Αρχαία ελληνικά υποδήματα

Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", 108 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.
Ελληνικά υποδήματα

Γενική εισαγωγή

Η αρχαία αγγειογραφία, καθώς και οι σχετικές πηγές μας παρέχουν ένα πλήθος πληροφοριών σχετικά με τα υποδήματα των αρχαίων Ελλήνων. Η ποικιλία μάλιστα των αρχαίων υποδημάτων φανερώνει τις ποικίλες τεχνικές γνώσεις που προφανώς κατείχαν οι αρχαίοι υποδηματοποιοί για την κατασκευή όλων αυτών των παπουτσιών.
Για το σύνολο των αρχαίων υποδημάτων κυρίαρχη πρώτη ύλη υπήρξε το δέρμα. Γνωρίζουμε σχετικά ότι συχνά το δέρμα ήταν εισαγόμενο προϊόν, όπως μάλιστα κατά περιπτώσεις και τα ίδια τα υποδήματα.
Χοντρικά τα βασικά είδη υποδημάτων της αρχαιότητας ήταν: τα σανδάλια, αποτελούμενα από τη σόλα η οποία συγκρατούνταν με ιμάντες στο πόδι, τα καθαυτό υποδήματα που κάλυπταν το πόδι μέχρι τον αστράγαλο και οι μπότες που κάλυπταν το πόδι μαζί με την κνήμη. Ανάμεσα σ' αυτούς τους βασικούς τύπους υπήρχαν ενδιάμεσα σχέδια σε μεγάλη ποικιλία.

Περιγραφή- Τεχνικές κατασκευής

Αναλυτικότερα, τα υποδήματα των αρχαίων Ελλήνων ήταν τα εξής:

• οι κνημίδες, υφασμάτινες, δερμάτινες ή μεταλλικές
• τα «κλειστά» υποδήματα
• μπότες, οι λεγόμενες ενδρομίδες ή εμβάδες
• τα περιμήρια που κάλυπταν τους μηρούς των πολεμιστών
• τα σανδάλια
• οι κόθορνοι
• οι κρηπίδες

Γενικά οι τύποι των υποδημάτων αυτών όπως παρουσιάζονται στην αγγειογραφία, διαθέτουν μεγάλη ποικιλία ως προς τη διακόσμηση και τα μοτίβα που φέρουν. Από τον Αλκαίο και τη Σαπφώ αναφέρονται υποδήματα από τους Σκύθες και σανδάλια από τη Λυδία.
Σε γενικές γραμμές οι αρχαίοι σπάνια φορούσαν κλειστά υποδήματα. Προτιμούσαν τα σανδάλια, καθώς σκοπός τους ήταν η προστασία από το έδαφος και η διατήρηση των ποδιών καθαρών. Τα σανδάλια ήταν επίσης ο συνηθέστερος τύπος υποδημάτων τα οποία φορούσαν οι γυναίκες οι οποίες περνούσαν και τις περισσότερες ώρες τους στο σπίτι. Τα ελληνικά σανδάλια διέφεραν από τα αρχαία αιγυπτιακά ως προς το ότι τα ελληνικά διέθεταν ένα πλήθος από λουρίδες με τις οποίες στερεώνονταν με ασφάλεια στο πόδι. Οι πλούσιοι ήταν αυτοί που φορούσαν δερμάτινα σανδάλια, ενώ οι φτωχοί φορούσαν αυτά με τους ξύλινους πάτους. Το επάνω μέρος των σανδαλιών ήταν συνήθως από δέρμα χρωματιστό, πιθανόν από αίγα. Οι σόλες ήταν από δέρμα βοοειδών και μάλιστα καλύτερης ποιότητας και αποτελούνταν από πολλές στρώσεις. Οι πηγές αναφέρουν ότι πλούσιοι πολίτες, όπως ο Αλκιβιάδης και ο Ιφικράτης δημιουργούσαν μόδα με τα σανδάλια τους, καθώς και ότι συχνά οι δούλοι κουβαλούσαν τα υποδήματα των κυρίων τους.
Η κρηπίς ήταν ένα υπόδημα κάτι ανάμεσα στο σανδάλι και το χαμηλό παπούτσι και αναφέρεται ότι φοριόταν από τους στρατιώτες. Διέθετε καρφιά και θεωρούνταν ένα σχετικά «άξεστο» υπόδημα. Ενδιάμεσος τύπος ανάμεσα σε σανδάλι και κλειστό υπόδημα, δεν κάλυπτε τελείως το πόδι και αποτελούνταν από ιμάντες που ανεβαίνουν ψηλά στη γάμπα (13β). Τη φορούσαν κυρίως οι στρατιώτες, οι κυνηγοί και οι οδοιπόροι, συχνά πάνω από τις κάλτσες.
Ο κόθορνος φοριόταν συχνά από γυναίκες και άνδρες. Ήταν ένα κλειστό υπόδημα χωρίς σόλα, που περνούσε πάνω από τον αστράγαλο, φτιαγμένο από τόσο μαλακό δέρμα που ταίριαζε και στα δύο πόδια (13γ Blanck/21). Ο κόθορνος ανήκε επίσης και στην ενδυμασία των τραγικών ηθοποιών. Θεωρούνταν μάλιστα ως το υπόδημα που ανακαλύφθηκε από τον Αισχύλο για την αύξηση του ύψους των θεών στις θεατρικές παραστάσεις, καθώς διέθετε υψηλή σόλα.
Η ενδρομίς ή εμβάς ήταν μία μπότα που φοριόταν κυρίως στο κυνήγι ή από τους ιππείς, ανοιχτή στα πλάγια μέχρι κάτω και με ιμάντες για να κλείνει (13θ). Οι ιππείς φορούσαν συχνά μία μπότα το επάνω τμήμα της οποίας γύριζε προς τα έξω. Ήταν κατασκευασμένη συνήθως από δορά και προερχόταν πιθανόν από τη Θράκη (13ζ).
Άλλα υποδήματα ήταν το blaution το οποίο φοριόταν στα δείπνα.
Το απλό παπούτσι, το κarabatine, αποτελούνταν από ακατέργαστο δέρμα τυλιγμένο γύρω από το πόδι, ένα υπόδημα κυρίως για τους φτωχούς και τους αγρότες.
Η baucis ήταν ένα κομψό γυναικείο υπόδημα.
Το κοινό υπόδημα ήταν μαύρο στο χρώμα και καθαρίζονταν από ένα σφουγγάρι. Τα χρωματιστά κόκκινα, κίτρινα ή λευκά υποδήματα φοριόταν από άντρες και γυναίκες παράλληλα. Σόλες από φελλό ή τσόχα φοριόταν μόνο από εταίρες. Στα δείπνα οι συμμετέχοντες έβγαζαν τα υποδήματά τους.

Σχετικές απεικονίσεις

Σε μία κύλικα του 6^ου αιώνα απεικονίζεται υποδηματοποιός που χρησιμοποιεί μαχαίρι σε σχήμα μισοφέγγαρου. Στους τοίχους κρέμονται καλαπόδια καθώς και ένα ακόμη μαχαίρι. Σε έναν αμφορέα της ίδιας εποχής απεικονίζεται στο υποδηματοποιείο ο πελάτης να στέκεται όρθιος επάνω στον πάγκο εργασίας του τεχνίτη, πατώντας πάνω στο δέρμα στο οποίο αποτυπώνεται το περίγραμμα του ποδιού του για να κοπεί η σόλα στο νούμερό του. Ραβδιά για μέτρημα χρησιμοποιούνταν από τότε, όπως και σήμερα.
Ως προς την αξία των υποδημάτων ο Λυσίας αναφέρει ότι οκτώ μνες το χρόνο ήταν υπερβολικό ποσό για ρούχα, παπούτσια, πλύσιμο και κούρεμα για δύο μικρά αγόρια και ένα κοριτσάκι. Ο Αριστοφάνης θεωρεί 8 δραχμές πολλά λεφτά για ένα ζευγάρι σανδάλια.

Βιβλιογραφία

1. Blanck H., Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.

Περισσότερες Εικόνες

	Blanck H., ''Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων'', 244, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004 Πήλινα ομοιώματα υποδημάτων από γεωμετρικό τάφο της αθηναϊκής Αγοράς.
	J. Boardman,'' Αθηναικά μελανόμορφα αγγεία'',εικ.229, Αθήνα 1980 Πελίκη.
	Camp J.H.,"Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας", 178, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005 Ευρήματα που προήλθαν από το σπίτι του υποδηματοποιού Σίμωνα, 5ος π.Χ. αι. Από αριστερά προς δεξιά: οστέινα καψούλια, η βάση μιας μελαμβαφούς κύλικας που φέρει εγχάρακτο το όνομα του Σίμωνα και σιδερένια πλατυκέφαλα καρφιά.
	Camp J. M. , "H αρχαία αγορά της Αθήνας " , 178 , ΜΙΕΤ , Αθήνα 2005 Λείψανα σπιτιού που άνηκε στον Σίμωνα τον υποδηματοποιό . Διακρίνεται μπροστά ένας <<όρος>> της Αγοράς και στο πίσω μέρος η αυλή του σπιτιού.
	Camp J. M. , "Η αρχαία αγορά της Αθήνας" , 179 , ΜΙΕΤ , Αθήνα 2005 Ανάγλυφο που αφιερώθηκε από τον υποδηματοποιό Δυόνυσο στον Ήρωα Καλλιστέφανο και απεικονίζει το εσωτερικό ενός εργαστηρίου υποδηματοποιίας. Πρώτο μισό του 4ου π.Χ αι.
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 103, Εκδοτική Αθηνών, 1996 ''Χαλκιδικός'' μελανόμορφος κιονωτός κρατήρας, 540 π.Χ. Αποδίδεται στον Ζωγράφο των Επιγραφών. Εικονίζεται ο Έκτορας με την Ανδρομάχη.Wurzburg, Martin von Wagner Museum der Universitat Wurzburg.
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 117, Εκδοτική Αθηνών, 1996 Λευκανικός ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας , 410 - 400 π.Χ. Ζωγράφος των Καρνείων . Εικονίζεται ο Δυόνυσος με τον Θίασο του . Στην ζώνη της άλλης όψης έχει απεικονιστεί χορός προς τιμήν του Απόλλωνα. Τάραντας , Μuseo Archeologo Nazionale.
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 133, Εκδοτική Αθηνών, 1996 Αττική ερυθρόμορφη κύλικα(εσωτερικό),500π.Χ. Υπογράφεται από τον αγγειοπλάστη του Σωσία και αποδίδεται στον Ζωγράφο του Σωσία. Εικονίζεται ο Αχιλλέας να δένει ένα τραύμα του αγαπημένου του φίλου Πάτροκλου.Βερόλινο,Αntikenmuseum,Staatliche Preubischer Kuturbesitz.
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 139, Εκδοτική Αθηνών, 1996 Αττικός ερυθρόμορφος αμφορέας, 495-490 π.Χ. Αποδίδεται στο Ζωγράφο του Βερολίνου. Εικονίζονται ο Ερμής και ένας σάτυρος, Βερολίνο. Αntikenmuseum, Staatliche Museen Preubischer Kulturbesitz.
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 139, Εκδοτική Αθηνών, 1996 Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος,485-480π.Χ. Αποδίδεται στον ζωγράφο του Βρύγου. Εικονίζεται ο Δίας να κυνηγάει τον νεαρό Γανυμήδη.Βοστώνη.Museum of fine arts .
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 206, Εκδοτική Αθηνών, 1996 Λευκανικός ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας,410-400. Αποδίδεται στον ζωγράφο των Καρνείων .Εικονίζεται ο Δυόνυσος με τον θίασο του . Τάραντας, Museo Archeologico Nazionale .
	Τιβέριος Μ., "Ελληνική Τέχνη Αρχαία Αγγεία", 224, Εκδοτική Αθηνών, 1996 Αττική λευκή κύλικα(εσωτερικό),470-465π.Χ .Αποδίδεται τον ζωγράφο του Πιστόξενου.Εικονίζεται η Αφροδίτη να πετά καθισμένη επάνω σε χήνα, ένα από τα ιερά πτηνά της.Λονδίνο , Βritish Museum .
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', USA 1964 Δένει τα παπούτσια.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', USA 1964 Παπούτσι.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 112, USA 1964 Σανδάλια και παπούτσια.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 88, USA 1964 Παπούτσια του Ερμή του Πραξιτέλη.