την κριτική του ικανότητα συνειδητοποιεί ποιες είναι οι πραγµατικές ανάγκες του, µε ποιους χειρισµούς θα εξασφαλιστούν, καθώς και ποιες είναι οι αντιφάσεις του οικονοµικού, κοινωνικού, πολιτικού και πολιτιστικού γίγνεσθαι που εµποδίζουν την πραγµάτωσή τους. Ξέρει να σκέφτεται και να αναζητεί λύσεις. Δεν πιστεύει σε µεσσίες αλλά µε την σκέψη του αναπτύσσει κριτικούς µηχανισµούς αντίστασης. • Ταυτόχρονα, µε τα ηθικά εφόδια ο µελλοντικός πολίτης έχει συνείδηση του χρέους του καθώς αποσυνδέεται από τα υλικά ή κοινωνικά ανταλλάγµατα, σεβόµενος τα δικαιώµατα των άλλων και αυτοπεριοριζόµενος, ώστε να αποβλέπει η δράση του στο κοινό καλό. Η ολοκλήρωση δε βρίσκεται στην απληστία και στη βολή, αλλά στον αγώνα για την ευτυχία της ανθρωπότητας. Κάτι τέτοιο, όµως, προϋποθέτει την ακεραίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας ώστε τα ανθρώπινα ιδεώδη να µην είναι ετεροκίνητα (επιταγές της θρησκείας, του έθνους, των ηγετών ή του περιβάλλοντος – οικογενειακού, επαγγελµατικού κτλ.) αλλά να έχουν βρει τη δικαίωση στην ψυχή κάθε πολίτη. • Τέλος, µε την παροχή ψυχικών εφοδίων, το άτοµο διαθέτει αγωνιστικότητα και θάρρος. Η ελευθερία αποτελεί απόκτηµα που απαιτεί θάρρος και διάθεση αυτοθυσίας για την υπερνίκηση εξωτερικών και, το ίδιο σηµαντικών, εσωτερικών περιορισµών. Η ψυχική καλλιέργεια βοηθά το άτοµο να αναπτύξει τις εσωτερικές δυνάµεις που απαιτούνται για τη θετική συστράτευσή του στους σκοπούς του κοινωνικού συνόλου.

Επίλογος: Συνοψίζοντας, γνήσιος ανθρωπιστής είναι ο υπεύθυνος άνθρωπος, ο οποίος, προτάσσοντας τη γνωσιολογική και την ηθική ευθύνη του, στρατεύεται θετικά στην κοινωνία µε συνέπεια να αναδεικνύεται σε γνήσιο πνευµατικό άνθρωπο

Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.