Αρχαία ελληνικά ενδύματα

Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", 98 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.
Σχηματική απόδοση της χλαμύδας.

Τα αρχαία υφάσματα προέκυπταν από τις βασικές πρώτες ύλες, ζωικές, φυτικές ή και μεταλλικές, με κυριότερες το μαλλί, το λινάρι και το μετάξι. Για την ύφανση των πρώτων αυτών υλών χρησιμοποιούνταν ο κάθετος αργαλειός με βάρη. Τα υφάσματα που προέκυπταν, ανάλογα με το είδος του ενδύματος για το οποίο προορίζονταν, ράβονταν με ραφίδες ή βελόνες, χάλκινες, σιδερένιες ή οστέινες. Σε αντίθεση με τη μινωική και τη μυκηναϊκή εποχή κατά τη διάρκεια των οποίων για την παραγωγή των ρούχων απαιτούνταν ειδικό ράψιμο και κόψιμο, από την αρχαϊκή εποχή και εξής τα ενδύματα είχαν ως βάση τους ένα ύφασμα σε ορθογώνιο σχήμα, έτσι όπως αυτό έβγαινε από τον αργαλειό ή άλλοτε περισσότερα κομμάτια ραμμένα μαζί.
Οι βασικοί τύποι των ελληνικών ενδυμάτων παρέμειναν ίδιοι για πάρα πολλούς αιώνες. Λόγω της απλής βασικής τους μορφής μπορούσαν να διαφοροποιηθούν εύκολα ως προς το διάκοσμο ή τον τρόπο που ήταν διπλωμένα ή ζωσμένα ανάλογα με τη μόδα της εποχής.
Περιγραφή-

Τεχνικές κατασκευής

Οι βασικοί τύποι των αρχαίων ενδυμάτων ήταν οι εξής:

Πέπλος

Ο μάλλινος πέπλος,γυναικείο ένδυμα, διαμορφώνονταν μέσα από ένα ορθογώνιο ύφασμα το οποίο δεν χρειαζόταν καν να ραφτεί. Το ύφασμα διπλωνόταν στο ένα τρίτο περίπου του ύψους του μία φορά προς τα έξω σχηματίζοντας έτσι έναν υφασμάτινο όγκο, το απόπτυγμα, που έπεφτε προς τα έξω στην πλάτη και το στήθος. Η κλειστή πλευρά του υφάσματος βρισκόταν συνήθως στην αριστερή πλευρά του σώματος. Με πόρπες και περόνες καρφιτσώνονταν η επάνω παρυφή του υφάσματος με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργείται άνοιγμα για το λαιμό και το δεξιό βραχίονα. Στην αριστερή του πλευρά ο πέπλος είχε δύο παρυφές κάτω και τέσσερις επάνω στο ύψος του αποπτύγματος, το οποίο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως κάλυμμα κεφαλής. Ο πέπλος μπορούσε να φορεθεί επάνω από το χιτώνα.

Χιτώνας

Άλλος βασικός τύπος ενδύματος ήταν ο χιτώνας ο οποίος φοριόταν τόσο από άντρες, όσο και από γυναίκες και ήταν λινός. Και εδώ το αρχικό σχήμα του υφάσματος ήταν σωληνοειδές, συνήθως όμως χωρίς απόπτυγμα. Τα σημεία στο ύφασμα που ράβονταν, ήταν οι μακριές πλευρές καθώς και οι ώμοι. Έτσι ο χιτώνας σχημάτιζε μανίκια, τις χειρίδες, που ήταν κοντές και έφεραν κομβία. Ο χιτώνας με μανίκια ονομάζονταν χειριδωτός.
Διακρίνονται δύο είδη του αρχαίου χιτώνα: ο ένας, ο φαρδύς, ήταν ραμμένος στην επάνω παρυφή, αφήνοντας ανοίγματα για το κεφάλι και τους βραχίονες ή ήταν κλεισμένος με μία σειρά από μικρά κουμπιά (εικ. 11). Ο στενός χιτώνας απ' την άλλη ήταν εντελώς κλειστός στην επάνω πλευρά, με εξαίρεση το άνοιγμα για το κεφάλι, ενώ τα ανοίγματα για τους βραχίονες βρίσκονταν στο επάνω μέρος των πλαϊνών πλευρών.
Εάν τραβήξει κανείς στον φαρδύ χιτώνα το ύφασμα στο ύψος της μασχάλης προς τα επάνω, τότε δημιουργούνται ανάλογα με το φάρδος μεγάλα ή μικρά ανοίγματα που μοιάζουν με χειρίδες τα οποία στην επάνω πλευρά φέρουν ραφή ή σειρά κουμπιών. Στο στενό χιτώνα από την άλλη οι χειρίδες έπρεπε να ραφτούν ξεχωριστά.
Ο πέπλος και ο χιτώνας φοριόταν συχνά με ζώνη στη μέση. Οι γυναίκες μάζευαν αρκετό ύφασμα του χιτώνα πίσω, το οποίο έπεφτε πάλι προς τα κάτω σχηματίζοντας τον κόλπο. Στον κοντό αντρικό χιτώνα ένα τμήμα του υφάσματος περνούσε κάτω από το καβάλο από πίσω προς τα μπρος και κατόπιν στερεώνονταν στη ζώνη ώστε να σχηματίζεται κάτι σαν σόρτς. Ο χιτώνας όταν δεν ζώνονταν ονομάζονταν ορθοστάδιος, ενώ εάν έφτανε ως τα πέλματα ονομάζοντανποδήρης. Ο χιτώνας φοριόταν και από τους άντρες, ενώ αργότερα τον φορούσαν ηλικιωμένοι, ιερείς και στις γιορτές. Στην καθημερινή ζωή προτιμούσαν τον κοντό χιτώνα καθώς προσέφερε ελευθερία κινήσεων, ιδίως για τους οπλίτες και τους κυνηγούς. Ένα είδος χιτώνα ήταν ο ετερομάσχαλος ή εξωμίς με ακάλυπτο τον ένα ώμο, ρούχο που φοριόταν κυρίως από τους χειρωνάκτες.

Ιμάτιο

Χαρακτηριστικό ένδυμα της αρχαϊκής περιόδου ήταν και το λεγόμενο λοξό ιμάτιο από το 700 π.Χ. περίπου και εξής, γνωστό από τις αρχαϊκές Κόρες της Ακρόπολης. Το ιμάτιο ήταν ένα μακρύ ύφασμα που το περνούσαν κάτω από την αριστερή μασχάλη, το τύλιγαν γύρω από το στήθος και την πλάτη και το κούμπωναν πάνω από το δεξιό βραχίονα. Από την άλλη πλευρά έπεφτε ανοιχτό προς τα κάτω.
Το ιμάτιο μπορούσε επίσης να στερεώνεται συμμετρικά και να πέφτει ελεύθερο στην πλάτη, με τις δύο άκρες του που περνούσαν πάνω από τους ώμους προς τα εμπρός, να κρέμονται προς τα κάτω (ΕΙΚ. 19) ή πάλι να τυλίγεται γύρω από τους γοφούς ή να καλύπτει τους γοφούς και η μία άκρη του να περνά επάνω από την πλάτη στον αριστερό ώμο και να πέφτει ελεύθερα προς τα μπρος. Το ιμάτιο φοριόταν από άντρες και γυναίκες.

Χλαμύδα

Η χλαμύδα ήταν αποκλειστικά ανδρικό ρούχο. Συνήθως ήταν πιο κοντή από το ιμάτιο. Το ύφασμα διπλωνόταν μία φορά καθέτως και στερεωνόταν στο δεξιό ώμο με πόρπη ή περόνη, ώστε να καλύπτεται ο αριστερός βραχίονας από την κλειστή πλευρά του υφάσματος, με το δεξιό τελείως ακάλυπτο (εικ. 12, 32) Η χλαμύδα ήταν περισσότερο ένδυμα των εφήβων, των ταξιδιωτών και των στρατιωτών.
Παρ' ότι η υφαντική ήταν μία βασική οικιακή δραστηριότητα, δεν έλειπαν και τα διάφορα εργαστήρια υφαντουργίας που παρήγαγαν πολυτελή υφάσματα, σε διάφορα χρώματα, αλλά και διακοσμημένα με περίτεχνα σχέδια. Ονομαστά ήταν για παράδειγμα τα διάφανα υφάσματα της Λακωνίας και του Τάραντα, τα πολυτελή της Κορίνθου, των Μεγάρων και της Μιλήτου.
Σε ορισμένες αρχαίες πόλεις υπήρχαν απαγορεύσεις σχετικά με το είδος των ενδυμάτων που έπρεπε να φοριούνται. Για παράδειγμα στις Συρακούσες μόνο οι εταίρες μπορούσαν να φορούν πολύχρωμα ρούχα. Ο Σόλων στην Αθήνα επέτρεπε η νύφη να έχει μέχρι τρία ενδύματα στην προίκα της, ενώ αυστηροί ήταν επίσης και οι κανονισμοί διαφόρων ιερών σε σχέση με την ενδυμασία.
Σε κάποιες περιπτώσεις η ελληνική ενδυμασία δεχόταν τις διάφορες επιδράσεις των βαρβαρικών ενδυμάτων, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τον κάνδυ στις απεικονίσεις του 5ου αι. στην Αθήνα, το μακρύ επανωφόρι με τις μακρές χειρίδες.
Στη Σπάρτη τα πολύχρωμα ρούχα ήταν χαρακτηριστικά των εταίρων, ενώ οι οπλίτες πολεμούσαν με πορφυρούς χιτώνες. Στη Βραυρώνα πάλι τα κορίτσια φορούσαν κροκωτούς χιτώνες, οι μέτοικοι στα Παναθήναια φορούσαν πορφυρά και οι Αθηναίοι λευκά. Οι ιερείς και οι ιέρειες φορούσαν συνήθως άζωστο χιτώνα και κάποτε από πάνω επενδύτη με πλούσια διακόσμηση, ρούχα λευκά, σπάνια πορφυρά. Οι Ελλανοδίκες στην Ολυμπία επίσης φορούσαν πορφυρά και στα Νέμεα σκούρα. Στις κηδείες φορούσαν μαύρο αλλά και χρώματα σκούρα, ενώ αντίθετα στο Άργος φορούσαν λευκά. Γενικότερα στην καθημερινή ζωή τα ενδύματα ήταν απλούστερα, γεγονός που εξαρτιόταν βέβαια και από το επάγγελμα. Οι χειρωνάκτες, οι άνθρωποι της υπαίθρου και οι δούλοι φορούσαν την εξωμίδα, οι αγρότες από πάνω φορούσαν τηνκατωνάκη με χοντρό μαλλί με παρυφή από προβιά, οι αλιείς τον φορμό από πλεκτή ψάθα και οι βοσκοί τη διφθέρα.

Βιβλιογραφία

1. Blanck H., Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.
2. Pekridou Gorecki A., Mode in der Antike, 1989.

Περισσότερες Εικόνες

	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", 97 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Σχηματική απόδοση του χιτώνα. Φαρδύς χιτώνας.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", 97 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Σχηματική απόδοση του χιτώνα. Στενός χιτώνας.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", 173 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Σκηνή ελληνικού γάμου: ο γαμπρός υποδέχεται τη νύφη. Λεπτομέρεια από αγγειογραφία του Πολύγνωτου.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 25 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Πολυνείκης με κοντό χιτώνα, Εριφύλη με ανοιχτό πέπλο. Παράσταση σε αγγείο. Μουσείο Λέτσε.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 24 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Μαινάδα με φαρδύ χιτώνα. Λεπτομέρεια από αγγείο.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 28 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Ψαράς με εξωμίδα και πίλο. Πήλινο ειδώλιο. Παρίσι, Λούβρο.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 27 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Η νύμφη Ιμέρα με αρχαϊκό λοξό χιτώνα. Νόμισμα της Ιμέρας.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 31 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Αγόρι με χλαμύδα και καυσία. Πήλινο ειδώλιο. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 30 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Γυναίκα με ιμάτιο και καπέλο για τον ήλιο. Πήλινο ειδώλιο. Βερολίνο, Κρατικό Μουσείο.
	Blanck H., "Εισαγωγή στην Ιδιωτική Ζωή των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων", εικ. 32 , ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004. Ο Οιδίπους με χλαμύδα, πέτασο και κρηπίδες. Αγγειογραφία. Μουσείο Βατικανού.
	Ν. Γιαλούρης, Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Γλυπτά, 178, Εκδοτική Αθηνών 1994 Εικονιστικός ανδριάντας του Σοφοκλή, πιθανόν έργο του Λεωχάρη, π. 330 π.Χ. Ρωμαϊκό αντίγραφο. Βατικανό, Musei Vaticani.
	Ν. Γιαλούρης, Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Γλυπτά, 153, Εκδοτική Αθηνών 1994 Επιτάφια στήλη εφήβου, πιθανόν έργο του Αγορακρίτου, π. 430 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
	Ν. Γιαλούρης, Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Γλυπτά, 108, Εκδοτική Αθηνών 1994 Η "Σκεπτόμενη Αθηνά", αναθηματικό ανάγλυφο, π. 470 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Ακροπόλεως.
	Ν. Γιαλούρης, Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Γλυπτά, 71, Εκδοτική Αθηνών 1994 Η Κόρη της Ακροπόλεως 682, π. 515 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Ακροπόλεως.
	Ν. Γιαλούρης, Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Γλυπτά, 105, Εκδοτική Αθηνών 1994 Ο Ηνίοχος των Δελφών, έργο του Πυθαγόρα(;), 478-474 π.Χ. Δελφοί, Αρχαιολογικό Μουσείο.
	Ν. Γιαλούρης, Ελληνική Τέχνη, Αρχαία Γλυπτά, 203, Εκδοτική Αθηνών 1994 Ο "Jockey" με το άλογο του Αρτεμισίου, π. 150 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 57, USA 1964 Χλαμύδα και πέτασος.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 54, USA 1964 Ενδύματα.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 54, USA 1964 Ενδύματα.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 139, USA 1964 Αμαζόνα.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 75, USA 1964 Επενδύτης.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 77, USA 1964 Στυλ του Πολύγνωτου.
	Johnson M., ''Ancient Greek Dress'', 55, USA 1964 Δωρικό ιμάτιο.