Ελεύθερος χρόνος - Κριτήριο αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας και Λογοτεχνίας Β' Λυκείου

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Όταν ο ελεύθερος χρόνος μάς οδηγεί στη «λησμονιά»

Η έννοια του ελεύθερου χρόνου είναι στενά συνδεδεμένη μ’ εκείνην της επιλογής. Κατά τη διάρκειά του ο άνθρωπος, τυπικά ή ουσιαστικά, επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα διαθέσει τον εαυτό του. Ο συλλογισμός αυτός μας οδηγεί στο να αναζητήσουμε τη σχέση του ελεύθερου με τον «αναγκαίο», τον «υποχρεωτικό» χρόνο, το διάστημα, δηλαδή εκείνο κατά το οποίο ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να κάνει «κάτι», όπως το να εργαστεί και να φοιτήσει.

Ο συσχετισμός «ελεύθερου» και «αναγκαίου» χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί από τη διάρκεια του τελευταίου δεν καθορίζεται μόνο η διάρκεια του πρώτου, αλλά και η ποιότητά του. Είναι ευνόητο πως ένας παρατεταμένος, κοπιαστικός και μη δημιουργικός εργάσιμος χρόνος δεν ευνοεί την πλήρη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, υπονομεύει ακόμα και την ίδια την ύπαρξή του.

Στη μεγάλη πλειοψηφία η έννοια του ελεύθερου χρόνου ταυτίζεται μ’ αυτήν της ψυχαγωγίας. Όχι μιας ψυχαγωγίας η οποία θα αναπτύσσει την «ψυχή», θα προάγει την καλλιέργεια, αλλά μιας ψυχαγωγίας η οποία θα εκτονώνει, θα βοηθά τον άνθρωπο να «ξεχάσει» την καταπίεση την οποία δέχεται κατά τη διάρκεια του αναγκαίου χρόνου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την αναγκαιότητα της «εκτόνωσης», δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το πρόβλημα που δημιουργεί όταν γίνεται ο νόμος, ο κανόνας ψυχαγωγίας. Στην ουσία ο άνθρωπος δεν παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή του αλλά αφήνει τις δυσκολίες της ζωής δυναμικά να τον παρασύρουν. Η αναζήτηση αποκλειστικά και μόνο της λήθης, η επιδίωξη της αδράνειας του μυαλού οδηγούν τον άνθρωπο στο ν’ αναπαράγει μόνο τη βιολογική του δύναμη, ν’ αναπληρώνει τυπικά τις σωματικές και διανοητικές  δυνάμεις που ξόδεψε κατά τη διάρκεια της εργασίας, να συμμετέχει στη ζωή μονόπλευρα.

Ο άνθρωπος παγιδεύεται σ’ ένα περιβάλλον που του δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ελευθερίας επιλογής. Το καθημερινό άγχος, η κούραση, η έλλειψη χρόνου, αλλά και η άγνοια τον οδηγούν στο να επιλέξει μόνο όσα του προσφέρει η βιομηχανία ψυχαγωγίας.

Όσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη δημιουργική του φύση, όσο αναζητά εξηγήσεις, όσο διευρύνει τα ερωτηματικά του, όσο προσπαθεί να ερμηνεύσει, όσο σκέφτεται κι αλλάζει, τόσο οι δραστηριότητές του και κατά τον ελεύθερο χρόνο του  θα ενισχύουν τη δημιουργικότητά του. Τότε πραγματικά θα επιλέγει. Όσο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως αντικείμενο που απλώς παράγει για να επιβιώσει, ως άτομο που ζει απλώς για να ζει, τόσο και η κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου θα χαρακτηρίζεται από παθητικότητα και υποταγή σ’ αυτό που μαζικά παράγει η βιομηχανία ονείρων, ψευδαισθήσεων και ευτελούς κουλτούρας. Τότε  ο τρόπος ζωής του θα προεπιλέγεται από άλλους.

Αιμ. Καράλη

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Παιχνίδι και ηλεκτρονικοί υπολογιστές

Στις μέρες μας το παιχνίδι με την παραδοσιακή του μορφή φαίνεται να παραγκωνίζεται, αφού τη θέση του στον ελεύθερο χρόνο των παιδιών καταλαμβάνει είτε η τηλεόραση είτε, ολοένα και περισσότερο, ο υπολογιστής. Ο χρόνος παρακολούθησης της τηλεόρασης μικραίνει σταδιακά στο Γυμνάσιο. Το μέσο παιδί μέχρι να γίνει 16 χρονών έχει αφιερώσει στην τηλεόραση ίσο σχεδόν χρόνο με το σχολείο. Αυτός είναι περισσότερος από το χρόνο που έχει αφιερώσει το ίδιο παιδί σε όλα τα υπόλοιπα μέσα μαζικής επικοινωνίας μαζί.

Ο νέος που για πρώτη φορά έρχεται σε επαφή με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή μαγεύεται. ‘Έχει στα χέρια του το όχημα που θα τον εισάγει σε έναν κόσμο άγνωστο και θα τον μυήσει σε εμπειρίες πρωτόγνωρες. Με ένα πλήκτρο ξεδιπλώνει εικόνες, συλλέγει πληροφορίες, επικοινωνεί και κινείται με άνεση στον κυβερνοχώρο, στην πλασματική πραγματικότητα της ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Είναι λοιπόν επόμενο να αφιερώνει τον ελεύθερο χρόνο τον στον υπολογιστή και με ζήλο να επιδίδεται στην καθημερινή του χρήση. Και τούτο δεν είναι κατ’ ανάγκη κακό, αφού και στο πνεύμα της εποχής μπορεί να τον προσαρμόσει και τις γνώσεις του μπορεί να πλατύνει. Όμως, η επαφή αυτή εγκυμονεί και κινδύνους. Όπως η τηλεόραση, έτσι και ο υπολογιστής δεσμεύει δυο ανθρώπινες αισθήσεις: την όραση και την ακοή. Η χρήση του, λοιπόν, απορροφά το παιδικό πνεύμα και αποδυναμώνει τις νοητικές λειτουργίες. Στην  περίπτωση,  για  παράδειγμα,  ενός  ηλεκτρονικού παιχνιδιού η  παιδική  αυτενέργεια  εξαντλείται  στην ταχύτητα εκτέλεσης αντανακλαστικών ενεργειών. Αυτό  απονεκρώνει το πνεύμα και ξηραίνει τη φαντασία, σε μια ηλικία που είναι αναγκαία η πρωτότυπη και δημιουργική σκέψη.

Ακόμη, δεν πρέπει να λησμονούμε πως ο υπολογιστής τη στιγμή που αυξάνει τις δυνατότητες της εξ αποστάσεως επικοινωνίας,  καταργεί τη διαπροσωπική επαφή. Αυτό σημαίνει πως φυλακίζει  το  παιδί  στα  δεσμά  μιας  εξατομικευμένης ψυχαγωγίας, που μόνο ακοινώνητους και δυστυχισμένους ανθρώπους μπορεί να δημιουργήσει. Γιατί όσο πολύτιμα και αν είναι τα αγαθά που προσφέρει η χρήση του, σε τίποτε δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν με τη δημιουργική τριβή με τους συνομήλικους και τη βιωμένη εμπειρία της συνύπαρξης.

Τέλος, αμφιλεγόμενη είναι η επίδραση που ασκεί και σε ηθικό επίπεδο, αφού πέρα από τα ομολογουμένως αξιόλογα ηλεκτρονικά προγράμματα εκπαιδευτικού ή ενημερωτικού περιεχομένου, διακινούνται και πολλά άλλα αμφίβολης αξίας. Πρόκειται κυρίως για ηλεκτρονικά παιχνίδια με βίαιο  περιεχόμενο, που εξοικειώνουν το παιδί με κοινωνικά απορριπτέες μορφές συμπεριφοράς και ξεριζώνουν την καλοσύνη και την αγνότητα από την ψυχή του. Υπάρχει επίσης  το διαδίκτυο, που δίνει βήμα επικοινωνίας με τις πλατιές μάζες, και ιδιαίτερα με τα παιδιά, σε όλους εκείνους που έχουν αναγάγει την εξαχρείωση των νέων σε κερδοφόρα επιχείρηση.

(κείμενο διασκευασμένο)

ΚΕΙΜΕΝΟ  3

Ελεύθεροι υποδουλωμένοι - Αποστόλης Ζυμβραγάκης

Σκλαβώσαμε αυτόβουλα

τόσες ελευθερίες που ‘χαμε

με κόπο κατακτήσει

για ν’ αποκτήσουμε μαζικά

την υλική ευδαιμονία.

Και λίγοι που επιμένουν

στην ελευθερία της ατομικότητας

τα βρίσκουν όλα φυλακισμένα.

Ο χρόνος ο ελεύθερος

γίνεται δεσμευμένος,

η βούληση η ελεύθερη

καθίσταται χειραγωγούμενη,

η σκέψη η ελεύθερη

κινείται κατευθυνόμενη,

ακόμα και η πατρίδα η ελεύθερη

φέρεται σαν υπόδουλη.

Καθώς είμαστε θαρρείς

ελεύθεροι υποδουλωμένοι.

Αποστόλης Ζυμβραγάκης

ΘΕΜΑ Α

Να αποδώσετε περιληπτικά τις συνέπειες της ενασχόλησης των παιδιών με τους υπολογιστές, κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, όπως τις εκθέτει ο συγγραφέας του Κειμένου 2, μέσα σε 60-80 λέξεις.

[Μονάδες  15]

ΘΕΜΑ Β

1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους παρακάτω ισχυρισμούς, αιτιολογώντας την απάντησή σας με στοιχεία του Κειμένου 1:

Κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου ο άνθρωπος υποχρεούται να κάνει κάτι.

Ο σημερινός άνθρωπος επιλέγει ελεύθερα με τι θα ασχοληθεί στον ελεύθερό του χρόνο.

Η διάρκεια της εργασίας επηρεάζει την ποιότητα του ελεύθερου χρόνου.

Η κοπιαστική εργασία έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση της εκτόνωσης.

Ο παθητικός τρόπος διασκέδασης οδηγεί στη χειραγώγηση.

[Μονάδες 15]

2α. Με ποιον τρόπο οργανώνεται ο λόγος στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1;

[Μονάδες  5]

2β. Να βρείτε το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στα Κείμενα 1 και 2 και να δικαιολογήσετε τη χρήση του.

[Μονάδες 5]

3. "Ο υπολογιστής τη στιγμή που αυξάνει τις δυνατότητες της εξ αποστάσεως επικοινωνίας,  καταργεί τη διαπροσωπική επαφή". Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης, να τη μετατρέψετε στην αντίθετη και να επισημάνετε τις υφολογικές διαφορές.

[Μονάδες  15]

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο βασικό θέμα θεωρείτε ότι τίθεται στο ποίημα; Πιστεύετε πως είστε ελεύθεροι να αξιοποιήσετε τον χρόνο σας, όπως ακριβώς θέλετε; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε τρεις κειμενικούς δείκτες  [150 - 200 λέξεις].

[Μονάδες  15]

ΘΕΜΑ Δ

Με αφόρμηση τα κείμενα 1 και 2 να γράψετε ένα άρθρο γνώμης για το ιστολόγιο του σχολείου σας, στο οποίο να αναφέρετε την προσωπική σας εμπειρία σχετικά με τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου σας και την προσφορά της γνήσιας ψυχαγωγίας στους εφήβους (300-350 λέξεις) .

[Μονάδες  30]

Επιμέλεια κριτηρίου αξιολόγησης, Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός.

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.