Ζωντανές πηγές σύγχρονου πατριωτισμού
§1. Ανάμεσα στις ποικίλες αντιδράσεις που προκαλεί η εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης στη χώρα μας συγκαταλέγεται και ένα είδος πατριωτισμού που περιορίζεται σε νοσταλγικές αναμνήσεις και μας έχει μεταβάλει σε σκαντζόχοιρους που υψώνουν τα αγκάθια τους σε οτιδήποτε νομίζουμε ότι μπορεί να απειλήσει την εθνική μας ακεραιότητα και ιδιαιτερότητα. Με αυτό το είδος του πατριωτισμού εύκολα κλείνουμε τα ιδεολογικά μας σύνορα, αρνούμαστε νέα πνευματικά ή καλλιτεχνικά προϊόντα, αρνούμαστε νέες ιδέες και νέες μορφές ζωής. Ο πατριωτισμός αυτός έλκει την καταγωγή από τη Μεγάλη Ιδέα, που διατυπώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, εξελίχθηκε σε κυρίαρχη εθνική ιδεολογία επί έναν αιώνα, μας οδήγησε σε θριάμβους και περιπέτειες και γενικά έπαιξε καίριο ρόλο στη διαμόρφωση του νεοελληνικού έθνους και κράτους.
§2. Κάποτε, όμως, εξαντλήθηκε και έσβησε, επειδή σε αυτόν τον κόσμο δεν είμαστε μόνοι μας με εξ ουρανού εθνικά πεπρωμένα. Υπάρχουν και άλλοι με μικρές ή μεγάλες ιδέες. Το ερώτημα είναι: επειδή μετά τη Μεγάλη Ιδέα βρεθήκαμε χωρίς εθνική ιδεολογία, που να συνενώνει τις προσπάθειες μας σε μια συλλογική έκφραση και πράξη, μήπως σπασμωδικά αναζητούμε μια νέα εθνική ιδεολογία, ένα νέο σύγχρονο πατριωτισμό; Και ποιος μπορεί να είναι αυτός;
§3. Ας σκεφθούμε λογικά και πρακτικά. Η πατρίδα μας είναι αυτή που έχουμε, με το έδαφος της και τα σύνορα της. Δεν ξέρω αν είμαστε οι απευθείας και γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Συνήθως σε 2.500 χρόνια όλα αλλάζουν και μόνο ένα ... εθνολογικό DNA μπορεί να λύσει τον γρίφο, όταν ανακαλυφθεί. Μέχρι τότε ένα είναι βέβαιο: ότι σ' αυτό το έδαφος που είναι η πατρίδα μας επί 3.000 χρόνια και πλέον, ζουν άνθρωποι που ουσιαστικά μιλούν την ίδια γλώσσα. Πέρασαν κατακτητές, ασφαλώς θα έγιναν επιμειξίες, πέρασαν και άλλες γλώσσες, αλλά η ελληνική γλώσσα έμεινε γαντζωμένη στον βραχώδη αυτό τόπο και στην απόληξη της, τη νέα ελληνική γλώσσα, είναι ο μόνος βέβαιος και γνήσιος απόγονος της αρχαίας.
§4. Μια πρώτη απαίτηση πατριωτισμού είναι να διαφυλάξουμε αυτή τη γλώσσα και να την αναπτύξουμε, να εγγυηθούμε τη συνέχεια της. Είναι, άλλωστε, το εθνικό σημείο, η εθνική αχίλλειος πτέρνα, που δέχεται τη σφοδρότερη και απειλητικότερη επίθεση. Και επειδή η γλώσσα δεν είναι μόνο ένα όργανο συνεννόησης (αυτό είναι το λιγότερο που είναι) αλλά φορέας παιδείας και πολιτισμού, σ' αυτήν κατ' ανάγκη θα στηρίξουμε την εθνική μας ιδιαιτερότητα, για να ζήσουμε εμείς και να προσφέρουμε στους άλλους. Αρκεί να ακούσει κανείς μια εκπομπή της τηλεόρασης μας για να πειστεί πόσο εκπληρώνουμε αυτό το πατριωτικό καθήκον.
§5. Ας πάμε λίγο πιο πέρα. Αυτό το έδαφος, που είναι η πατρίδα μας, είχε δάση, ποτάμια, πηγές, βουνά, κάμπους, θάλασσες, ακρογιαλιές, με δυο λόγια είχε την εδαφική του ιδιαιτερότητα. Που δεν είναι μόνο παθητικά εδαφική, αλλά και ενεργητικά ιστορική και πολιτισμική. Είχε τον Μαραθώνα, τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα και ήταν η φυσική κατοικία όλων των θεών και των μύθων που έφτασαν ως εμάς. Είναι αυτό που λέμε τα τελευταία χρόνια φυσικό περιβάλλον, που δεν είναι μόνο απλά και μόνο φυσικό, υλικό, αλλά και ιδεατό που περιβάλλει τη ζωή μας με μια αέναη και ζωντανή σχέση μαζί της. Το τραγικό τέλος του Ελαιώνα, που ξεκινούσε από την Πάρνηθα και έφτανε ως το Φάληρο και ήταν αρχαιότερος του Παρθενώνα, και όλη η καταστροφή που προκαλέσαμε τα τελευταία χρόνια καίγοντας, κτίζοντας αυθαίρετα, μολύνοντας πηγές και ποτάμια και ακτές, δείχνουν πόσο εκπληρώσαμε και αυτό το πατριωτικό καθήκον, να διατηρήσουμε και να συντηρήσουμε το φυσικό περιβάλλον. Δέχεται, ως εθνικό αγαθό, τη σφοδρότερη επίθεση και δεν υπάρχει κανείς να το υπερασπισθεί από μια πραγματική επιδρομή βαρβάρων.
§6. Το έδαφος αυτό, όπου ζούμε και είναι η πατρίδα μας, έχει κράτος και θεσμούς. Το κράτος μας θα πρέπει να σταθεί με εθνική αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια δίπλα σε άλλα κράτη. Πολλή συζήτηση γίνεται τα τελευταία χρόνια αν το κράτος θα πρέπει να είναι μικρό ή μεγάλο. Κανείς δεν ενδιαφέρεται γι' αυτό. Εκείνο που ενδιαφέρει όλους, την πολιτική ηγεσία αλλά και άλλες ηγετικές ομάδες, είναι οι θεσμοί της Δημοκρατίας, με πανάρχαια επίσης καταγωγή, που αποτελούν μια από τις ουσιαστικότερες για τη συλλογική ζωή μας κατακτήσεις. Το αισθανόμαστε περισσότερο όταν μας λείπουν. Όταν δεν μας λείπουν, συναγωνιζόμαστε μεταξύ μας, πολίτες και ηγεσίες, ποιος θα τους παραβιάσει ή θα τους θέσει στην υπηρεσία της καθημερινής μεγάλης ή μικρής αρπαχτής.
§7. Ανέφερα αυτές τις περιπτώσεις για να δείξω από πού μπορεί να πηγάσει ο σύγχρονος πατριωτισμός μας και η ζωντανή αγάπη για την πατρίδα μας. Υπάρχουν και πολλές άλλες.
Διασκευή από κείμενο του Αντώνη Καρκαγιάννη
Ασκήσεις
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (130 λέξεις).
25 μονάδες
Β1. Να καταγράψετε τα σημεία που διαφοροποιούν τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό σε μια παράγραφο που θα αναπτύξετε με τη μέθοδο της αντίθεσης. Η παράγραφος να διαθέτει πλήρη δομή (θεματική περίοδο, λεπτομέρειες σχόλια και πρόταση κατακλείδα)
10 μονάδες
Β2. Ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην παράγραφο §3 του κειμένου;
5 μονάδες
Β3. Από το β' συνθετικό των λέξεων που ακολουθούν να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις (απλές ή σύνθετες): επιμειξίες, απόληξη, αυθαίρετα, υπερασπιστεί
4 μονάδες
Β4. Να αλλάξετε την ποιητική γλώσσα σε αναφορική στις φράσεις:
α) «...ένα είδος πατριωτισμού που περιορίζεται σε νοσταλγικές αναμνήσεις και μας έχει μεταβάλει σε σκαντζόχοιρους που υψώνουν τα αγκάθια τους σε οτιδήποτε νομίζουμε ότι μπορεί να απειλήσει την εθνική μας ακεραιότητα και ιδιαιτερότητα.».
β) «Είναι, άλλωστε, (η γλώσσα) το εθνικό σημείο, η εθνική αχίλλειος πτέρνα, που δέχεται τη σφοδρότερη και απειλητικότερη επίθεση.»
6 μονάδες
Γ. Με δεδομένο πως θεωρείτε την ανάπτυξη εθνικιστικών συναισθημάτων άσκοπη και δυσλειτουργική προοπτική για τον σύγχρονο νέο, να γράψετε ένα άρθρο (500 - 600 λέξεων) στο οποίο, αφού προσδιορίσετε την αξία που έχει ο πατριωτισμός για ένα λαό να εξηγήσετε πώς η φροντίδα για τη γλώσσα, το φυσικό περιβάλλον, τους θεσμούς αποτελεί τη σύγχρονη ένδειξη φιλοπατρίας και να αναφέρετε και άλλα στοιχεία που "προωθούν τη φιλοπατρία σήμερα".
50 μονάδες
Απαντήσεις
Α. Περίληψη
Ο συγγραφέας με το κείμενο αυτό προσπαθεί να προσδιορίσει τη σύγχρονη μορφή του πατριωτισμού. Αρχικά απορρίπτει ως ξεπερασμένη τη στάση που θεωρεί εχθρικό οτιδήποτε ξένο αποδίδοντας την στον παρωχημένο μεγαλοϊδεατισμό του 19ου αιώνα, και επιδιώκει να αναζητήσει και να προσδιορίσει τα κριτήρια και το περιεχόμενο ενός σύγχρονου πατριωτικού συναισθήματος. Μη θεωρώντας επαρκές το κριτήριο της φυλετικής καθαρότητας προτείνει την ελληνική γλώσσα και τη διαχρονική παρουσία της στον τόπο αυτό ως βασικό πιστοποιητικό της εθνικής μας ταυτότητας. Πιστεύει ότι, αν θέλουμε να είμαστε πατριώτες, οφείλουμε να την προστατεύσουμε ως φορέα πολιτισμού, αλλά σήμερα αδρανούμε. Ως δεύτερο κριτήριο αγάπης για τον τόπο μας αναφέρει το σεβασμό στο περιβάλλον φυσικό και ιστορικό το οποίο, όμως, υποβαθμίζουμε. Ως τρίτο κριτήριο πατριωτισμού αναγνωρίζει την πίστη στους δημοκρατικούς θεσμούς που, δυστυχώς, σήμερα παραβιάζουμε χωρίς αναστολές.
(λέξεις 129)
Β1. Ενδεικτική παράγραφος
Αν ο πατριωτισμός είναι κατάφαση, ο εθνικισμός είναι άρνηση. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε το ενδιαφέρον και την αγάπη για την πατρίδα, ενώ στη δεύτερη την φοβική επιθετικότητα σε ό,τι ανοίκειο, τουλάχιστον εθνικά. Οι πατριώτες με σεβασμό για την πατρίδα τους αγωνίζονται να την αναπτύξουν. Αντίθετα οι εθνικιστές επιδίδονται σε προσβλητικούς χαρακτηρισμούς για τους αλλοεθνείς, απαξιώνουν την αξία άλλων πολιτισμών, μικρόνοα αρνούνται την συμβολή της διεθνιστικής ματιάς, πολλές φορές αποκλείοντας από την πατρίδα τους κι αυτήν ακόμη την προσφορά της συνεργασίας. Όμως η έννοια του πατριωτισμού, ως έννοια θετική μόνο με θετικό τρόπο μπορεί να εκφράζεται.
(λέξεις 95)
Β2. Τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι:
• «Η πατρίδα μας είναι αυτή που έχουμε, με το έδαφος της και τα σύνορα της», τεκμήριο- γενική αλήθεια
• «και μόνο ένα... εθνολογικό DNA μπορεί να λύσει τον γρίφο, όταν ανακαλυφθεί», ειρωνεία
• «ότι σ' αυτό το έδαφος που είναι η πατρίδα μας επί 3.000 χρόνια και πλέον, ζουν άνθρωποι που ουσιαστικά μιλούν την ίδια γλώσσα.» τεκμήριο- γενική αλήθεια
• «η νέα ελληνική γλώσσα, είναι ο μόνος βέβαιος και γνήσιος απόγονος της αρχαίας» τεκμήριο - γενική αλήθεια
• «η ελληνική γλώσσα έμεινε γαντζωμένη στον βραχώδη αυτό τόπο» αφήγηση
Β3. επιμειξίες: μεικτός, μείγμα
απόληξη: ληξιαρχικός, ληξιπρόθεσμος
αυθαίρετα: αφαίρεση, διαίρεση
υπερασπιστεί: ασπίδα, συνασπισμός
Β4.α) «...ένα είδος πατριωτισμού που περιορίζεται σε νοσταλγικές αναμνήσεις και μας έχει μεταβάλει σε σκαντζόχοιρους που υψώνουν τα αγκάθια τους σε οτιδήποτε νομίζουμε ότι μπορεί να απειλήσει την εθνική μας ακεραιότητα και ιδιαιτερότητα.».
«... ένα είδος πατριωτισμού που περιορίζεται σε νοσταλγικές αναμνήσεις και μας έχει μεταβάλει σε εσωστρεφείς χαρακτήρες που αντιδρούμε σε οτιδήποτε νομίζουμε ότι μπορεί να απειλήσει την εθνική μας ακεραιότητα και ιδιαιτερότητα.».
β) «Είναι, άλλωστε, (η γλώσσα) το εθνικό σημείο, η εθνική αχίλλειος πτέρνα, που δέχεται τη σφοδρότερη και απειλητικότερη επίθεση.»
«Είναι, άλλωστε, (η γλώσσα) το εθνικό σημείο, η αδυναμία μας, που δέχεται τη σφοδρότερη και απειλητικότερη επίθεση.»
Γ. Παραγωγή λόγου
Πρόλογος
ΤΙΤΛΟΣ: (π.χ. ΓΙΑ ΜΙΑ ΖΩΝΤΑΝΗ ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ή ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ;)
• Τονίζουμε το γεγονός ότι δυστυχώς ΣΗΜΕΡΑ τα εθνικιστικά συνθήματα βρίσκουν απήχηση σε πολλούς νέους
• Διαπιστώνουμε τα αδιέξοδα του εθνικισμού και τον διαφοροποιούμε με σαφήνεια από τον πατριωτισμό / φιλοπατρία / εθνισμό.
• Δηλώνουμε την ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί το περιεχόμενο της έννοιας αγάπη για την πατρίδα και να καταγραφούν τα συστατικά της.
Κυρίως θέμα
Ζητούμενο α': αξία που έχει ο πατριωτισμός για ένα λαό
► προσδιορίζει την εθνική ταυτότητα που είναι σημαντική για τη συνοχή του συνόλου. Καθορίζει μια πολιτιστική ομοιογένεια που μας διαφοροποιεί δημιουργικά από τους άλλους λαούς.
► η συνείδηση της ιστορικότητας προσφέρει την αίσθηση της αυτοπεποίθησης στα μέλη της κοινότητας με συνακόλουθη την ασφάλεια που προκύπτει από τη γνώση του κοινού παρελθόντος. Παράλληλα ενεργοποιεί την αίσθηση του σκοπού, της συνέχειας και προβάλλει προοπτικές για το μέλλον
► ικανοποιεί την ανάγκη του ανήκειν, τη συλλογικότητα και διευκολύνει τις κοινωνικές συναλλαγές με βάση την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη μιας εθνικής ομάδας
► προτάσσει το κοινό καλό με αντίστοιχες αξίες που δημιουργεί. Ενεργοποιεί το δυναμικό μιας χώρας περιορίζοντας την αυθαιρεσία του ατομικού συμφέροντος
► λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για τα μέλη του συνόλου (και για τη νέα γενιά) γεγονός που είναι καθοριστικό σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, όπως οι σημερινές
► προσφέρει ιδανικά απορρίπτοντας την υλιστική προσέγγιση του κυρίαρχου καταναλωτισμού
► στρέφει την προσοχή μας στον πλούτο του παρελθόντος ξεφεύγοντας από την υπεραπλουστευτική κυριαρχία του προσωρινού και του εφήμερου που επιβάλλουν οι σύγχρονες κοινωνίες
► ωστόσο ο πατριωτισμός δεν πρέπει να αλλοιώνεται παράγοντας συντηρητικούς και εθνικιστικούς μύθους, γεννώντας ρατσιστικά στερεότυπα εναντίον άλλων λαών και να καθηλώνεται σε απλοϊκά σχήματα που αρνούνται την εξέλιξη στο όνομα μιας υποτιθέμενης «εθνικής καθαρότητας»
Ζητούμενο β' : να εξηγήσετε πώς η φροντίδα για τη γλώσσα, το φυσικό περιβάλλον, τους θεσμούς αποτελεί τη σύγχρονη ένδειξη φιλοπατρίας και να αναφέρετε και άλλα στοιχεία που προωθούν τη φιλοπατρία σήμερα
► η γλώσσα είναι υπαρξιακό στοιχείο κάθε λαού αλλά και βασικό συστατικό της πολιτιστικής του ταυτότητας. Καταγράφει τις εμπειρίες του, τις κατατάσσει, τις αξιολογεί, τις μεταβιβάζει στις επόμενες γενιές. Γνωρίζοντας τη γλώσσα μας διαχρονικά την υπερασπιζόμαστε απέναντι στην άκριτη εισβολή ξένων λέξεων αλλά και στην πίεση της τεχνολογίας με τις αλλαγές που επιφέρει στους τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας
► η πατρίδα μας είναι ο τόπος μας. Ζει στη συλλογική μας μνήμη όπως και στην προσωπική. Το φυσικό περιβάλλον προσδιορίζει την ιδιαιτερότητα του τόπου μας και επηρεάζει άμεσα την ποιότητα της καθημερινής ζωής μας. Το κληρονομούμε από τους προγόνους μας και το κληροδοτούμε στους απογόνους μας. Η προστασία του φανερώνει στοιχειώδη αυτοσεβασμό και εθνική αξιοπρέπεια
► οι θεσμοί επιβεβαιώνουν την οργάνωση και τη λειτουργία της κοινωνίας μας. Προκύπτουν από τη θέληση και τις επιλογές των ανθρώπων που νιώθουν ότι συνδέονται με το συναίσθημα της φιλοπατρίας. Ο σεβασμός προς τους θεσμούς, γραπτούς και άγραφους, δηλώνει την έμπρακτη αποδοχή της μοναδικότητας της κοινωνίας μας και την εφαρμογή των κανόνων που η ίδια θεωρεί καταλληλότερους για να λειτουργήσει. Επιβεβαιώνει την αποδοχή του δημοκρατικού πνεύματος που μας χαρακτηρίζει ως λαό.
► στοιχεία που προωθούν τη φιλοπατρία σήμερα είναι και η παιδεία (προσφέρει τη γνωριμία με το παρελθόν και μέσω αυτού αναδεικνύει τις προοπτικές του μέλλοντος), η αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στην τέχνη (μουσική, χορός) στη διατροφή, στα ήθη και τα έθιμα, η προστασία των μνημείων μας, η απόρριψη του εθνικισμού και της ξενοφοβίας, η αποδοχή των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης και της διατήρησης της ιδιαιτερότητας μας στον οικουμενικό χώρο με οδηγό την εξωστρέφεια και τον κοσμοπολιτισμό, η συναισθηματική προσέγγιση του άλλου, η διαμόρφωση ενός σύγχρονου αστικού τρόπου ζωής που θα μας βοηθήσει να αντιδράσουμε στην πολιτιστική πίεση των ισχυρών λαών, η προσπάθεια προβολής της σημερινής ταυτότητας μας στο εξωτερικό.