Ο λαϊκισμός φαλκιδεύει τη δημοκρατία
Στον δημοκρατικό ουρανό αναπτύσσονται δημιουργικά οι προσωπικές και οι κοινωνικές δυνατότητες του πνεύματος του λαού, σφυρηλατούνται αξίες της πολιτιστικής παράδοσης, αξιοποιούνται θετικά οι καταλληλότητες της ανθρώπινης φύσης. Βέβαια, κανένα πολίτευμα δεν υπήρξε απόλυτα δημοκρατικό, γιατί δεν είναι δυνατόν η ανθρώπινη φύση να εκφράζεται ιδεατά στην εγκόσμια πορεία της. Το φάσμα του πάθους φαλκιδεύει τον ιδανικό χαρακτήρα της γνήσιας δημοκρατικής πολιτείας, η ανθρώπινη φύση θριαμβεύει ως δυναμική του πάθους και προσφέρει τις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες. Παρά τις αναπόφευκτες όμως ιστορικές της ατέλειες, η δημοκρατία παραμένει το μόνο ανεκτό πολίτευμα το οποίο δεν προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Κι όμως απ’ τις αδυναμίες της δημοκρατίας προκύπτουν βάναυσα πολιτεύματα τα οποία ήδη γνωρίσαμε και γνωρίζουμε. Ο λαϊκισμός αποτελεί κακοήθη όγκο στο σώμα της δημοκρατίας και δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το πνεύμα του λαού. Παρά τις αδυναμίες της, ευρύνει τις προοπτικές της δημιουργικότητας σε πάμπολλες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Ο λαϊκισμός εκφράζει την παρακμή του λαϊκού πνεύματος το οποίο απροσωποποιεί, για να του προσδώσει στη συνέχεια άκρατα, άκαιρα και ανήκουστα διεκδικητικά προνόμια. Πρώτο του γνώρισμα επομένως είναι η κολακεία. Ο Πλάτων γνώριζε αρκετά τη φαλκιδεύουσα και φαλκιδευμένη συνείδηση όταν αποκαλούσε τη «δημοκρατία», τέχνη της κολακείας. Είναι έτσι φανερό πως ο λαϊκισμός προέρχεται κυρίως από δημαγωγούς πολιτικούς, οι οποίοι οικειοποιούνται κατά βάθος την προσφορά της κολακείας τους προς τον λαό. Ο τελευταίος τους εμπιστεύεται το διεκδικητικό του μένος, τους προσδίδει στη συνέχεια μεσσιανική αποστολή, ταυτίζεται υποσυνείδητα μαζί τους και επιτρέπει στους δημαγωγούς να εκτρέπονται, να καθυβρίζουν τους αντιπάλους τους και να τους θέσουν συχνά εκτός μάχης, με τη μέθοδο της συκοφαντίας και της απάτης. Ακολουθεί το άνοιγμα των ασκών του πάθους, ο περιορισμός των δημοκρατικών θεσμών, με απώτερο στόχο τον μονοκομματισμό. Βέβαια, πρώτο θύμα είναι ο ίδιος ο λαός, ο οποίος αλυσοδένεται απ’ τα ίδια του τα πάθη, τα οποία ήδη έχει προσφέρει στους δημαγωγούς εκπροσώπους του.
... … Βέβαια ο λαϊκισμός εκφράζει την παρακμή του λαϊκού πνεύματος και όπου εκπροσωπείται από κυβερνήσεις, φαλκιδεύει οπωσδήποτε τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η παρακμή της Δημοκρατίας είναι κατά κύριο λόγο κοινή παρακμή και οφείλεται σε άμβλυνση των αυτοσυνειδησιακών απαρχών του λαό.
Νίκος Μακρής Λαϊκισμός και Δημοκρατία
1. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου σε μία παράγραφο 100 περίπου λέξεων.
(Μονάδες 25)
2. Να αναπτύξετε σε 80 - 90 λέξεις το νόημα του παρακάτω αποσπάσματος: «... η δημοκρατία παραμένει το μόνο ανεκτό πολίτευμα το οποίο δεν προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια»
(Μονάδες 10)
3. Αφού χαρακτηρίσετε το είδος του δοκιμίου να βρείτε μέσα απ’ αυτό τη θέση του συγγραφέα.
(Μονάδες 10)
4. Να βρείτε συνώνυμα για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις: έκφανση, ιδεατός, φαλκιδεύω, άμβλυνση, δημαγωγός.
(Μονάδες 5)
5. Ο Ν. Μακρής στο κείμενό του αναφέρει: «Ο λαϊκισμός αποτελεί κακοήθη όγκο στο σώμα της δημοκρατίας και δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με το πνεύμα του λαού». Στηριγμένοι στη διαπίστωση του συγγραφέα να παρουσιάσετε εκφάνσεις του λαϊκισμού σε διάφορους τομείς της ζωής μας και να επισημάνετε τα αίτια του φαινομένου. Οι απόψεις σας να καταγραφούν σε δοκιμιακό κείμενο 700 περίπου λέξεων.
(50 μονάδες)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η δημοκρατία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ατομική και κοινωνική ανάπτυξη, για τη σφυρηλάτηση των παραδοσιακών αξιών. Είναι το πολίτευμα εκείνο που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ωστόσο, τα ανθρώπινα πάθη αλλοιώνουν τη γνήσια δημοκρατία, υποβαθμίζοντάς την σε αστική. Ο λαϊκισμός αποτελεί αρνητική έκφραση της δημοκρατίας. Αυτός αποδεικνύει περίτρανα το μαρασμό του λαϊκού πνεύματος. Οι δημοκόποι, χρησιμοποιώντας την κολακεία, αποσκοπούν να κερδίσουν το λαό, συκοφαντώντας ανελέητα τους αντιπάλους τους. Αποτέλεσμα, η κατάλυση της δημοκρατίας και η επικράτηση του μονοκομματισμού. Πρωταρχικό και βασικότερο θύμα, αποτελεί ο λαός ο οποίος επέρχεται σε κατάσταση παρακμής και χάνει αυτοσυνειδησιακό του πνεύμα.
(Αρ. λέξεων 96)
2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Η δημοκρατία είναι από τη φύση της προστάτης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αφού ως κέντρο έχει τον άνθρωπο. Προσφέρει ίσες ευκαιρίες πνευματικής ανάπτυξης, δίνει τη δυνατότητα, της ελεύθερης διακίνησης ιδεών. Εξασφαλίζει την αξιοκρατία αφού, με την καθιέρωση κριτηρίων, αναδεικνύονται οι ικανότεροι. Η δημοκρατία γίνεται ο προασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελεί τη βάση για την ανθρώπινη αρμονική συνύπαρξη. Προνοεί για τους οικονομικά ασθενείς πολίτες, προσφέρει κοινωνική ασφάλιση και παρέχει τη δυνατότητα ελεύθερης οικονομικής δραστηριότητας. Αποτελεί προϋπόθεση για την ανθρώπινη αρμονική συνύπαρξη καθώς και για την ευπραξία των πολιτών.
3. Είδος δοκιμίου:
Αποδεικτικό Θέση συγγραφέα: Ο δοκιμιογράφος ασχολείται με τον όρο «λαϊκισμός». Τον θεωρεί αρνητική έκφραση της δημοκρατίας και διατυπώνει στη δεύτερη παράγραφο ότι «λαϊκισμός αποτελεί κακοήθη όγκο στο σώμα της δημοκρατίας και δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το πνεύμα του λαού». Η θέση του αυτή διατυπώνεται με άμεσο τρόπο.
4. Λεξιλόγιο – Συνώνυμα:
► έκφανση = έκφραση, εκδήλωση
► ιδεατός = φανταστικός, ιδεώδης
► φαλκιδεύω = αλλοιώνω, αποσαθρώνω
► άμβλυνση = εξασθένιση, περιορισμός
► δημαγωγός = δημοκόπος, λαοπλάνος
5. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η δημοκρατία αποτελεί το κατεξοχήν πολίτευμα που θεμελιώνει τη ζωή και τον πολιτισμό και εξασφαλίζει την πρόοδο και τη δημιουργικότητα, επιτρέποντας την ατομική και κοινωνική ανάπτυξη του πνεύματος. Στηρίζεται στη λαϊκή κυριαρχία που δυστυχώς υπονομεύεται στις μέρες μας από πατερναλιστές πολιτικούς που για χρησιμοθηρικούς λόγους χειραγωγούν το λαό. Οδηγούμαστε έτσι σε ευτελισμό του δημοκρατικού πνεύματος και σε εκμαυλισμό της πολιτικής ζωής.
Βασικό σύμπτωμα της πολιτικής κρίσης που βιώνουμε είναι το φαινόμενο του λαϊκισμού, η κατ’ επίφαση λαϊκότητα. Πρόκειται για μια ψευδή ιδεολογία που εμφανίζεται εκεί όπου ο λαός κατά ιδεολογία μόνο είναι κυρίαρχος, στην πραγματικότητα όμως είτε δε μετέχει είτε μετέχει περιορισμένα στην άσκηση εξουσίας. Ο λαϊκισμός διαβρώνει την πολιτική με τη δημαγωγία, τη χειραγώγηση και την προσωπολατρία. Ο πατερναλιστής πολιτικός καταφεύγει στην κολακεία και επικαλείται συχνά τη θέληση, το συμφέρον και την προοπτική του λαού, στην πραγματικότητα όμως εξυπηρετεί τον εαυτό του, τα φιλόδοξα σχέδιά του. Οι αξίες χάνουν το νόημά τους, ο λαός αποκόπτεται από τις πραγματικές του ρίζες και αυτοϋποκαθίσταται. Έτσι η δημοκρατικότητα γίνεται ουσιαστικά το προσωπείο του φασισμού.
Το φαινόμενο του λαϊκισμού βεβαίως δεν περιορίζεται στο χώρο της πολιτικής αλλά επεκτείνεται σε πολλούς τομείς της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Η τέχνη δεν έχει μείνει αλώβητη από αυτόν. Στο συγκεκριμένο χώρο η κίβδηλη λαϊκότητα εμφανίζεται με την εμπορευματικοποιημένη τέχνη και τη μορφή της ανταπόκρισης των αυτοαποκαλούμενων καλλιτεχνών σε αυτό που θέλει ο λαός. Στο θέατρο, στο χορό και στη μουσική η κακογουστιά και η άγνοια, ο εκχυδαϊσμός παρουσιάζονται ως λαϊκή και μοντέρνα τέχνη που πηγάζει από τον ψυχισμό του λαού. Τα οργανωμένα συμφέροντα σε συνεργασία με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασκούν πλύση εγκεφάλου και επιβάλλουν το νεοεμφανιζόμενο λαϊκό στοιχείο. Απότοκος όλης αυτής της κατάστασης είναι η διαστροφή της αισθητικής του λαού.
Ακολούθως στο χώρο της εκπαίδευσης των νέων, ευαίσθητο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, πλεονάζουν τα φαινόμενα του λαϊκισμού. Για ψηφοθηρικούς λόγους η εκάστοτε πολιτική ηγεσία εκμεταλλεύεται τα όνειρα παιδιών και γονιών καλλιεργώντας το μύθο των ίσων μορφωτικών ευκαιριών, δημιουργώντας ειδικότητες χωρίς επαγγελματική προοπτική, διακηρύττοντας την ελεύθερη εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το ίδιο πνεύμα χαρακτηρίζει τις διακηρύξεις για δωρεάν παιδεία, για μεταρρυθμίσεις που θα επιφέρουν την οικονομική ελάφρυνση των γονέων.
Ακόμα και ο αθλητισμός πλήττεται από το λαϊκισμό. Η επίκληση στο ολυμπιακό ιδεώδες για τη νομιμοποίηση της εμπορευματοποίησης του αθλητισμού, η ευγενής άμιλλα στον επαγγελματικό αθλητισμό, η μετατροπή των Ολυμπιακών αγώνων σε υπερθέαμα φανερώνουν την αλλοίωση του χώρου. Εξάλλου χαρακτηριστική είναι η ηρωοποίηση αθλητών και κυρίως η «στράτευσή» τους στο χώρο της πολιτικής.
Καθίσταται επομένως ευδιάκριτο ότι το πνεύμα του λαϊκισμού διαβρώνει επικίνδυνα ολοένα και περισσότερους τομείς της σύγχρονης πραγματικότητας. Τα αίτια της όξυνσης του φαινομένου πρέπει να αναζητηθούν στον ίδιο το λαό του οποίου η ηθικοπνευματική καλλιέργεια δε συμβαδίζει με την τεχνογνωσία. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που εσκεμμένα καλλιεργούν οι λαϊκιστές και η έλλειψη κριτικού πνεύματος εμποδίζει το λαό να διακρίνει το δημαγωγό από το σωστό ηγέτη. Η εξειδίκευση και η στείρα απομνημόνευση γνώσεων οδηγεί στη μονομέρεια και το μονολιθικό τρόπο σκέψης. Αλλά και η πολυπραγμοσύνη του σύγχρονου ανθρώπου υποβάθμισε το ενδιαφέρον του για πνευματική καλλιέργεια .Ο σημερινός άνθρωπος αρκείται στην απλή συλλογή πληροφοριών, δεν εμβαθύνει στην ουσία τους, με αποτέλεσμα να δέχεται άκριτα οτιδήποτε του προβάλλουν. Οι λαϊκιστές εκμεταλλεύονται την αδυναμία ή την αδιαφορία του λαού να αναλύσει τις καταστάσεις και τον μετατρέπουν σε φερέφωνο τους με διάφορα συνθήματα, κενολογίες, κολακείες και γενικότερα επιτηδευμένη χρήση της γλώσσας.
Συνυπεύθυνη θεωρείται και η ελλιπής λαϊκή συμμετοχή στη δημόσια ζωή από αδιαφορία, έλλειψη χρόνου ή παραίτηση. Εξάλλου υπό το κλίμα του υλικού ευδαιμονισμού και του ωφελιμισμού ο πολίτης γίνεται εγωκεντρικός και αδιαφορεί για τα κοινωνικά προβλήματα. Δε συνειδητοποιεί την κοινωνική του ευθύνη και κυρίως τις συνέπειες των πράξεών του.
Επιπροσθέτως το φαινόμενο του λαϊκισμού καλλιεργείται ιδιαίτερα μέσα από τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα προκειμένου να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη με τρόπο που εξυπηρετεί τους ιδιοτελείς σκοπούς τους. Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που ευνοούν την προσκόλληση σε πρόσωπα αποδίδοντας πλαστές ιδιότητες σε δήθεν χαρισματικά άτομα. Καλλιεργούν μάλιστα τη συγκινησιακή πρόσδεση των πολιτών με τα άτομα αυτά έτσι ώστε να αναστέλλεται η κρίση τους. Γενικά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μετατρέπονται σε προπαγανδιστικά όργανα ασκώντας πλύση εγκεφάλου και επιφέροντας αδράνεια του πνεύματος και εφησυχασμό.
Φυσικά βασικός υπαίτιος είναι ο πολιτικός ηγέτης ο οποίος όντας αλλοτριωμένος ο ίδιος δε διστάζει να μετέλθει αθέμιτα μέσα, προκειμένου να εκλεγεί και να ικανοποιήσει τη ματαιοδοξία του. Το ίδιο υπεύθυνος θεωρείται και ο πολίτης που μαζοποιείται και εκχωρεί στους άλλους τα δικαιώματά του.
Αυτόδηλες καθίστανται από τα παραπάνω οι ανησυχητικές διαστάσεις που λαμβάνει το φαινόμενο του λαϊκισμού στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι συνέπειές του είναι σοβαρές, για αυτό οποιαδήποτε αδιαφορία ίσως αποβεί ολέθρια. Είναι εφικτή η άμβλυνση, ενδεχομένως και η εξάλειψή του, αρκεί να ληφθούν εγκαίρως τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου ο άνθρωπος να συνεχίσει τη δημιουργική του πορεία σε μια «αποκαταστημένη» δημοκρατία.
επιμέλεια: Φιλολογική ομάδα του φροντιστηριακού ομίλου ΕΝΑ
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.