| Μάρκος Αυρήλιος | |
|---|---|
 |
|
|
Ρωμαίος Αυτοκράτορας
|
|
| Περίοδος εξουσίας | |
| 8 Μαρτίου 161 - 17 Μαρτίου 180 | |
| Προκάτοχος | Αντωνίνος Πίος |
| Διάδοχος | Κόμμοδος |
| Βασιλικός Οίκος | Δυναστεία των Αντωνίνων |
| Γέννηση | 26 Απριλίου 121 Ρώμη |
| Θάνατος | 17 Μαρτίου 180 (59 ετών) Σίρμιο ή Βιντομπόνα |
| Τόπος ταφής | Μαυσωλείο Αδριανού, Ρώμη |
| Πατέρας | Μάρκος Άννιος Βέρος |
| Μητέρα | Δομιτία Λουσίλα |
| Σύζυγος | Φαυστίνα η νεότερη |
| Επίγονοι | Άννια Αυρήλια Γαλερία Φαυστίνα Γέμμελος Λούκιλος Άννια Αυρήλια Γαλερία Λουκιλία Τίτος Αέλιος Αντώνιος Τίτος Αέλιος Αυρήλιος Αδριανός Δομιτία Φαυστίνα Φαδίλλα Άννια Κορνιφίκια Φαυστίνα η μικρότερη Τίτος Αυρήλιος Φούλβος Αντώνινος Κόμμοδος Μάρκος Άννιος Βέρος Καίσαρας Βίβια Αυρήλια Σαβίνα |
Ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε το περίφημο έργο "Έις εαυτόν", στα ελληνικά, κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του. Ακόμη και σήμερα θεωρείται ως έργο μνημείο για μια διακυβέρνηση με γνώμονα το καθήκον και την εξυπηρέτηση του συνόλου.
Τα νεανικά του χρόνια
Η οικογένεια
Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Μάρκος Αυρήλιος υιοθετήθηκε από τη μητέρα του και τον παππού του, Μάρκο Άννιο Βέρο, με τους οποίους και μεγάλωσε. Ο παππούς του, (από την πλευρά του πατέρα του) πέθανε το 138, σε ηλικία σχεδόν 90 ετών.
Διάδοχος στην αυτοκρατορία
Το 137, ο Αδριανός ανακοίνωσε ότι ο διάδοχός του θα είναι ο Λούκιος Κειώνιος Κόμμοδος, που μετονομάστηκε σε Λούκιος Αέλιος Καίσαρ. Ο Μάρκος είχε ήδη τραβήξει την προσοχή του Αδριανού, ο οποίος τον καλούσε με το παρατσούκλι, ο "Πιο Αληθινός", και τον έκανε ιππέα στην ηλικία των έξι ετών. Μετά αυτός αρραβωνιάστηκε την Κειώνια Φάβια, κόρη τού Αέλιου. Ο αρραβώνας ακυρώθηκε μετά τον θάνατο του Αέλιου όταν ο Μάρκος Αυρήλιος έκανε δεσμό με την κόρη του Αντωνίνου. Έτσι μετά τον θάνατο του Αέλιου, ο Αδριανός έκανε καινούριο διάδοχό του, τον Αντωνίνο, και του επέβαλε να υιοθετήσει τον Μάρκο Αυρήλιο και τον Λούκιο Κειώνιο Κόμμοδο (τον γιό του θανόντος Αέλιου, που ήταν δέκα χρόνια μικρότερος από τον Μάρκο Αυρήλιο) και να τους βάλει επόμενους στη διαδοχή μετά από αυτόν. Ο Αντωνίνος τους έκανε διαδόχους στις 17 Φεβρουαρίου του 138, όταν ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν μόνο 17 ετών. Θα γινόταν αυτοκράτορας στην ηλικία των 40 ετών, το 161. Λέγεται ότι ο Αντώνινος και ο Κόμμοδος προορίζονταν μόνο να προετοιμάσουν το δρόμο για τη διαδοχή από τους Μάρκο Αυρήλιο και Λούκιο Βέρο.Ο Μάρκος Αυρήλιος διδάχθηκε από μερικούς από τους καλύτερους διανοούμενους της εποχής του. Ο Ευφωρίων τον δίδαξε λογοτεχνία, ο Γέμινος, το δράμα, ο Άνδρων, τη Γεωμετρία, ο Κάνινος Κέλερ καί ο Ηρώδης ο Αττικός την ελληνική ρητορική. Ο Αλέξανδρος ο Κοτιαίος τον δίδαξε την Ελληνική γλώσσα καί ο Μάρκος Κορνήλος Φρόντο τη Λατινική γλώσσα. Λόγω τις σχέσης του Μάρκου Αυρήλιου με τον Φρόντο, σήμερα έχουμε πολλές πληροφορίες για την εποχή και τη βασιλεία του Αντωνίνου. Μέσα από αυτά τα γράμματα φάνηκε ότι ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν έξυπνος, σοβαρός και εργατικός νέος. Επίσης δείχνουν και το ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον του μελλοντικού αυτοκράτορα για τη φιλοσοφία. Δείχνοντας ανυπομονησία για τα ατέλειωτα μαθήματα των Ελληνικών και των Λατινικών, έγινε υποστηρικτής των "Διατριβών" του Επίκτητου του Ιεραπολίτη, ενός σημαντικού ηθικού φιλοσόφου της Στωικής Φιλοσοφικής Σχολής. Ο Μάρκος Αυρήλιος επίσης άρχισε να αυξάνει τον δημόσιο ρόλο του δίπλα στον Αντωνίνο, καθώς έγινε ύπατος το 140, το 145 και το 161, παίζοντας ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στις αποφάσεις του κράτους. Το 145 παντρεύτηκε την Άννα Γαλερία Φαυστίνα που έμεινε στην ιστορία ως η Φαυστίνα η Νεώτερη, και ήταν κόρη του Αντωνίνου και δική του εξαδέλφη από την πλευρά του πατέρα του.
Αυτοκράτορας
Συναυτοκράτορας
Όταν πέθανε ο Αντώνινος Πίος στις 7 Μαρτίου του 161, ο Μάρκος Αυρήλιος αποδέχτηκε τον θρόνο με τον όρο ότι θα ήταν συναυτοκράτορας με τον Λούκιο Βέρο και ότι και οι δύο θα ήταν Αύγουστοι. Παρόλο ότι ήταν θεωρητικά και οι δύο ήταν ίσοι στο διαμοίρασμα της εξουσίας, ο Βέρος ήταν νεότερος και πιθανόν λιγότερο δημοφιλής. Η θέληση του Μάρκου Αυρηλίου για την εκλογή του Βέρου, ήταν περισσότερο λόγω του σεβασμού προς τον θετό πατέρα του και της υπόσχεσης που του είχε δώσει. Πιθανόν το διαμοίρασμα της εξουσίας να ήταν κυρίως επειδή τον περισσότερο χρόνο της βασιλείας του, ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν στο μέτωπο πολεμώντας τις διάφορες φυλές στα σύνορα της αυτοκρατορίας. Γιά την διοίκηση του στρατού χρειαζόταν ένα πολύ πειθαρχημένο και ηγετικό πρόσωπο. Αλλά κανένας δεν θα μπορούσε να βρίσκεται ταυτόχρονα στον βορρά απέναντι στις Γερμανικές φυλές και στην Μέση Ανατολή απέναντι στους Πάρθους. Ούτε μπορούσε να βάλει ένα αρχιστράτηγο για τις λεγεώνες του. Ακόμη και οι παλαιότεροι και δημοφιλείς Ρωμαίοι στρατιωτικοί όπως ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Βεσπασιανός χρησιμοποίησαν τον στρατό για να ρίξουν την κυβέρνηση και να γίνουν απόλυτοι ηγέτες.Ο Μάρκος Αυρήλιος έλυσε το πρόβλημα στέλνοντας τον Λούκιο Βέρο στην ανατολή ως αρχιστράτηγο του ρωμαϊκού στρατού στην περιοχή. Ο Βέρος ήταν ήδη πολύ ισχυρός για να κρατάει την εξουσία στις ανατολικές στρατιές, και ως αποτέλεσμα δεν είχε και μεγάλη θέληση να ρίξει τον Μάρκο Αυρήλιο. Ο Λούκιος Βέρος έμεινε πιστός στον Μάρκο Αυρήλιο έως τον θάνατό του, το 169. Αυτή η συναυτοκρατορία θύμιζε πολύ το παλαιό σύστημα της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, που δεν επέτρεπε σε ένα άτομο να κρατήσει την εξουσία μόνο για τον εαυτό του. Η συναυτοκρατορία θα ξαναδημιουργηθεί αργότερα στα τέλη τού 3ου αιώνα από τον Διοκλητιανό, ο οποίος θα ιδρύσει την Τετραρχία. Μόλις ανέλαβε τον θρόνο, ο Μάρκος Αυρήλιος έκανε ό,τι και οι προκάτοχοί του, δηλαδή μεταρρυθμίσεις στους νόμους της αυτοκρατορίας. Ευνόησε με τους νόμους του κυρίως τις ασθενείς ομάδες της αυτοκρατορίας, όπως τους δούλους, τις χήρες και τους ανήλικους. Αναγνώρισε την εξ αίματος σχέση ως κύριο χαρακτηριστικό της κληρονομιάς. Τους νόμους για τα εγκλήματα τους χώρισε σε δύο κατηγορίες, τους πιο "αυστηρούς" και τους "λιγότερο αυστηρούς". Υπό τη βασιλεία του Μάρκου Αυρήλιου, η κατάσταση των χριστιανών παρέμεινε η ίδια από την εποχή του Τραϊανού, δηλαδή κανονικά τιμωρούνταν από τον νόμο αλλά στην πραγματικότητα σπάνια τους τιμωρούσε. Το 177, στη Λυών, μία ομάδα χριστιανών εκτελέστηκε, αν και αυτό θεωρείται περισσότερο ευθύνη του τοπικού διοικητή.
Προκλήσεις
Παρθικοί Πόλεμοι
Στην Ασία, η ενδυναμωμένη Παρθική Αυτοκρατορία αντεπιτέθηκε το 161, νικώντας δύο ρωμαϊκές στρατιές και εισβάλλοντας στη Συρία και στην Αρμενία. Ο Μάρκος Αυρήλιος έστειλε τον συναυτοκρατορά του, Λούκιο Βέρο να ανακάμψει αυτό τον κίνδυνο που προερχόταν από τη Μέση Ανατολή. Ο πόλεμος τελείωσε επιτυχημένα για την Ρώμη το 166, παρόλο που η επιτυχία πρέπει να αποδοθεί περισσότερο σε κατώτερους αξιωματικούς όπως ο Γάιος Αβίδιος Κάσσιος. Στην επιστροφή του στην Ρώμη, ο Βέρος ανταμείφθηκε με μία παρέλαση θριάμβου, η παρέλαση ήταν περίεργη επειδή συμπεριελάμβανε δύο αυτοκράτορες, τους γιούς τους και τις ανύπαντρες κόρες τους, και έμοιαζε σαν μία μεγάλη οικογενειακή γιορτή. Οι δύο γιοι του Μάρκου Αυρήλιου, ο Άννιος Βέρος και ο Κόμμοδος, τριών και πέντε ετών αντίστοιχα, έγιναν Καίσαρες για την περίσταση.Η επιστροφή του Ρωμαϊκού στρατού από το μέτωπο, έφερε μία επιδημία, μετέπειτα γνωστή ως την επιδημία του Αντωνίνου, ή την επιδημία του Γαλιηνού που επεκτάθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μεταξύ των ετών 165 και 180 μ.Χ. Η επιδημία έγινε πανδημία, και στο τέλος αφαίρεσε τις ζωές δύο αυτοκρατόρων, του Λούκιου Βέρου, που πέθανε το 169, και του Μάρκου Αυρήλιου που πέθανε το 180. Το όνομα της οικογένειας του Μάρκου Αυρήλιου, Αντωνίνοι, δόθηκε στην επιδημία. Η επιδημία επανεμφανίστηκε εννέα χρόνια αργότερα, και ο Ρωμαίος ιστορικός Κάσσιος Δίος, έγραψε ότι σκότωνε μέχρι και 2.000 άτομα στην Ρώμη, μέσα σε μία μέρα. Οι συνολικοί θάνατοι υπολογίζονται σε πέντε εκατομμύρια.
Γερμανία και Δούναβης
Αρχίζοντας από το 160, γερμανικές φυλές άρχισαν να κάνουν επιθέσεις στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας, κυρίως στην Γαλατία και στον ποταμό Δούναβη. Πιθανόν οι επιθέσεις να προκλήθηκαν από τις επιθέσεις φυλών από τα ανατολικά. Η πρώτη εισβολή στο Σατί, στην Άνω Γερμανία αποκρούστηκε το 162. Πολύ πιο επικίνδυνη αποδείχθηκε η εισβολή των Μαρκομάννων από τη Βοημία, που ήταν υποτελείς στην αυτοκρατορία από το 19 μ.Χ., που διέσχισαν τον Δούναβη το 166, μαζί με τους Λογγοβάρδους και άλλες γερμανικές φυλές. Την ίδια εποχή, οι Σαρμάτες επιτέθηκαν μεταξύ των ποταμών Δούναβη και Τίσα.Λόγω της κατάστασης στην Ανατολή της αυτοκρατορίας μόνο μία αποφασιστική εκστρατεία θα μπορούσε να σταματήσει τον κίνδυνο. Ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Λούκιος Βέρος ανέλαβαν από κοινού την εκστρατεία. Μετά τον θάνατο του Βέρου, το 169, ο Μάρκος Αυρήλιος οδήγησε μόνος του, τις λεγεώνες εναντίον των βαρβαρικών φυλών για το υπόλοιπο της ζωής του. Οι Ρωμαίοι ηττήθηκαν από τους Κουάδους και τους Μαρκομάννους, οι οποίοι πέρασαν τις Άλπεις και πολιόρκησαν την κύρια ρωμαϊκή πόλη στη βορειοανατολική Ιταλία, την Ακουϊλία. Τον ίδιο καιρό, οι Κοστοβότοι (Δακική φυλή), περνώντας από την περιοχή των Καρπαθίων, εισέβαλαν στη Μοισία, στη Μακεδονία και στην Ελλάδα. Μέτα από μεγάλους αγώνες οι λεγεώνες του Μάρκου Αυρήλιου, κατάφεραν να διώξουν τους εισβολείς. Πολλές γερμανικές φυλές εγκαταστάθηκαν στην Δακία, στην Παννονία, στην Γερμανία και στην Ιταλία. Αυτό δεν ήταν κάτι το καινούριο, καθώς ο μεγάλος αριθμός των φυλών που εγκαταστάθηκαν, δημιουργούσε την ανάγκη για την δημιουργία νέων συνοριακών επαρχιών στην αριστερή πλευρά του Δούναβη, στη Σαρματία και στη Μαρκομαννία, συμπεριλαμβανομένων των σημερινών περιοχών της Βοημίας και Ουγγαρίας.
Τα σχέδια του αυτοκράτορα, ανατράπηκαν από μία επανάσταση στην Ανατολή, με επικεφαλής τον Αβίδιο Κάσσιο, ο οποίος διέδωσε ότι ο αυτοκράτορας πέθανε μετά από ασθένεια. Από τις ανατολικές επαρχίες, μόνο η Βιθυνία και η Καππαδοκία δεν συμμάχησαν με τους επαναστάτες. Όταν έγινε γνωστό ότι ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ζωντανός, η μοίρα του Κάσσιου άλλαξε, και δολοφονήθηκε από τα στρατεύματά του μετά από μόνο εκατό μέρες στην εξουσία.
Μαζί με την σύζυγό του Φαυστίνα, ο Μάρκος Αυρήλιος επισκέφθηκε τις ανατολικές επαρχίες μέχρι το 173. Επισκέφθηκε την Αθήνα, ανακηρύσσοντας τον εαυτό του προστάτη της Φιλοσοφίας. Μετά τον θρίαμβό του στη Ρώμη, έκανε εκστρατεία και πάλι προς τα σύνορα στον Δούναβη. Μετά από μία αποφασιστική νίκη το 178, το σχέδιό του να καταλάβει τη Βοημία ανακαλέστηκε, διότι αρρώστησε και πάλι το 180.
Κίνα των Χαν
Το 97, ο Μπάο Χαν, στρατηγός των δυτικών επαρχιών της δυναστείας των Χαν της Κίνας (220 π.Χ. - 220 μ.Χ.), έστειλε τον υφιστάμενό του Γκαν Γιν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά συνελήφθη από τις Παρθικές αρχές, κάπου κοντά στον Περσικό Κόλπο και μπόρεσε να φτιάξει μία έκθεση για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, από αυτά που άκουγε στα ταξίδια του. Παρόλα αυτά ένα κινέζικο βιβλίο του 5ου αιώνα μ.Χ., το "Βιβλίο του αείμνηστου Χαν", γραμμένο από τον ιστορικό Φαν Γε, λέει ότι Ρωμαίοι επισκέπτες που έφτασαν στην Κίνα, μέσω του θαλάσσιου δρόμου της Νότιας Θάλασσας της Κίνας, επισκέφτηκαν τον αυτοκράτορα Χουάν της δυναστείας των Χαν (βασίλεψε μεταξύ των ετών, 146-168 μ.Χ.) στη Λουογιάνγκ και του έφεραν δώρα φιλίας το 166. Το κινέζικο άρθρο λέει ότι έφεραν τα δώρα εκ μέρους του Αντώνινου(Αντούν), αν και ο ιστορικός Ράφε ντε Κρεσπινύ λέει ότι πιθανώς ήταν Ρωμαίοι έμποροι και όχι απαραίτητα διπλωμάτες του Μάρκου Αυρήλιου Αντωνίνου.Θάνατος και διαδοχή
Ο Μάρκος Αυρήλιος πέθανε στις 17 Μαρτίου του 180 μ.Χ. στην πόλη της Βιντομπόνα (σημερινή Βιέννη), και ο γιος και διάδοχός του Κόμμοδος, ήταν μαζί του. Θεοποιήθηκε και οι στάχτες μεταφέρθηκαν πίσω στη Ρώμη, και έμειναν στο Μαυσωλείο του Αδριανού (σημερινό Καστέλ Σαν Άντζελο) μέχρι την καταστροφή της Ρώμης από τους Βησιγότθους το 410. Οι εκστρατείες του εναντίον των γερμανικών φυλών και των Σαρμάτων μνημονεύτηκαν από μία στήλη και έναν ναό που φτιάχτηκε προς τιμήν τους.Ο Μάρκος Αυρήλιος έκανε τον γιο και διάδοχό του Κόμμοδο, Καίσαρα το 166 και συναυτοκράτορα το 177, παρόλο που η απόφασή του ήταν εξαιρετικά ατυχής. Η απόφαση του να σταματήσει την διαδοχή μέσω των υιοθεσιών υπήρξε αντικείμενο κριτικής από τους μετέπειτα ιστορικούς, επειδή ο Κόμμοδος υπήρξε ένας κακός αυτοκράτορας, στρατηγός και εγωιστής με ψυχονευρωτικά προβλήματα. Ο θάνατος του Μάρκου Αυρήλιου θεωρείται από πολλούς ως το τέλος της περίφημης Ρωμαϊκής Ειρήνης (Pax Romana). Η απόφαση του να βάλει τον Κόμμοδο ως διάδοχό του ήταν μάλλον λόγω της απουσίας ικανών διαδόχων και της προσπάθειας του να αποφύγει η αυτοκρατορία εμφύλιους πολέμους διαδοχής.
Ο ιστορικός Μάικλ Γκραντ στο βιβλίο του The Climax of Rome (1968) λέει όσον αφορά τον Κόμμοδο, "η νεανική του ζωή ήταν τόσο απογοητευτική και μη-παραδοσιακή, που η καταστροφή ήταν πραγματικά αναπόφευκτη. Αλλά εάν ο Μάρκος Αυρήλιος το ήξερε ή όχι είναι άγνωστο, διότι εάν απέρριπτε το δικαίωμα του γιου του να γίνει αυτοκράτορας και έβαζε κάποιον άλλο, αυτό πιθανόν θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο διαδοχής, και θα ήταν καταστροφικό για μελλοντικές διαδοχές". Έτσι υπολογίζουμε ότι ο Μάρκος Αυρήλιος επέλεξε τον γιο του ως διάδοχο, ώστε να αποφύγει έναν μελλοντικό εμφύλιο πόλεμο.
Γάμος και παιδιά
Ο Μάρκος Αυρήλιος παντρεύτηκε τη Φαυστίνα τη νεότερη το 145, και στην διάρκεια των τριάντα ετών του γάμου τους απέκτησε 13 παιδιά, μόνο ένας γιος και τέσσερις κόρες έζησαν μετά τον θάνατό του:Άννια Αυρήλια Γαλερία Φαυστίνα (147-μετά το 165)
Γέμμελος Λούκιλος (πέθανε γύρω στο 150), δίδυμος αδελφός της Λουκιλίας
Άννια Αυρήλια Γαλερία Λουκιλία (148/50-182), δίδυμη αδελφή του Γέμμελου, παντρεύτηκε τον συναυτοκράτορα του πατέρα της, Λούκιο Βέρο
Τίτος Αέλιος Αντώνιος (γεννήθηκε μετά το 150, πέθανε πριν τις 7 Μαρτίου, 161)
Τίτος Αέλιος Αυρήλιος (γεννήθηκε μετά το 150, πέθανε πριν τις 7 Μαρτίου, 161)
Αδριανός (152-157)
Δομιτία Φαυστίνα (γεννήθηκε μετά το 150, πέθανε πριν τις 7 Μαρτίου, 161)
Φαδίλλα (159-μετά το 211)
Άννια Κορνιφίκια Φαυστίνα η μικρότερη (160-μετά το 211)
Τίτος Αυρήλιος Φούλβος Αντώνινος (161-165), δίδυμος αδελφός του Κόμμοδου
Λούκιος Αυρήλιος Κόμμοδος Αντώνινος (Κόμμοδος) (161-192), δίδυμος αδελφός του Τίτου Αυρήλιου Φούλβου Αντώνινου, μετέπειτα αυτοκράτορας
Μάρκος Άννιος Βέρος Καίσαρας (162-169)
Βίβια Αυρήλια Σαβίνα (170-πέθανε πριν το 217)
Το συγγραφικό του έργο
Ενώ ήταν στις εκστρατείες μεταξύ του 170 και του 180, ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε "Τα Εις Εαυτόν" στα ελληνικά ως πηγή για τη βελτίωση του χαρακτήρα και του πνεύματός του. Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ιερέας στη Ρώμη και παθιασμένος πατριώτης. Είχε λογικό μυαλό και ήταν υποστηρικτής και αντιπρόσωπος του Στωικισμού και της Στωικής Φιλοσοφίας. Τα "Εις Εαυτόν" θεωρείται εξαιρετικό έργο, κλασσικό παράδειγμα της στωικής φιλοσοφίας.Το βιβλίο τυπώθηκε το 1558 στην Ζυρίχη, από ένα χειρόγραφο που τώρα έχει χαθεί. Το μοναδικό σωζόμενο αντίτυπο βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού. Η σημασία του θανάτου ήταν πολύ βασική στη φιλοσοφία του Μάρκου Αυρήλιου. Δεν πίστευε στη μετά θάνατο ζωή. Έγραφε ότι "Εμείς ζούμε για μία στιγμή, μόνο μετά να ξεχαστούμε σε μία τέλεια άγνοια." "Δες πόσοι έχουν περάσει την ζωή τους σε μίση, πάθη, υποψίες... και τώρα είναι νεκροί, είναι μόνο στάχτη." Σύμφωνα με τον Μάρκο Αυρήλιο, όλα θα μπορούσαν να γίνουν σχεδόν θρύλοι. "Από την ζωή του ανθρώπου η διάρκεια είναι ένα σημείο αλλά η ουσία ξεφεύγει, όλα τα σώματα είναι προκαθορισμένα να καταστραφούν, και η ψυχή αβέβαιη και η φήμη άγνωστη. Σε έναν κόσμο που όλα τα υλικά σώματα είναι σαν ένα ποτάμι, και όλα τα ψυχικά και πνευματικά σαν ένα όνειρο, άυλο, η ζωή είναι ένας πόλεμος και η μετά θάνατον φήμη είναι κάτι που θα ξεχαστεί." "Όλα υπάρχουν για να πεθάνουν." Η διάρκεια της ζωής κάποιου δεν έχει σημασία. Για τον Μάρκο Αυρήλιο, ο θάνατος ήταν θεμιτός, επειδή έβαζε ένα τέλος σε όλες τις επιθυμίες.
Τα έργα του σε νεοελληνική μετάφραση
- Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, A.S.L. Farquharson, 1944, Βικιθηκη, http://el.wikisource.org/wiki/%CE%A4%CE%B1_%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%B5%CE%B1%CF%85%CF%84%CF%8C%CE%BD
- Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, μτφρ.Γιάννης Αβραμίδης, εκδ.Θύραθεν, Αθήνα, 2009
- Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, μτφρ. Felix De Giorgio, εκδ, Δαίδαλος Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, χ.χ
- Μάρκος Αυρήλιος, Επιλογή από τα Εις εαυτόν,μτφρ. Ν.Μ.Σκουτερόπουλος, εκδ. Στιγμή, Αθήνα, 2007
- Μάρκος Αυρήλιος, Άπαντα, τομ. 1,2, μτφρ.Φιλολογική ομάδα Κάκτου, Κάκτος, Αθήνα, 1998