Τις χρησιμοποιούμε στο καθημερινό μας
λεξιλόγιο αλλά αν το σκεφτεί κανείς, δεν έχουν και τόσο νόημα για
κάποιον που δεν μιλά ελληνικά.
Ποιος ξένος άραγε θα αντιλαμβανόταν το
«for a flea jump» (για ψύλλου πήδημα) ή το «slow the very oil» (σιγά τον
πολυέλαιο) και δεν θα μας περνούσε για τρελούς; Εκφράσεις
χιλιοειπωμένες, που διατηρούνται εκατοντάδες χρόνια στην καθομιλουμένη,
παρά το γεγονός ότι οι συνήθειες, τα έθιμα στα οποία αναφέρονται έχουν
εκλείψει. Κρύβουν όμως ωραίες ιστορίες.
Ας τις δούμε:
Σε γράφω στα παλιά μου τα παπούτσια:
Έκφραση που προέρχεται από τη συνήθεια βασιλιάδων της αρχαιότητας να
αντικαθιστούν άρχοντες και ευγενείς, στέλνοντάς τους «ραβασάκι» ένα
ζευγάρι παπούτσια με το όνομά τους γραμμένο από κάτω. Πρωτοσυναντάται
στη Βαβυλωνία και κράτησε μέχρι το Βυζάντιο.
Σιγά τον πολυέλαιο: Η έκφραση φέρεται να
προέρχεται από τα χρόνια του Όθωνα, και από τις γιορτές στα βασιλικά
ανάκτορα. Οι καλεσμένοι, προύχοντες της εποχής και απόγονοι των
αγωνιστών του 1821, δεν γνώριζαν την δυτική εθιμοτυπία και σε στιγμές
κεφιού, άδειαζαν τα κουμπούρια τους στον αέρα και πετούσαν ψηλά τα
τσαρούχια τους, αδιαφορώντας για τους πολυελαίους και τα κηροστάσια στα
ανάκτορα, με τους αυλικούς να προσπαθούν να τους «ευπρεπίσουν» και τους
καλεσμένους να απαντούν με την εν λόγω φράση, που… έγραψε ιστορία.
Από πού κρατά η σκούφια σου: Ερώτηση για
την καταγωγή, που… κρατά από την αρχαιότητα, όταν το χρώμα και το σχήμα
του σκούφου υποδήλωνε από πού προερχόταν αυτός (και κατά συνέπεια ο
ιδιοκτήτης του). Σήμερα ακούγεται και η έκφραση «πετάει τη σκούφια του
για καβγά».
Του μπήκαν ψύλλοι στα αυτιά: Προέρχεται
από την ιδιότυπη τιμωρία που επεφύλασσε ο βυζαντινός βασιλιάς Ιουλιανός
σε όσους κρυφάκουγαν τα όσα συνέβαιναν στο παλάτι. Σύμφωνα με το
βασιλικό διάταγμα, τοποθετούσαν ψύλλους βαθιά μέσα στα αυτιά των
«ωτακουστών», οι οποίοι χοροπηδούσαν συνεχώς αναζητώντας την έξοδο,
οδηγώντας πολλούς εξ αυτών στην τρέλα.
Χρωστάει της Μιχαλούς: Η έκφραση
συνδέεται με την ταβέρνα που διατηρούσε το 19ο αιώνα στο Ναύπλιο, τότε
πρωτεύουσα της Ελλάδας, η Μιχαλού. Η γυναίκα αυτή έδινε κατά συρροή
«βερεσέ» αλλά κρατούσε ημερολόγιο και όταν κάποιος υπερέβαινε τις
προθεσμίες, τον «έλουζε» με διάφορα… κοσμητικά επίθετα. Όσοι την
άκουγαν, καταλάβαιναν ότι αυτός «χρωστά της Μιχαλούς».
Χτύπα ξύλο: Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν
ότι στα δέντρα κατοικούσαν νύμφες (οι περίφημες δρυάδες) και ως εκ
τούτου χτυπούσαν ξύλο (άπτεσθαι ξύλου, έλεγαν) για να επικαλεστούν την
προστασία τους.