Συμβουλές διδασκαλίας για την έκθεση

ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΓΡΑΦΩ ΕΚΘΕΣΕΙΣ

        Γενικά

Κάθε άνθρωπος έχει την ανάγκη, να εκφράσει αυτό που σκέπτεται και αισθάνεται με τον προφορικό ή το γραπτό λόγο.

Επιθυμία του είναι αυτό που είπε ή που έγραψε, να το γνωρίσουν, να το κρίνουν και να το αξιολογήσουν οι άλλοι συνάνθρωποί του.

Έκθεση λοιπόν είναι η γραπτή έκφραση και παρουσίαση, στους άλλους, των σκέψεων, των ιδεών, των εντυπώσεων, των επιθυμιών, των προσδοκιών και των συναισθημάτων μας για κάποιο ορισμένο θέμα.

Η έκθεση είναι πολύ σπουδαίο μάθημα και κατέχει ξεχωριστή θέση μέσα στο σχολείο αλλά και έξω στην κοινωνική ζωή.

Οι υποψήφιοι, στις εξετάσεις για τις Ανώτερες και Ανώτατες σχολές, για διορισμό στο δημόσιο ή και σε κάποιες ιδιωτικές θέσεις, εξετάζονται απαραίτητα στην έκθεση.

Αλλά και μια επιστολή, μια αίτηση, μια ομιλία να γράψει κανείς πρέπει να τη γράψει σωστά. Γιατί κι αυτά, αφού είναι έκφραση σκέψεων και ιδεών του εσωτερικού μας κόσμου, δεν είναι τίποτε περισσότερο ή λιγότερο από μια έκθεση.

Να λοιπόν, η μεγάλη σημασία της έκθεσης στη ζωή μας και ο λόγος για τον οποίο ανήκει στα σπουδαιότερα μαθήματα του σχολείου.

Πολλοί ταυτίζουν την έκθεση, λίγο πολύ, με την λογοτεχνία. Αρκετοί δε, έχουν την εντύπωση, ότι για να γράψει κανείς καλές εκθέσεις, πρέπει να έχει, λογοτεχνικό ταλέντο. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Γιατί η λογοτεχνία μπορεί να είναι έκθεση, η έκθεση όμως δεν είναι λογοτεχνία. Αν ήταν έτσι θα έγραφαν καλές εκθέσεις ελάχιστοι μαθητές (όσοι διέθεταν έμφυτο λογοτεχνικό ταλέντο), ενώ στην πραγματικότητα γράφουν πάρα μα πάρα πολλοί μαθητές εξαιρετικές εκθέσεις.

Γι΄ αυτό πρέπει να ξέρουμε ότι όλοι μπορούμε να γράφουμε καλές εκθέσεις, φτάνει να έχουμε υπόψη  μας όλα όσα θα μάθουμε στα επόμενα μαθήματα σχετικά με την τεχνική της.

Κάποια γενικά στοιχεία όμως καλό θα ήταν να τα έχουμε στο νου μας από την αρχή:

    1. Να παρατηρούμε καλά και συστηματικά οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας. Η παρατήρηση είναι η βάση της καλής και ολοκληρωμένης έκθεσης, γιατί αυτή μας δίνει όλα τα στοιχεία που θα μας χρειαστούν για την ανάπτυξη του θέματος.

        2. Να διαβάζουμε εκθέσεις άλλων παιδιών, βιβλία με υποδείγματα εκθέσεων, διηγήματα, παιδικά περιοδικά κ.τ.λ. Έτσι εκτός των άλλων θα εμπλουτιστεί το λεξιλόγιό μας και θα μάθουμε ευκολότερα την ορθογραφία πολλών λέξεων εξ΄ αιτίας της συχνής επαφής που θα έχουμε με αυτές.

        3. Να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στις οδηγίες του δασκάλου μας καθώς και των γονιών μας.

        4. Να είμαστε ιδιαίτερα αυστηροί με τον εαυτό μας, όταν διαπιστώνουμε ότι κάποια στοιχεία που μας είχαν επισημανθεί κι άλλες φορές δεν τα λάβαμε υπόψη μας, και να τα εφαρμόζουμε στο εξής το συντομότερο, χωρίς να καταφεύγουμε στις εύκολες δικαιολογίες.

        

Τα είδη των εκθέσεων

     Οι εκθέσεις χωρίζονται βασικά σε τρία είδη, ανάλογα με το περιεχόμενό τους.

       

α) Στις Διηγηματικές, στις οποίες γράφοντας, διηγούμαστε διάφορα γεγονότα, ιστορίες και συμβάντα από τη ζωή μας, ακριβώς όπως έγιναν, ακολουθώντας τη χρονική σειρά που συνέβηκαν. Γι΄ αυτό η διηγηματική έκθεση έχει χαρακτηριστικό γνώρισμα την κίνηση, τη μεταβολή, τη δράση.

       

β) Στις Περιγραφικές, στις οποίες περιγράφουμε πράγματα, τοπία, μνημεία, ανθρώπους και ζώα, όπως παρουσιάζονται ακίνητα μέσα στο φυσικό τους χώρο. Θέλει λίγο προσοχή, γιατί πρέπει να ξέρουμε από πού θα αρχίζουμε την περιγραφή και που θα την τελειώνουμε.

        Πρέπει να έχουμε πάντοτε στο νου μας, ότι με την περιγραφή, που θα κάνουμε, θα δώσουμε στον αναγνώστη την ευκαιρία να σχηματίσει ολοκληρωμένη την εικόνα του πράγματος, που περιγράφουμε. Η δε περιγραφή μας θα πρέπει να αρχίζει από τα μεγαλύτερα στοιχεία προς τα μικρότερα και με τη σειρά, που πέφτουν στα μάτια μας.

       

γ) Στις Μεικτές, στις οποίες υπάρχει και διήγηση και περιγραφή. Μεικτές εκθέσεις είναι οι περισσότερες από τις εκθέσεις που γράφονται στο σχολείο και ακόμα οι πιο αγαπητές και ευχάριστες.

Στα είδη των εκθέσεων μπορούμε επίσης να συμπεριλάβουμε :

       
 1. Τις Εκθέσεις ιδεών, στις οποίες αναπτύσσουμε ορισμένες ιδέες (έννοιες) όπως π.χ. «Η φιλία», «Η εργασία» κλπ. όπου μας ζητείται να εκφράσουμε τις προσωπικές μας γνώμες και κρίσεις πάνω σε αυτές τις έννοιες. Το είδος αυτό είναι σαφώς δυσκολότερο από τα προηγούμενα, γιατί πρέπει να αποδείχνουμε τις απόψεις μας και τις θέσεις μας πάνω στις έννοιες αυτές και να καταλήγουμε σε σωστά συμπεράσματα.

  2. Τις Επιστολές, που γράφουμε σε προσφιλή μας πρόσωπα, μέσα στις οποίες εκφράζουμε σκέψεις, εντυπώσεις, επιθυμίες, συναισθήματα κλπ. Το είδος αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην καθημερινή μας ζωή και ειδικά στις περιπτώσεις που νιώθουμε την εσωτερική ανάγκη, να εκφραστούμε ή να επικοινωνήσουμε με αυτόν τον τρόπο.


  Το σχεδιάγραμμα της έκθεσης

          Πολλές φορές όταν έρχεται η ώρα να γράψουμε έκθεση, αισθανόμαστε μια αμηχανία και μας βασανίζει το ερώτημα: «Πως ν’ αρχίσω, πως να προχωρήσω, πως να  τελειώσω την έκθεσή μου;»

        Κι όμως δεν υπάρχουν θέματα δύσκολα, όταν ξέρουμε καλά τις ενέργειες, που πρέπει να κάνουμε, προτού αρχίσουμε την ανάπτυξή τους.

        Το πρώτο βήμα που απαιτείται για μια καλή έκθεση είναι η σωστή κατανόηση του θέματος. Ποτέ δεν αρχίζουμε να γράφουμε, αν δε σκεφτούμε πρώτα καλά τι ακριβώς μας ζητάει το θέμα. Γράφουμε ό,τι έχει σχέση με αυτό και τίποτε περισσότερο. Κάθε περιττό υλικό όχι απλώς διαγράφεται, αλλά προσθέτεται και στα μειονεκτήματά της. Θα φανταζόμαστε την έκθεση μας σαν ένα κύκλο. Πρέπει λοιπόν να γράφουμε ό,τι είναι μέσα στον κύκλο και τίποτε έξω απ’ αυτόν.

        Το δεύτερο βήμα είναι η κατάστρωση ενός σχεδίου, ενός σχεδιαγράμματος, το οποίο περιλαμβάνει τα βασικά σημεία του θέματος πάνω στα οποία θα στηριχτεί η ανάπτυξή του. Κάθε βασικό σημείο του σχεδιαγράμματος θα αποτελεί και μια ξεχωριστή παράγραφο.

        Στη φάση λοιπόν αυτή είναι αναγκαίο να συγκεντρώσουμε το υλικό που θα χρειαστεί. Αυτό θα το πάρουμε από τις παρατηρήσεις μας, τα βιώματά μας κι από όποια άλλη περιοχή, σχετική με το θέμα, από την Ιστορία, τη Φυσική ή οποιοδήποτε άλλο μάθημα, τις εγκυκλοπαιδικές μας γνώσεις κλπ.

        Το υλικό αυτό έπειτα θα το ταξινομήσουμε και αμέσως μετά θα συντάξουμε στο πρόχειρό μας το σχεδιάγραμμα, το σκελετό δηλαδή της έκθεσης, χρησιμοποιώντας μικρές προτάσεις ή και λέξεις ακόμα, που θα αναφέρονται στα κυριότερα σημεία του θέματός μας, στα κεντρικότερα νοήματα. Σύμφωνα με αυτόν τον οδηγό θα προχωρήσουμε στην ανάπτυξη των μερικότερων νοημάτων, των λεπτομερειών και οποιουδήποτε στοιχείου, σχετίζεται με το θέμα μας.

        Σε καμία βέβαια περίπτωση δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα αυτά πρέπει να διατυπώνονται με μια λογική σειρά και με μια σχέση μεταξύ τους χρονική, τοπική ή αιτιολογική, ώστε η έκθεση να μην έχει κενά, να έχει συνοχή και συνέχεια και να αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύνολο.

        Ακολουθώντας λοιπόν αυτό το διάγραμμα θα προχωρούμε σταθερά και δε θα κινδυνέψουμε να βγούμε από το θέμα, αλλά ούτε και να προχειρολογήσουμε όπως όπως, αυτοσχεδιάζοντας την τελευταία στιγμή, για να ξεφύγουμε απ’ αυτή την υποχρέωση.

        Το ίδιο κάνει και ο τεχνίτης, όταν χτίζει ένα σπίτι. Έχει μπροστά του το σχέδιο του μηχανικού και σύμφωνα μ’ αυτό βαδίζει και προχωρεί στην ολοκλήρωση της οικοδομής του. Έχει λοιπόν, και η έκθεση την αρχιτεκτονική της.

        Παράδειγμα σχεδιαγράμματος

        Θέμα : Το καναρίνι μου

       

Σχεδιάγραμμα : πρόλογος – περιγραφή του σώματός του – κινήσεις – τροφή – σύγκρισή του με άλλα πουλιά – λίγα για την κατοικία του – φροντίδες μου γι’ αυτό – το καναρίνι στις 4 εποχές του έτους – σκέψεις – συναισθήματα – επίλογος

Όλα τα σημεία ανάμεσα στον πρόλογο και στον επίλογο αποτελούν αυτό που λέμε κύριο θέμα.

Τα μέρη της έκθεσης

        Μετά από το σχεδιάγραμμα είμαστε έτοιμοι να αρχίσουμε την έκθεσή μας. Σε μία ολοκληρωμένη και ωραία έκθεση διακρίνουμε συνήθως τρία μέρη: 1. Τον Πρόλογο 2. Το Κύριο Θέμα και 3. Τον Επίλογο.

1.   Ο Πρόλογος

Ο πρόλογος είναι η αρχή της έκθεσής μας. Έχει σκοπό να προετοιμάσει τον αναγνώστη και να προκαλέσει το ενδιαφέρον του για το θέμα. Γι’ αυτό το λόγο ο πρόλογος, πρέπει να είναι ζωντανός, σύντομος και περιεκτικός αλλά και να οδηγεί τον αναγνώστη στο κύριο θέμα ομαλά, φυσικά και ευχάριστα.

Ο πρόλογος μπορεί να είναι 3-4 σειρές ή μια φράση ή ακόμα και μία λέξη μονάχα. Σε καμία όμως περίπτωση δεν πρέπει να υπερβαίνει το 1/8 της έκθεσης.

Για πρόλογο μπορούμε να χρησιμοποιούμε:

α) Κάποια σκέψη μας σχετική με το θέμα.

β) Τους στίχους ενός ποιήματος.

γ) Μία παροιμία ή κάποιο γνωμικό.

δ) Κάτι που είναι αντίθετο με το θέμα.

ε) Τη φυσική κατάσταση της στιγμής, που έγινε το γεγονός.

στ) Κάποιο παράδειγμα από την Ιστορία.   

2.   Το κύριο θέμα

Το κύριο θέμα είναι το μεγαλύτερο και το κυριότερο μέρος της έκθεσης. Μετά από τον πρόλογο μπαίνουμε ομαλά, αβίαστα και φυσικά στο κύριο θέμα, τοποθετώντας το αντικείμενο του θέματός μας στο χρόνο αλλά και στον τόπο. Θα καθορίσουμε δηλ. από την αρχή το χρόνο και τον τόπο, που συνέβηκε το γεγονός που διηγούμαστε ή το χρόνο και τον τόπο που είδαμε το πράγμα που περιγράφουμε.

Αν περιγράφουμε κάτι, μπορούμε στη συνέχεια να αναφέρουμε τα σύνορά του, δηλ. τι υπάρχει γύρω του και μετά να προχωρήσουμε στην αναλυτικότερη περιγραφή του. Να αναφέρουμε δηλ. τις εικόνες με τη σειρά που έπεσαν στα μάτια μας, αρχίζοντας από τα άψυχα μεγάλα (βουνά, ποτάμια, πλατείες, κτίρια κ.τ.λ.), προχωρώντας ύστερα στα άψυχα μικρά (λουλούδια, μικρά αντικείμενα κ.τ.λ.), μεταπηδώντας ύστερα στα έμψυχα μικρά (μέλισσες, μυρμήγκια, σαλιγκάρια κ.τ.λ.) και καταλήγοντας στα έμψυχα μεγάλα (άνθρωποι, ζώα κ.τ.λ.)

Αν πρόκειται να διηγηθούμε κάποιο γεγονός, θα αναφέρουμε τις εικόνες του με χρονική σειρά, με τη σειρά δηλ. που συνέβησαν.

Θα αναφέρουμε ακόμα στη συνέχεια διάφορα φυσικά φαινόμενα καθώς και ήχους που ακούμε, για να ζωντανέψουμε και να χρωματίσουμε καλύτερα την έκθεσή μας.

Ακόμα αν το θέμα μας προσφέρεται, θα το συνδέσουμε και ιστορικά δηλ. πως είναι σήμερα, πως ήταν στο παρελθόν, εδώ, αλλού κ.τ.λ.     

Μπορούμε επίσης να παραθέσουμε και επιπλέον στοιχεία, που θα αντλήσουμε από τις εγκυκλοπαιδικές μας γνώσεις και θα είναι σχετικά με το θέμα μας.

Τέλος θα κλείσουμε το κύριο θέμα, γράφοντας τα προσωπικά μας συναισθήματα και τις σκέψεις μας για το αντικείμενο του θέματος, αλλά και τα συμπεράσματα που βγάλαμε.

Κάποια από τα παραπάνω στοιχεία είναι αυτονόητο ότι δεν θα γραφτούν αν δεν ταιριάζουν στο θέμα μας.

Όλα αυτά αποτελούν έναν πρακτικό οδηγό, ο οποίος καταπιάνεται με την τεχνική της έκθεσης.

Ο καθένας θα αποφασίσει για τον εαυτό του, αν και πότε θα τον χρησιμοποιήσει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι η έκθεση πάνω απ’ όλα είναι ένα ελεύθερο δημιούργημα και δεν μπαίνει υποχρεωτικά σε καλούπια.

Στην περίπτωση αυτή βέβαια, όπως είπαμε και σε προηγούμενη φάση, τα νοήματά μας πρέπει να διατυπώνονται με μια λογική σειρά και με μια σχέση μεταξύ τους χρονική, τοπική ή αιτιολογική, ώστε η έκθεση να μην έχει κενά, να έχει συνοχή και συνέχεια και να αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύνολο.

3.   Ο Επίλογος

Ο επίλογος είναι το κλείσιμο της έκθεσής μας. Είναι ο αντίποδας του προλόγου. Με τον πρόλογο είδαμε ότι προετοιμάζουμε τον αναγνώστη για να προχωρήσει με ευχάριστη διάθεση στο κύριο θέμα. Με τον επίλογο δημιουργούμε στον αναγνώστη τις τελευταίες εντυπώσεις, οι οποίες πρέπει να είναι ζωηρές και ευχάριστες.

Ο επίλογος είναι υποχρεωτικός σε μια έκθεση, σε αντίθεση με τον πρόλογο, γιατί ακριβώς είναι το τέλος της και αν δε γραφτεί, η έκθεσή μας θα είναι ημιτελής.

Όπως ο πρόλογος, έτσι και ο επίλογος, μπορεί να είναι μια πρόταση ή και περισσότερες ανάλογα βέβαια με τη φύση του θέματος. Πάντοτε όμως πρέπει να είναι χτυπητός και εντυπωσιακός.

Ο επίλογος μπορεί να είναι:

α) Μια σκέψη μας ή ένα συναίσθημα χαράς, λύπης, φόβου, θαυμασμού ή μια επιθυμία μας ή μια υπόσχεσή μας ή μια εντύπωσή μας για το θέμα που αναπτύξαμε.

β) Μια ευχή

γ) Ένα γνωμικό ή μια παροιμία

δ) Μια ερώτηση

Βασικές αρχές μιας καλής έκθεσης

        α)   Ωραία έκφραση

        Η ανάπτυξη των σκέψεων και των συναισθημάτων μας πρέπει να γίνεται με τον καλύτερο και ωραιότερο δυνατό τρόπο, ώστε η έκθεσή μας να χαρακτηρίζεται από απλότητα, φυσικότητα, ακρίβεια, σαφήνεια, ζωντάνια και ομορφιά. Την ομορφιά την αποκτά με τις κατάλληλες και διαλεγμένες λέξεις και φράσεις, που μπαίνουν τεχνικά η μια κοντά στην άλλη και δημιουργούν ένα ωραίο σύνολο.

        β)   Ωραία σύνταξη

        Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δείξουμε και στο σχηματισμό των προτάσεων. Οι προτάσεις μας πρέπει να είναι συντακτικά σωστές. Να μη λείπει το ρήμα, το υποκείμενο ή το αντικείμενό τους, εκτός αν εννοούνται εύκολα.

        Συνηθισμένος λόγος, που γίνονται συχνά τέτοια λάθη είναι οι μεγάλες προτάσεις. Καλό είναι λοιπόν να προτιμούμε μικρές προτάσεις, που δεν έχουν μέσα τους τον κίνδυνο να μην είναι συντακτικά σωστές.

        Κάθε πρόταση πρέπει να ακούγεται ευχάριστα στο αυτί μας. Γι’ αυτό πριν γράψουμε κάθε μας πρόταση καλό θα ήταν να τη στριφογυρίζουμε στο μυαλό μας, για να δούμε πως μπορούμε να τοποθετήσουμε τις λέξεις της στην καλύτερη δυνατή σειρά.

        γ)   Σαφήνεια

        Οι σκέψεις μας πρέπει να εξωτερικεύονται, έτσι ώστε να γίνονται εύκολα αντιληπτές από τους άλλους. Αυτός που θα διαβάσει ή θα ακούσει την έκθεσή μας, πρέπει να καταλάβει τι γράφουμε, για ποιο πράγμα μιλάμε, τι θέλουμε να πούμε.

        Γι’ αυτό λοιπόν τα νοήματά μας χρειάζεται να είναι απλά και καθαρά, ώστε να μη δημιουργούν αμφιβολίες και να είναι κατανοητά.

        δ)   Κατάλληλη ανάπτυξη

        Όλα τα σημεία της έκθεσής μας δεν έχουν την ίδια σημασία και βαρύτητα. Πρέπει να διακρίνουμε τα σημαντικά από τα ασήμαντα και να δίνουμε περισσότερο βάρος στα σημαντικά, ενώ για τα ασήμαντα η αναφορά μας πρέπει να είναι λιτή και σύντομη.

        ε)   Φυσικότητα

        Τέλος για να είναι ωραία η έκθεσή μας, πρέπει να χαρακτηρίζεται από φυσικότητα στη διατύπωση των σκέψεών μας. Να αποφεύγουμε δηλαδή τις πομπώδεις φράσεις και τις υπερβολικά στολισμένες εκφράσεις. Τα τεχνικά μέσα – θα μιλήσουμε γι’ αυτά στο επόμενο φυλλάδιο – βοηθούν απεριόριστα στο στόλισμα του γραπτού μας. Η κατάχρηση όμως βλάπτει την έκθεσή μας.

Η ανάπτυξη της έκθεσης

Για να αναπτύξουμε την έκθεσή μας, κάνουμε ακριβώς ό,τι θα κάναμε και για μια παράγραφο. Συγκεκριμένα κάθε παράγραφος της έκθεσής μας πρέπει να έχει τις παρακάτω αρετές:

1. ΣΑΦΗΣ ΣΚΟΠΟΣ: Η παράγραφος θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη στο σκοπό της και ελέγξιμη ως προς την εκπλήρωση αυτού του σκοπού. Ο σκοπός της π. καταγράφεται από τη θ.π. και δηλώνει άμεσα αυτό που θα απασχολήσει την παράγραφο και έμμεσα τη σχέση της παραγράφου με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική. Ασαφείς και συγκεχυμένες παράγραφοι δημιουργούνται, όταν ο συγγραφέας της παραγράφου δεν έχει ξεκαθαρίζει στο μυαλό του αυτό το οποίο θέλει να αναπτύξει.

2. ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ: Κάθε παράγραφος θα πρέπει να πληροφορεί επαρκώς τον αναγνώστη για τη βασική ιδέα που πραγματεύεται. Η πληρότητα έχει να κάνει με την επαρκή ανάπτυξη της θεματικής πρότασης, με την ικανοποιητική διείσδυση στην προβληματική που αυτή εισάγει. Η πληρότητα μιας παραγράφου αφορά στη συγκέντρωση αξιόλογου υλικού, έτσι ώστε να μην υπάρχουν ελλείψεις και απορίες στον αναγνώστη. Παράγραφοι εξειδικευμένες  απαιτούν λεπτές και διεισδυτικές κρίσεις, ενώ παράγραφοι γενικού χαρακτήρα απαιτούν ισορροπημένη διάταξη γενικών κρίσεων, ώστε να παρέχουν σφαιρική και ολοκληρωμένη πληροφόρηση. Ακόμη, η πληρότητα της π. έχει να κάνει με την επάρκεια των επιχειρημάτων ή των τεκμηρίων, με τα οποία στηρίζεται και αιτιολογείται η Θ.Π. Η πληρότητα της παραγράφου λοιπόν κρίνεται από τη σφαιρική πληροφόρηση, από τη διεισδυτική ανάλυση και από την τεκμηρίωση της θεματικής περιόδου.

3. ΕΝΟΤΗΤΑ: πρόκειται για την ύπαρξη λογικής συνάφειας ανάμεσα στις λεπτομέρειες και τη θεματική πρόταση. Οι λεπτομέρειες θα πρέπει να σχετίζονται με τη Θ.Π., να απορρέουν από αυτή ή να οδηγούν σ’ αυτή. Η ιδιοτυπία του ανθρώπινου συνειρμού είναι ότι οδηγεί σε διαδρομές ή ιδέες, άσχετες πολλές φορές με την αφετηρία απ’ όπου ξεκίνησαν. Η θεματική περίοδος είναι που καθοδηγεί την εκτύλιξη αυτών των ιδεών και αποτελεί θεματικό κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται, γι’ αυτό και πρέπει κατά τη συγγραφή μιας παραγράφου να ελέγχεται συχνά η λογική σχέση των λεπτομερειών με τη Θ.Π. Για την επίτευξη της ενότητας θα πρέπει η παράγραφος να αντιμετωπίζεται ως ένα ενιαίο σύνολο, το περιεχόμενο του οποίου έχει εκ των προτέρων ελεγχθεί.

4. ΣΥΝΟΧΗ: Το να μην υπάρχουν λογικά χάσματα ή άλματα κατά τη μετάβαση από τη μία ιδέα στην άλλη. Η μία ιδέα (βασική λεπτομέρεια) “χτίζεται” πάνω ή δίπλα στην άλλη, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα αρραγές “όλο”. Η συνοχή των επιμέρους ιδεών επιτυγχάνεται μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων ή εκφράσεων (π.χ. επιπλέον, επίσης, αντίθετα, ωστόσο, επομένως κ.λπ.). Οι διαρθρωτικές αυτές λέξεις εκφράζουν προεκτάσεις των νοημάτων, επεξηγήσεις, διασαφήσεις, αιτιολογήσεις, προσθήκες, αντιθέσεις και αποτελούν αναγκαία, αλλά όχι επαρκή συνθήκη για την αλληλουχία (βλ. ‘‘Τρόποι επίτευξης της συνοχής μέσα στα πλαίσια μιας έκθεσης ή μιας παραγράφου).

5. ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ: Είναι η σύνδεση των ιδεών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η μία να απορρέει από την άλλη ή να οδηγεί στην άλλη. Οι βασικές λεπτομέρειες συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις αιτίου – αποτελέσματος, προηγουμένου - επομένου και κατατάσσονται με μία λογική σειρά. Αποτελεί το λογικό επακόλουθο της συνοχής

ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

1. Αν ο σαφής σκοπός αφορά τη θεματική πρόταση, οι υπόλοιπες αρετές αφορούν την ανάπτυξη της παραγράφου και τον τρόπο δόμησης των λεπτομερειών. Γενικότερα, οι λεπτομέρειες – επιχειρήματα πρέπει να σχετίζονται λογικά, τόσο μεταξύ τους όσο και προς τη θεματική πρόταση, η οποία αποτελεί τον ενοποιητικό παράγοντα για τη δική τους παρουσία. Ανάλογα με τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου (παραδείγματα, αιτιολόγηση, αίτιο-αποτέλεσμα κ.λπ.) οι λεπτομέρειες αναφέρονται στη Θ.Π, είτε στο μεταξύ τους συνδυασμό είτε η καθεμία ξεχωριστά.

2. Μέρος της πληρότητας αποτελεί και η στήριξη - τεκμηρίωση της θεματικής πρότασης, με το σύνολο των λεπτομερειών. Σε κάθε περίπτωση, ο ισχυρισμός που διατυπώνεται στη Θ.Π. θα πρέπει να στηρίζεται με αποδεικτικές προτάσεις - επιχειρήματα, με αιτιολογήσεις, με τεκμήρια και πληροφορίες που θα πείθουν τον αναγνώστη για την ορθότητα των λεγομένων.

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

1) Με παραδείγματα

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα, όταν στη Θεματική Περίοδο διατυπώνεται μια άποψη-θέση και στις Λεπτομέρειες παρατίθενται στοιχεία-παραδείγματα, τα οποία διασαφηνίζουν ή τεκμηριώνουν τη θέση αυτή. Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα συγκεκριμένα στοιχεία-παραδείγματα, π.χ. το παράδειγμα α… β… γ… και το ρόλο τους, π.χ. ως τεκμήρια, ως διασαφηνιστικά στοιχεία ή λεπτομέρειες…

Παράδειγμα:

«Αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια ιδιαίτερα ανησυχητική κλιμάκωση του φαινομένου της παραβατικότητας και εγκληματικότητας. Αρκεί κάποιος να παρακολουθήσει την επικαιρότητα για να διαπιστώσει πως στα δελτία ειδήσεων το αστυνομικό ρεπορτάζ ασφυκτιά από ληστείες, κλοπές, επιθέσεις εις βάρος ανύποπτων πολιτών, εγκλήματα…Το έγκλημα αποκτά άρτια οργάνωση…, δρουν μαφίες της νύχτας…, βιαστές καροδοκούν…»

2) Με σύγκριση-αντίθεση

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση-αντίθεση, όταν συγκρίνονται δύο ή περισσότερες έννοιες και δίνονται οι μεταξύ τους διαφορές.

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:

• Τις συγκρινόμενες έννοιες / συγκρινόμενα μέλη, π.χ. «πρόοδος» και «συντηρητισμός»
• Τις λέξεις ή φράσεις, διαρθρωτικές και μη, που δηλώνουν τη σύγκριση-αντίθεση, π.χ. «αντίθετα…»
• Τις μεταξύ τους διαφορές
• Αν η δόμηση είναι κάθετη (παρατίθενται πρώτα όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενός μέλους και κατόπιν, κατά αντιπαράθεση, όλα τα γνωρίσματα του άλλου μέλους, π.χ. «η πρόοδος οδηγεί στο α, β, γ… Αντίθετα, η συντήρηση οδηγεί στο χ, ψ, ω…») ή οριζόντια (παρατίθενται ένα προς ένα τα αντίθετα χαρακτηριστικά των μελών, π.χ. «από τη μια η πρόοδος οδηγεί στο α, ενώ η συντήρηση στο χ. Επίσης, η πρόοδος οδηγεί στο β, εν αντιθέσει η συντήρηση στο ψ…»)

Παράδειγμα:

«Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο το συντηρητισμό. Η πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη…, που διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς… Αντίθετα, ο συντηρητισμός δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και οπισθοδρόμησης…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες…»

3) Με αναλογία

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με αναλογία, όταν συγκρίνονται δύο ή περισσότερες έννοιες και δίνονται οι μεταξύ τους ομοιότητες (μορφή παρομοίωσης: το α είναι όπως τοβ).

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:

• Τα αναλογικά μέλη, π.χ. «ψυχή» και «θάλασσα»
• Τις λέξεις ή φράσεις, διαρθρωτικές και μη, που δηλώνουν τη σύγκριση-αναλογία, π.χ. «όπως, ομοίως, σαν…»
• Τις μεταξύ τους αναλογίες-ομοιότητες
• Αν η δόμηση είναι κάθετη (παρατίθενται πρώτα όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενός μέλους και κατόπιν, κατά αναλογία, όλα τα γνωρίσματα του άλλου μέλους, π.χ. «όπως η θάλασσα … α, β, γ…, έτσι και η ψυχή… χ, ψ, ω…») ή οριζόντια (παρατίθενται ένα προς ένα τα αναλογικά  χαρακτηριστικά των μελών, π.χ. «όπως η θάλασσα… α, έτσι και η ψυχή… χ… Επίσης, η θάλασσα… β, ομοίως και  η ψυχή … ψ…»).
• Αν η αναλογία είναι κυριολεκτική (συγκρίνονται έννοιες οι οποίες είναι ομοειδείς π.χ. «σκύλος και γάτα») ή μεταφορική (συγκρίνονται έννοιες οι οποίες δεν ανήκουν στην ίδια ευρύτερη οικογένεια-ομάδα π.χ. «ψυχή και θάλασσα»).

Παράδειγμα:

«Άραγε με τι μοιάζει η ψυχή μας; Μα είναι απλό, με τη θάλασσα! Όπως αυτή είναι απέραντη και δεν μπορεί το μάτι σου να την προσεγγίσει έτσι και η ψυχή χάνεται στα μήκη και πλάτη ενός κόσμου δυσθεώρητου. Και είναι εξίσου βαθιά που πρέπει να κάνεις πολλές καταδύσεις για να βρεις τους θησαυρούς που κρύβει μέσα της. Άλλοτε πάλι είναι ήρεμη και γαλήνια σαν τη θάλασσα και ξαφνικά πάλι ξεσπάει φουρτούνα, ανακατεύεται, θολώνει…»

4) Με διαίρεση

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση, όταν σε αυτή διαιρείται-χωρίζεται μια έννοια στα διάφορα μέλη της, π.χ. η «εκπαίδευση» διαιρείται σε «πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια».

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:

• Τη διαιρετέα έννοια, π.χ. «εκπαίδευση»
• Τη διαιρετική βάση (το κριτήριο βάσει του οποίου γίνεται η διαίρεση, δηλαδή ο διαιρέτης), π.χ. ανάλογα με την ηλικιακή και γνωσιολογική βαθμίδα της παρεχόμενης εκπαίδευσης
• Το πηλίκο ή τα μέλη της διαίρεσης, π.χ. «πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια»
• Αν η διαίρεση είναι σωστή, δηλαδή αν πληρεί τα εξής κριτήρια:

1. Είναι τέλεια, δηλαδή περιλαμβάνει όλα τα είδη-μέλη της έννοιας που διαιρείται, π.χ. και τα τρία είδη της «εκπαίδευσης» («πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια»)

2. Είναι συνεχής, δηλαδή βάζει στη σωστή σειρά τα είδη και δε γίνονται άλματα, π.χ. πρώτα την «πρωτοβάθμια», μετά τη «δευτεροβάθμια» και τέλος την «τριτοβάθμια»

3. Έχει ενιαία διαιρετική βάση, δεν αλλάζει, δηλαδή, ο διαιρέτης

• Αν η διαίρεση γίνεται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (πρωτοβάθμια διαίρεση), δηλαδή γίνεται η διαίρεση στη Θεματική Περίοδο της παραγράφου και κατόπιν, στις Λεπτομέρειες, αναλύονται τα μέλη της.

Παράδειγμα:

«Η εκπαίδευση ανάλογα με την ηλικία των ανθρώπων που την ακολουθούν και το γνωσιολογικό επίπεδο που παρέχει διακρίνεται σε τρεις βαθμίδες, στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Στην πρωτοβάθμια φοιτούν μαθητές… και λαμβάνουν κυρίως γνώσεις… Στη δευτεροβάθμια… Ενώ στην τριτοβάθμια…»

5) Με ορισμό

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό, όταν σ΄ αυτή δίνεται ο ορισμός μιας έννοιας, επιχειρείται δηλαδή η σημασιολογική της προσέγγιση, π.χ. «ρατσισμός είναι το δόγμα το οποίο πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους…»

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:

• Την οριστέα έννοια, π.χ. «ρατσισμός»
• Το γένος, δηλαδή την ευρύτερη έννοια μέσα στην οποία εντάσσεται αυτή, π.χ. «δόγμα»
• Την ειδοποιό διαφορά, τα ιδιαίτερα δηλαδή χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας που την κάνουν να διακρίνεται από τις άλλες έννοιες, π.χ. «πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους…»
• Τα είδη του ορισμού, αν είναι δηλαδή:

- Αναλυτικός (αναφέρεται στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας, στην ουσία της) ή συνθετικός/γενετικός (περιγράφει τη διαδικασία γένεσης-δημιουργίας της έννοιας)

- Σύντομος (συνοπτική-λεξικογραφική παρουσίαση της σημασίας της έννοιας) ή εκτεταμένος (εκτενής ανάπτυξη σε μία ή περισσότερες παραγράφους)

• Αν ο ορισμός γίνεται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (πρωτοβάθμιος ορισμός), δηλαδή δίνεται ο ορισμός στη Θεματική Περίοδο της παραγράφου και κατόπιν, στις Λεπτομέρειες, αναλύονται οι όροι του

Παράδειγμα:

«Ρατσισμός είναι το δόγμα το οποίο πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους. Ισχυρίζεται δηλαδή πως υπάρχουν άνθρωποι που είναι από τη φύση τους κατώτεροι, αφού ανήκουν σε φυλές, έθνη ή κοινωνικές ομάδες που μειονεκτούν έναντι των άλλων ανθρώπων…»

6) Mε αιτιολόγηση

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, όταν στη Θεματική Περίοδο διατυπώνεται μια θέση-άποψη και στις Λεπτομέρειες αιτιολογείται, δηλαδή αποδεικνύεται με βάση συγκεκριμένα επιχειρήματα.

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:

• Τη θέση-άποψη
• Τα επιχειρήματα αιτιολόγησης αυτής

Παράδειγμα:

«Στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες το φαινόμενο της φτώχειας λαμβάνει όλο και πιο δραματικές διαστάσεις. Και αυτό συμβαίνει διότι αναπτύσσεται ένας  άμετρος ανταγωνισμός για τη νομή του πλούτου με βάση τα κριτήρια που θέτει η ελεύθερη αγορά…, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί περισσότεροι και φτωχότεροι… Επίσης, αυξάνεται συνεχώς το κόστος ζωής…, πολλοί δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε στις βασικές ανάγκες… Ενώ το κράτος πρόνοιας χωλαίνει, αφού το σύστημα θεωρεί όσους δεν μπορούν να αποδώσουν τα μέγιστα ως περιττά σώματα και τα αποβάλλει…»

7) Με αίτιο/α-αποτέλεσμα/τα

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο/α-αποτέλεσμα/τα, όταν σε αυτή:

• Δίνονται το αίτιο ή τα αίτια που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα (αίτιο ή αίτια – αποτέλεσμα)…

ή

• Δίνονται τα αποτελέσματα-συνέπειες ενός αιτίου (αίτιο – αποτελέσματα).

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία: το αίτιο ή τα αίτια α…, β…, γ… και το αποτέλεσμα χ ή τα αποτελέσματα α…, β…, γ… και το αίτιο χ…

Παράδειγμα:

«Η κλιμάκωση της φτώχειας διασπά τον κοινωνικό ιστό διευρύνοντας το χάσμα και τις διαφορές μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων… Κατόπιν, πυροδοτεί οξείες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις…Τρέφει αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς… Όσο αυξάνονται οι φτωχοί αυξάνεται και η δυσαρέσκεια προς το κράτος… Οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους προς τους πολιτικούς και αυτό εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη δημοκρατία…»

8) Με προτάσεις (δεοντολογικά σκεπτικά)[1]

Στην παράγραφο αυτήν παρατίθενται οι προτάσεις-προϋποθέσεις για την επίτευξη ενός στόχου (οι τρόποι αντιμετώπισης ενός αρνητικού φαινομένου ή οι τρόποι περιφρούρησης ενός θετικού φαινομένου).

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει ποιο είναι το ζητούμενο, π.χ. «η αντιμετώπιση της ανεργίας» και ποιες οι προτάσεις-μέτρα-τρόποι επίτευξης αυτού.

Παράδειγμα:

«Η ανεργία μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί με συντονισμένες ενέργειες από την πλευρά κυρίως της πολιτείας… Η πολιτεία οφείλει να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, ενισχύοντας την επιχειρηματικότητα…, να διασφαλίσει τις υπάρχουσες θέσεις…, να…»

[1] Δυνητικά βέβαια οι προτάσεις αποτελούν μια σχέση αιτιών-αποτελέσματος, διότι στην περίπτωση που θα υλοποιηθούν θα έχουν ως αποτέλεσμα την επίτευξη ενός στόχου. Ωστόσο είναι προτιμότερο να δίνονται ως αυτοτελής τρόπος ανάπτυξης, δεδομένης της δυνητικής-πιθανολογικής τους διάστασης

9) Με συνδυασμό μεθόδων

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων όταν σε αυτή εντοπίζονται περισσότερες της μιας μέθοδοι, π.χ. σύγκριση-αντίθεση και παραδείγματα.

Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να απαντήσει ως εξής:

«Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα αναπτύσσεται με:

α. Σύγκριση-αντίθεση. Συστατικά στοιχεία:

• Συγκρινόμενα μέλη: α… και β…
• κ.λπ.

β. Παραδείγματα. Συγκεκριμένα παραθέτει τα εξής παραδείγματα:

• α…
• β…

Παράδειγμα:

«Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο το συντηρητισμό. Η πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη, μέσα δηλαδή από αυτή θα μπορέσουμε ως άτομα να καλλιεργήσουμε ένα ελεύθερο πνεύμα, χωρίς προσκόλληση σε πεπερασμένες αντιλήψεις…, που διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, για παράδειγμα συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη…, στην εξέλιξη του πολιτισμού, αφού εισάγει νέες ιδέες… Αντίθετα, ο συντηρητισμός δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και οπισθοδρόμησης, όπως για παράδειγμα η πολιτισμική στασιμότητα, αφού αφορίζει κάθε νέο και ξένο στοιχείο…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες, όπως είναι…»

Το στόλισμα της έκθεσης  - Τεχνικά μέσα

 Για να κάνουμε πιο ζωντανή, πιο παραστατική και πιο ευχάριστη την έκθεσή μας, πρέπει να τη στολίζουμε με διάφορα ωραία εκφραστικά στοιχεία.

Τα κυριότερα από τα τεχνικά μέσα, που μπορούμε να χρησιμοποιούμε είναι:

α)   Τα κοσμητικά επίθετα

Τα επίθετα αυτά (απλά ή σύνθετα), ζωηρεύουν περισσότερο τις προτάσεις μας και δίνουν χρώμα στην έκθεσή μας. Πρέπει όμως να κάνουμε σωστή χρήση, χωρίς υπερβολές. (π.χ. θεόσταλτος άγγελος, μενεξεδένιο δειλινό, ανυπόταχτη καρδιά).

β)   Σύνθετες ωραίες λέξεις

Οι σύνθετες ωραίες λέξεις, που μπορεί να είναι κυρίως ρήματα, επίθετα και μετοχές (π.χ. γλυκοχαράζει, ανεμοδαρμένος, αργοσαλεύοντας, γοητευμένος), τονίζουν ιδιαίτερα τα νοήματα των προτάσεων και δίνουν στην έκθεση ζωντάνια και ομορφιά.

γ)   Παρομοίωση

Με την παρομοίωση παρομοιάζουμε ένα πράγμα, πρόσωπο, ζώο, φαινόμενο, πράξη κ.τ.λ. με κάποιο άλλο που μοιάζει, για να δώσουμε μεγαλύτερη φυσικότητα στο λόγο μας. π.χ. Οι δροσοσταλίδες λάμπουν σαν μικρά διαμάντια.  

δ)   Προσωποποίηση

Με την προσωποποίηση δίνουμε ζωή στα άψυχα πράγματα ή στις αφηρημένες έννοιες, όταν τα κάνουμε να μιλούν, να σκέπτονται, να κινούνται, να αισθάνονται και να δρουν. π.χ. Οι στοχαστικοί πανσέδες με κοίταζαν, ασάλευτοι.

ε)   Μεταφορά

Με τη μεταφορά που μοιάζει λίγο με την παρομοίωση, μεταφέρω τη σημασία μιας λέξης σε άλλα πράγματα, για να δώσουμε στο λόγο μας έμφαση, παραστατικότητα και ακρίβεια. π.χ. Έκρυψε βαθιά τον πόνο του.

στ)   Υπερβολή

Με την υπερβολή μεγαλοποιούμε τα πράγματα, για να δείξουμε καλύτερα τη σημασία τους και να προκαλέσουμε ζωηρότερη εντύπωση στον αναγνώστη. π.χ. Έφαγα τη γη για να σε βρω.

ζ)   Περίφραση

Με την περίφραση γράφουμε μια έννοια με περισσότερες λέξεις, για να ζωντανέψουμε περισσότερο και να ποικίλουμε το λόγο μας. π.χ. Η όμορφη νύφη του Θερμαϊκού, αντί η Θεσσαλονίκη.

η)   Αντίθεση

Με την αντίθεση παρουσιάζουμε δύο αντίθετες έννοιες, εικόνες, πράξεις ή καταστάσεις, για να τονίσουμε τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ τους. π.χ. Έξω κρύο και παγωνιά, μέσα ζεστασιά και θαλπωρή.

θ)   Διάλογος

Γράφουμε στην έκθεσή μας ένα διάλογο, αντί να διηγηθούμε το γεγονός στο τρίτο πρόσωπο, για να δώσουμε σε αυτό χάρη και προσωπικότητα. Ο διάλογος πρέπει να είναι σύντομος και περιεκτικός.

ι)   Ασύνδετο σχήμα

Γράφουμε λέξεις ή φράσεις χωρίς να τις συνδέουμε με συμπλεκτικούς συνδέσμους, για να ζωηρεύουμε το λόγο μας και να δίνουμε μια γρηγοράδα στην έκφρασή μας. π.χ. Γυρίζει πίσω, πάει εμπρός, φουσκώνει, ξεφουσκώνει.

Η εξωτερική μορφή της έκθεσης

Η έκθεση πρέπει να έλκει τον αναγνώστη σε σχέση με την εξωτερική της μορφή και όχι να τον απωθεί. Είναι απαραίτητο επομένως να έχουμε στο νου μας τα εξής:

α) Να γράφουμε καθαρά, στρογγυλά και ευανάγνωστα γράμματα. Η κακογραφία αφαιρεί κάτι από την αξία ενός καλού περιεχομένου.

β) Να κάνουμε σωστή χρήση των σημείων στίξης και προπάντων της τελείας, εκεί που τελειώνει το νόημα της κάθε πρότασης.

γ) Να αποφεύγουμε τα σβησίματα και τις μουντζούρες.

δ) Να προσέχουμε την ορθογραφία των λέξεων και μάλιστα εκείνων, που είναι συνηθισμένες στο λόγο μας. Τα ορθογραφικά λάθη που πρέπει να αποφεύγονται οπωσδήποτε είναι τα καταληκτικά (ρημάτων, ονομάτων) και τα λάθη τονισμού. Οι ανορθογραφίες, και μάλιστα οι σοβαρές, ζημιώνουν πολύ την έκθεσή μας.

Τελευταίες οδηγίες και συμβουλές

α) Ο χρόνος που έχεις στη διάθεσή σου, για να γράψεις, δεν είναι απεριόριστος. Να τον κατανείμεις λοιπόν σωστά.

β) Πριν αρχίσεις να γράψεις την έκθεσή σου, αυτοσυγκεντρώσου, σκέψου 2-3 λεπτά της ώρας, να κατανοήσεις καλά το θέμα (για ποιο πράγμα θα γράψεις;), να κάνεις τον πρόλογο με το μυαλό σου(πως θ’ αρχίσεις), ύστερα το σχεδιάγραμμα σε ένα πρόχειρο χαρτί και μετά να προχωρήσεις στην ανάπτυξή του, έχοντας δίπλα σου το σχεδιάγραμμα.

γ) Όταν γράφεις να μη διασπάς την προσοχή σου σε άλλα πράγματα. Η έκθεση θέλει αυτοσυγκέντρωση, προσοχή και ηρεμία.

δ) Μην απογοητεύεσαι, γιατί ο διπλανός άρχισε και προχώρησε γρήγορα στην ανάπτυξη του θέματος ή γιατί εσύ συναντάς κάποιες δυσκολίες στο ξεκίνημά σου. Χρειάζεται να έχεις υπομονή και επιμονή.

ε)  Να έχεις πάντα μαζί σου όταν γράφεις έκθεση ένα μικρό ορθογραφικό λεξικό και να το συμβουλεύεσαι όταν έχεις πουθενά αμφιβολία.

στ)  Φρόντισε, ώστε κάθε καινούρια σου έκθεση να είναι καλύτερη από τις προηγούμενες.

ζ)  Μόλις τελειώνεις την έκθεσή σου, να την διαβάζεις από την αρχή ως το τέλος. Κάτι θα βρεις να διορθώσεις. Μη δίνεις ποτέ το τετράδιό σου προτού ελέγξεις το περιεχόμενο του γραπτού σου.

η) Να κάνεις συχνή επανάληψη των οδηγιών που περιλαμβάνονται στα φυλλάδια, μιας και αυτές αποτελούν τον οδηγό για το γράψιμο μιας καλής έκθεσης. 

Λίγα λόγια για τη διόρθωση της έκθεσής σου

        Η διόρθωση της έκθεσης γίνεται με βάση τους παρακάτω τέσσερις τομείς:

1. Ορθογραφία
2. Δομή
3. Περιεχόμενο
4. Έκφραση

        Επεξηγήσεις:

1. Ορθογραφημένος γραπτός λόγος
2. Εμφάνιση του γραπτού – Παραγραφοποίηση – Τήρηση σχεδιαγράμματος – Διατύπωση νοημάτων με μια λογική σειρά και με μια σχέση μεταξύ τους χρονική, τοπική και αιτιολογική – Κατάλληλη και ισορροπημένη ανάπτυξη
3. Πλούσιο, ποικίλο  και σχετικό με το θέμα υλικό, διατυπωμένο με σαφή τρόπο, χωρίς ανακρίβειες ή λανθασμένα στοιχεία
4. Κατανοητός λόγος, χωρίς συντακτικά λάθη – Ωραία έκφραση