Ευάγγελος Παπανούτσος, ο παιδαγωγός και φιλόσοφος που μεταρρύθμισε την ελληνική εκπαίδευση

Ο Ευάγγελος Παπανούτσος (Πειραιάς 27 Ιουλίου 1900 - Αθήνα 2 Μαΐου 1982) ήταν σημαντικός Έλληνας παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος του 20ου αιώνα. Η καταγωγή του ήταν από το Σοπωτό της Αχαΐας. Η συμβολή του στη λειτουργία και στην ανακαίνιση της Ελληνικής Παιδείας είναι ευρέως γνωστή. Οι κυριότερες μεταρρυθμίσεις που οφείλονται στον Ευάγγελο Παπανούτσο ήταν, μεταξύ άλλων, η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην Εκπαίδευση και ο διαχωρισμός της Μέσης Εκπαίδευσης στις βαθμίδες Γυμνασίου και Λυκείου. Ωστόσο, το εκπαιδευτικό του έργο υπέστη έντονη κριτική και επί της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών αναιρέθηκε σχεδόν ολοσχερώς.

Βιογραφία

Τις βασικές του σπουδές πραγματοποίησε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Από το 1915 ώς το 1919 φοίτησε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά την τριετία 1924-1927, με υποτροφία του λόγιου Έλληνα Χ. Νομικού, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία και τη Γαλλία και το 1927 ονομάστηκε διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Τυβίγγης (Tübingen). Η διατριβή του είχε τίτλο Das Religiöse Erleben bei Platon (Το θρησκευτικό βίωμα στον Πλάτωνα).
Υπηρέτησε την Εκπαίδευση από το 1920 και ως εκπαιδευτικός πέρασε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας, έως ότου (μετά την απελευθέρωση της χώρας) διορίστηκε Γενικός Διευθυντής (1944-1946) και αργότερα (1950 και 1963) Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο Παιδείας. Από το 1946 ήταν τακτικός φιλολογικός συνεργάτης της εφημερίδας Το Βήμα. Δίδαξε επί 20 χρόνια (1947-1967) Φιλοσοφία, Ψυχολογία και Παιδαγωγικά στο μορφωτικό ίδρυμα (Λαϊκό Πανεπιστήμιο) «Αθήναιον» που ίδρυσε ο ίδιος και υπό την διεύθυνσή του δημοσιεύτηκαν 15 τόμοι του περιοδικού «Παιδεία και Ζωή» (1946-1961) και 100 τόμοι αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, έκδοση Ι. Ζαχαρόπουλου (1953-1958). Το 1958 ιδρύει και οργανώνει (ως Αντιπρόεδρος του Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ινστιτούτου) τις τεχνικές σχολές του Κωνσταντίνου Δοξιάδη και στη μεταπολίτευση εκλέγεται βουλευτής Επικρατείας με την Ένωση Κέντρου (1974-1977). Το 1977 εκλέχτηκε Επίτιμος Πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Το 1980, δύο χρόνια πριν τον θάνατό του, εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Απεβίωσε στις 2 Μαΐου 1982.

Έργο

Παιδαγωγικό

Ο Παπανούτσος έγινε περισσότερο γνωστός για το παιδαγωγικό του έργο, ιδιαίτερα για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης του Γεώργιου Παπανδρέου (γνωστή ως μεταρρύθμιση Παπανούτσου) το 1964. Η προσπάθειά του αυτή περιγράφεται στο βιβλίο του Αγώνες και αγωνία για την παιδεία του 1965. Δυστυχώς, το έργο του δεν μπόρεσε να υλοποιηθεί, γιατί η Κυβέρνηση έπεσε λόγω της αποστασίας και οι αλλαγές που είχε προωθήσει αναιρέθηκαν. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, όμως, της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή (μεταρρύθμιση Ράλλη) το 1976 ουσιαστικά στηρίχτηκε στις δικές του ιδέες.
Ο Π. Ξένος γράφει για τον Ευάγγελο Παπανούτσο: «Αναμφισβήτητα είχε πλατιά μόρφωση και πολλά προσόντα. Είχε φυσική ευφράδεια. Δίδασκε συναρπαστικά. Ήξερε να δένεται με το ακροατήριό του το ίδιο στην τάξη όπως και στην αίθουσα διαλέξεων. Έγραφε σωστά τη γλώσσα και την φρόντιζε. Ήξερε από ξένες γλώσσες και του χρωστάμε τη μετάφραση πολλών ξένων όρων στη γλώσσα μας. Μελετηρός και πάντα ενημερωμένος στους τομείς που τον απασχολούσαν. Ήταν ο διαβασμένος, ο φιλοσοφημένος δάσκαλος-παιδαγωγός που ευπροσήγορος ήταν έτοιμος να εξηγήσει ό,τι τον ρωτούσαν».

Συγγραφικό

Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει δεκάδες βιβλία, όχι μόνο στην Ελληνική, αλλά και στη Γερμανική, την Αγγλική και τη Γαλλική. Εργασίες τού Ε. Π. Παπανούτσου έχουν δημοσιευθεί σε πολλά επιστημονικά περιοδικά της Ευρώπης και της Αμερικής. Επιπλέον μετέφρασε δοκίμια του Ιμμάνουελ Καντ και του Ντέιβιντ Χιουμ και, μαζί με τον Βασίλη Τατάκη, τους πλατωνικούς διαλόγους Φαίδων και Πρωταγόρας. Εκτός από τα άρθρα του στο περιοδικό «Παιδεία και Ζωή», δημοσίευσε άρθρα και μελέτες του και σε άλλα ελληνικά περιοδικά, όπως στη «Νέα Εστία», στο «Συνεταιριστής» και κάθε εβδομάδα στην εφημερίδα «ΒΗΜΑ».

Βραβεία

1976, Α’ Κρατικό Βραβείο κριτικής-δοκιμίου.

Εργογραφία

1. 1921 Το πρόβλημα της ελευθέρας βουλήσεως
2. 1924 Πραγματισμός και Ουμανισμός
3. 1927 Εισαγωγή εις την Φιλοσοφίαν της Θρησκείας
4. 1928 Τριλογία του Πνεύματος, Αλεξάνδρεια
5. 1930 Περί τέχνης, Αλεξάνδρεια
6. 1932 Περί ηθικής
7. 1936 Περί επιστήμης
8. 1948 Αισθητική
9. 1949 Ηθική (3η έκδοση 1970)
10. 1950 Επίκαιρα
11. 1954 Γνωσιολογία
12. 1954-56 Νεοελληνική Φιλοσοφία, τομ. 2
13. 1955 Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός (4η έκδοση 1977)
14. 1958 Φιλοσοφία και Παιδεία
15. 1962 Η ηθική συνείδηση και τα προβλήματά της
16. 1964 Φιλοσοφικά προβλήματα
17. 1965 Αγώνες και αγωνία για την Παιδεία
18. 1966 Στοιχεία Ψυχολογίας (σχολικό)
19. 1968 Το θρησκευτικό βίωμα στον Πλάτωνα (μετάφραση από τα Γερμανικά στα Ελληνικά της διδακτορικής διατριβής του)
20. 1970 Λογική (2η έκδοση 1974)
21. 1971 Ο λόγος και ο άνθρωπος
22. 1973 Ψυχολογία, Πρακτική Φιλοσοφία
23. 1976 Το δίκαιον της πυγμής
24. 1976 Η παιδεία το μεγάλο μας πρόβλημα
25. 1978 Η κρίση του πολιτισμού μας

Βιβλιογραφία

• Κύρκος Βασίλειος, Ευάγγελος Παπανούτσος, ο φιλόσοφος, εκδ.Φιλιππότης, Αθήνα, 1989
• Αφιέρωμα στον Ευάγγελο Παπανούτσο. Τόμος Α΄, Αθήνα, 1980. Τόμος Β΄, Αθήνα, 1983.
• Μελετήματα για τον Ε.Π. Παπανούτσο. Εορτασμός στα ογδοντάχρονά του. Τετράδια «Ευθύνης», Αθήνα, 1981
• Νούτσος, Παναγιώτης, «Η ‘μορφολογία της ιστορίας’ του O. Spengler στο έργο του Ε. Π. Παπανούτσου». Δωδώνη 9 (1980), 27-38.
• Σταύρου, Θεοφάνης, «Ευάγγελος Παπανούτσος. Ο φιλόσοφος, ο παιδαγωγός, ο κριτικός». Τομές 67 (1980), 4-9.
• Θεοδούλου Δώρος, «Η Γνωσιολογία του Ε. Π. Παπανούτσου». Ζήνων 3 (1982), 7-11.
• Αποστολοπούλου Γεωργία,«Παιδαγωγικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις του Παπανούτσου στη Γερμανία», Δωδώνη 15 (1986), 137-164.
• Μουτσόπουλος, Ευάγγελος, «Ο Παπανούτσος ως ιστορικός της νεοελληνικής φιλοσοφίας», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 1 (1984), 9-11.
• Κύρκος, Βασίλειος, «Ευάγγελος Παπανούτσος. Ο φιλόσοφος και οι γνωσιοθεωρητικές απόψεις του», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 1 (1984), 12-18.
• Βώρος, Φανούριος Κ., «Ο Ευάγγελος Παπανούτσος ως παιδαγωγός». Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 1 (1984), 19-25
• Ψημμένος, Νίκος, «Ε. Π. Παπανούτσος (1900-1982). Πρόσφατες ερμηνευτικές προσεγγίσεις του φιλοσοφικού έργου του». Μαντατοφόρος 21 (1983), 7-14.
• Χρίστου, Ιάκωβος, «Η ηθική του Ε. Π. Παπανούτσου», Ζήνων 3 (1982), 17-20.
• Χάρης Πέτρος, «Ο σοφός και ο εκλαϊκευτής. [Ευάγγελος Π. Παπανούτσος]». Νέα Εστία 112 (1982), 1387-1388.
• Νικόλας, Θ., «Η αποσύνθεση της αστικής ιδεολογίας στην ‘κριτική φιλοσοφία’ του Ε. Παπανούτσου». Επαναστατική μαρξιστική επιθεώρηση 28 (1982), 26-27.
• Μουτσόπουλος, Ευάγγελος, «Ο Παπανούτσος και η νεοελληνική φιλοσοφία». Νέα Εστία 112 (1982), 1332-1338.
• Μαραθεύτης, Μιχαλάκης, «Ο Ευάγγελος Παπανούτσος ως παιδαγωγός», Ζήνων 3 (1982), 21-26.
• Μακρής, Σόλων, «Ο αισθητικός Παπανούτσος». Νέα Εστία 112 (1982), 1389-1394.
• Ιωαννίδης, Κλείτος, «Η Αισθητική του Ε. Π. Παπανούτσου», Ζήνων 3 (1982), 13-15.
• Παπανούτσος, Ε. Π. (1993). Η κρίση του πολιτισμού μας (16η Έκδοση). Αθήνα: Φιλιππότη