ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ
Ορισμοί
- Μάζα : Ένα ευρύ αδιαφοροποίητο και αδιάρθρωτο σύνολο προσώπων που παρέχει την ψευδαίσθηση της εγγύτητας και του ανήκειν σε ένα ομοιογενές σύνολο . Αποτελεί υποκατάστατο και φενάκη της κοινωνικότητας που εκπορεύεται από την αλλοτρίωση του ανθρώπου και τον αντικοινωνικό και απάνθρωπο σύγχρονο τρόπο ζωής .
- Μαζοποίηση : Η τάση του σύγχρονου ανθρώπου να εξομοιώνεται με τους άλλους και να οδηγείται στην απώλεια της ατομικότητάς του και στην απορρόφησή του από τη μάζα , αφού έχει απολέσει τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν οντότητα αυτόνομη , μοναδική και αυτόφωτη .
- Κομφορμισμός : Η τάση του ανθρώπου να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στις αντιλήψεις , τις συνήθειες , τα έθιμα κλπ. της κοινωνίας στην οποία ανήκει , ακόμα κι αν δεν τον εκφράζουν .
Τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου – κομφορμιστή
- βίαιη και αυταρχική συμπεριφορά απέναντι σε οποιονδήποτε διαφορετικό
- πρόταξη των δικαιωμάτων του χωρίς συνυπολογισμό των υποχρεώσεών του
- homo teleopticus , αδιαφορία για τα γενικότερα προβλήματα της εποχής : καταστροφή της φύσης , ανεργία , εγκληματικότητα
- αδιαφορία και αποστασιοποίηση από τα κοινά
- ανάπτυξη μηδενιστικής κριτικής πάνω στις δραστηριότητες άλλων , χωρίς να υπάρχει η κατάλληλη γνώση
- εύκολη εξαγωγή συμπερασμάτων πάνω σε σύνθετα ζητήματα , φανατισμός και χειραγώγηση , απογοήτευση και παραίτηση
Μορφές της μαζοποίησης
|
|
Αίτια της μαζοποίησης
Ευθύνη του ατόμου
- Αυτοαλλοτρίωση , πνευματική ένδεια , αποπνευματοποίηση - απώλεια κρίσης , αδυναμία δημιουργικής αμφιβολίας , γόνιμης αμφισβήτησης > αδιαφορία , ωχαδερφισμός > μειωμένη αντίσταση σε προπαγανδιστικούς μηχανισμούς , παραίτηση από το δικαίωμα και υποχρέωση του σκέπτεσθαι
- Φόβος απόρριψης από την κοινωνία , έλλειψη αυτοπεποίθησης , ανασφάλεια = επιθυμία ένταξης στο κοινωνικό σύνολο , φόβος αποκλεισμού και περιθωριοποίησης , ατολμία διαφοροποίησης > συμμόρφωση , υποταγή , κομφορμισμός με τα κοινωνικά στερεότυπα
Σύγχρονες συνθήκες
- Συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα : διόγκωση των μεγαλουπόλεων , συνωστισμός , ανωνυμία > απροσωποποίηση
- Κατάρρευση αξιών , απουσία ιδανικών , ηθική παρακμή > απογοήτευση , αποπροσανατολισμός , μηδενιστική θεώρηση της ζωής , ισοπέδωση των πάντων και της ανθρώπινης προσωπικότητας
- Εκβιομηχάνιση εργασίας και ψυχαγωγίας , τεχνοκρατικό πνεύμα > εγκλωβισμός στα στενά της ειδίκευσης , μηχανοποίηση της σκέψης , στέρηση δημιουργίας και πρωτοβουλιών , εμπορευματοποιημένη και μαζική κουλτούρα , κατευθυνόμενη και τυποποιημένη διασκέδαση – ψυχαγωγία
- Οργανωμένα συμφέροντα πολιτικών , θρησκευτικών και αθλητικών οργανώσεων > λαϊκισμός , προπαγάνδα > όξυνση του φανατισμού και της πόλωσης σε άτομα που έχουν ανάγκη να ενταχθούν σε κάποιο σύνολο
- Ανέχεια , στερήσεις , εξαθλίωση > εξάρτηση , ανασφάλεια , αγώνας για την κάλυψη βασικών αναγκών > εύκολη αποδοχή ιδεολογιών ή μεσσιανικών κινημάτων και υποσχέσεων
- Υλιστικό πνεύμα της εποχής , καταιγισμός με διαφημιστικά μηνύματα , υπερκατανάλωση , μόδα > κυριαρχία του υλικού ευδαιμονισμού > πτώχευση των ανθρωπιστικών ιδανικών
Ευθύνη των φορέων αγωγής
- Εκπαίδευση : έμφαση στην τεχνική κατάρτιση , χρησιμοθηρική προσέγγιση της γνώσης > αδυναμία παροχής σφαιρικής παιδείας , καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και της ικανότητας για αμφισβήτηση , αυτοκαθορισμό
- ΜΜΕ : παρέχουν έτοιμα , προπαρασκευασμένα duplicata ( υποκατάστατα ) , πρότυπα ζωής μέσω της παντοδυναμίας της εικόνας > παθητικοποιούν και αιχμαλωτίζουν τη σκέψη του δέκτη
- Πολιτεία : απρόσωπη κρατική γραφειοκρατία , ομοιογένεια των στόχων , διαχειριστική πολιτική , χρησιμοθηρικοί στόχοι = ο πολίτης αντιμετωπίζεται ως στατιστικό στοιχείο > απαξίωση του πολιτικού συστήματος > αδιαφορία
Συνέπειες της μαζοποίησης
Για το άτομο
- Ηθικό επίπεδο : αναίρεση της ατομικότητας και της μοναδικότητας του ατόμου > εκφυλισμός της αξιοπρέπειας , απώλεια συναίσθησης της κοινής ευθύνης
- Ψυχικό επίπεδο : απώλεια αυτοτέλειας , αυτοκυριαρχίας , αλλοτρίωση > ο άνθρωπος άβουλο και ετερόφωτο ον , έρμαιο των παθών και των ενστίκτων της αγέλης , επιθετικότητα , βιαιότητα
- Πνευματικό επίπεδο : νέκρωση κριτικής , απώλεια λογικής , στέρηση προβληματισμού > πνευματική υποδούλωση , επιρρέπεια στο φανατισμό , το δογματισμό , τη μισαλλοδοξία
Για το σύνολο
- Κοινωνικό επίπεδο : καλλιέργεια φανατισμού , έξαρση παθών , αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς , αδιαφορία για τα κοινωνικά προβλήματα , στασιμότητα στην επίλυσή τους , ρατσιστικές εκδηλώσεις , περιθωριοποίηση δακτυλοδεικτούμενων ομάδων > διάσπαση του κοινωνικού ιστού , διασάλευση της κοινωνικής ευρυθμίας
- Πολιτικό επίπεδο : κατίσχυση της δημαγωγίας , του πολιτικού φανατισμού , υπονόμευση της δημοκρατίας > κυριαρχία ολοκληρωτικών καθεστώτων , απομάκρυνση του πολίτη από τη λήψη αποφάσεων , μετατροπή του σε ψηφοφόρο , αδυναμία ουσιαστικού ελέγχου της ηγεσίας
- Πολιτιστικό επίπεδο : απώλεια πρωτοβουλίας , ελεύθερης σκέψης και δημιουργίας > πολιτιστική στασιμότητα > ξενομανία , μοντερνισμός > μαζική κουλτούρα
- Εθνικό επίπεδο : αλλοτρίωση εθνικής συνείδησης και εθνικής φυσιογνωμίας
- Διεθνές επίπεδο : παγκόσμια τυποποίηση , ομοιομορφία , ισοπέδωση των ιδιαιτεροτήτων > πολιτικός , κοινωνικός και πολιτισμικός καισαρισμός των ισχυρών
Νέοι και κοινωνικός κομφορμισμός
1η στάση : αντιδραστικοί , επαναστάτες , αμφισβητίες , ριζοσπάστες , ενεργητικοί , δραστήριοι , ιδεολόγοι , με διάθεση πρωτοτυπίας και διαφοροποίησης > δεν υιοθετούν τις τάσεις , τις αρχές της ευρύτερης κοινωνικής ομάδας > δεν πέφτουν θύματα του κομφορμισμού
2η στάση : επιπόλαιοι , ανώριμοι , παρορμητικοί ,κρίνουν με το συναίσθημα , μιμούνται εύκολα και άγονα , απόλυτοι από έπαρση και αλαζονεία , αδιαμόρφωτοι , χωρίς ολοκληρωμένη ικανότητα κρίσης > συχνά είναι πιο ευάλωτοι στις επιταγές της μάζας και στο φανατισμό
Τρόποι αντιμετώπισης της μαζοποίησης
Ευθύνη του ατόμου
- Ανάπτυξη προβληματισμού , γόνιμη αμφισβήτηση , καλλιέργεια κριτικής σκέψης > αποφυγή δογματισμού και φανατισμού , έλεγχος των μεταδιδόμενων μηνυμάτων , επιλεκτική άντληση στοιχείων της μόδας , διασταύρωση πληροφοριών , ισχυροποίηση της προσωπικότητας > δημιουργία μιας αυτόνομης , ελεύθερης και ανεξάρτητης προσωπικότητας , ενός ατόμου ικανού να αλιεύσει από την ομάδα ό,τι κρίνει ως αληθινό με τα δικά του κριτήρια .
Ευθύνη των φορέων αγωγής
- Οικογένεια – Σχολείο : καλλιέργεια της προσωπικότητας με την παροχή σφαιρικής , ανθρωπιστικής παιδείας > ενεργοποίηση του νέου με το διάλογο , τη συμμετοχικότητα στη λήψη αποφάσεων , την ανάληψη πρωτοβουλιών και ευθυνών > σφαιρική αντίληψη του κόσμου > ενεργητικός νους
- ΜΜΕ : έλεγχος των μεταδιδόμενων μηνυμάτων , υιοθέτηση μιας παιδευτικής , ψυχαγωγικής νοοτροπίας
- Πολιτεία : αναπροσανατολισμός των στόχων του πολιτικού συστήματος , ισχυροποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης ώστε να γίνει εφικτή η συμμετοχή των πολιτών , διοικητική αποκέντρωση , σεβασμός απέναντι στον πολίτη , εξανθρωπισμός της διακυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού
- Πνευματικοί άνθρωποι : διαρκής στράτευση με στόχο την κατάδειξη των συνεπειών της μαζοποίησης > οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν να λειτουργήσουν όπως η αλογόμυγα που ενοχλεί το νωχελικό κοινωνικό σώμα
- Αντίσταση κατά του καταναλωτισμού , του υλοκρατικού πνεύματος , της αποπνευματοποίησης , του διαφημιστικού βομβαρδισμού , του μιμητισμού , αναθεώρηση των αξιών και στόχων της ζωής , δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου , απεγκλωβισμός από τα στενά της ειδίκευσης
- Συνειδητοποίηση της αξίας κάθε πολιτισμού όχι με την στείρα προγονοπληξία , αλλά με τη διαφύλαξη των γόνιμων στοιχείων που συνιστούν την εθνική κληρονομιά .
- Ενασχόληση με τον αθλητισμό και κυρίως με το ομαδικό παιχνίδι > κατανόηση της διαφοράς ανάμεσα στις έννοιες της ομαδικότητας και της μαζοποίησης , του συνόλου και της μάζας.