Η επικοινωνία στη νέα ελληνική γλώσσα. Παράγοντες επικοινωνίας - Κώδικες επικοινωνίας - Πολυτροπικότητα

Τα οπτικά και τα ακουστικά μηνύματα - Η επικοινωνία

-           Με τις αισθήσεις μας και κυρίως με την όραση και την ακοή δεχόμαστε κάθε στιγμή πληροφορίες από το (φυσικό και κοινωνικό) περιβάλλον. Οι πληροφορίες αυτές δεν είναι απλές εικόνες ή ήχοι, αλλά σημαίνουν και κάτι, είναι ενδείξεις, που τις ερμηνεύουμε (εξηγούμε) με τη σκέψη μας. Δηλαδή παίρνουμε με αυτές ένα μήνυμα.

Αν λοιπόν χρησιμοποιήσουμε τις αισθήσεις μας, θα δεχτούμε ένα πλήθος από μηνύματα, με τα οποία επικοινωνούμε με τον κόσμο που μας περιβάλλει. Επομένως, για να υπάρξει επικοινωνία, βασική προϋπόθεση είναι η παρουσία μηνύματος. Η επικοινωνία δηλαδή δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεταβίβαση (και ερμηνεία) μηνυμάτων.

Με τον όρο επικοινωνία εννοούμε την ανταλλαγή μηνυμάτων, την "εκπομπή" δηλαδή εκ μέρους του ομιλητή (πομπού) και τη "λήψη" εκ μέρους του ακροατή (δέκτη) διαφόρων μηνυμάτων με τα οποία πραγματοποιείται η συνεννόηση μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας.(δηλαδή μιας ομάδας ατόμων που μιλούν την ίδια γλώσσα).

Επικοινωνία: πομπός → κωδικοποιημένο → δέκτης

                                    μήνυμα      

Οι κώδικες επικοινωνίας

-        Η «επικοινωνία» με το φυσικό περιβάλλον είναι μονόπλευρη, γιατί το περιβάλλον είναι μόνο πομπός και ο άνθρωπος μόνο δέκτης «μηνυμάτων» του περιβάλλοντος. Υπάρχουν όμως και μηνύματα που εκπέμπονται από ανθρώπους και γίνονται δεκτά από άλλους ανθρώπους, οι οποίοι με τη σειρά τους μπορούν να γίνουν και αυτοί πομποί, οπότε η επικοινωνία είναι αμφίδρομη. Για να μπορούν οι άνθρωποι να εκπέμπουν και να δέχονται μηνύματα, δηλαδή να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να συνεννοούνται μεταξύ τους, επινόησαν κάποιες οπτικές και ακουστικές ενδείξειςσυμβατικές (συμφωνημένες και καθιερωμένες από αυτούς), δηλαδή κάποια σχήματα, χρώματα, εικόνες, ήχους κ.ά., με τις οποίες δίνουν και παίρνουν μηνύματα: πληροφορίες, προτροπές, απαγορεύσεις κ.ά. Αυτές οι συμβατικές ενδείξεις λέγονται σήματα ή σύμβολα (π.χ. ένα σήμα της Τροχαίας ή ένα σύμβολο των μαθηματικών).

-       Ένα συγκεκριμένο σύνολο από σήματα και σύμβολα (με μια λέξη:σημεία) χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους για την επικοινωνία τους σε ένα συγκεκριμένο τομέα της δραστηριότητας τους (για παράδειγμα στη μουσική) και αποτελούν ένα σύστημα ή έναν κώδικα επικοινωνίας. Ένα από αυτά τα συστήματα επικοινωνίας είναι η συνεννόηση με νοήματα, μορφασμούς και κινήσεις (η «μιμόγλωσσα») και ένα άλλο, πιο προχωρημένο, η συνεννόηση με τους ήχους του έναρθρου λόγου (η γλώσσα). Βέβαια, δε χρησιμοποιούν όλοι οι άνθρωποι την ίδια κίνηση για να δηλώσουν το «όχι» ούτε την ίδια λέξη για να δηλώσουν το «ναι» και επομένως οι κώδικες επικοινωνίας ενδέχεται να διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από ομάδα σε ομάδα.

-       Σημεία είναι γενικά τα στοιχεία που απαρτίζουν ένα μήνυμα, μια μορφή έκφρασης, μια οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας. Επομένως υπάρχουν διάφορα είδη σημείων όπως διαφορετικά είναι και τα είδη των μηνυμάτων. Τα διάφορα είδη σημείων συγκροτούν σημειακά συστήματα. (κώδικες) Τέτοια συστήματα είναι η γλώσσα , η μουσική, η ζωγραφική, η γλώσσα των τυφλών, τα σήματα Μορς, η αρχιτεκτονική, η αριθμητική, τα σήματα της τροχαίας κτλ.

Ο γλωσσικός κώδικας - Η γλωσσική επικοινωνία

-       Ο πιο σημαντικός κώδικας επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ο γλωσσικός κώδικας, που έχει για σημεία τις λέξεις. Τα σημεία αυτά είναι ηχητικά. Όταν όμως επικοινωνούμε με το γραπτό λόγο, τα σημεία είναι οπτικά.

-       Με τις λέξεις οι άνθρωποι επικοινωνούν, δηλαδή στέλνουν και δέχονται μηνύματα (γλωσσική επικοινωνία).

Αυτός που κάθε φορά στέλνει μηνύματα με το λόγο λέγεται ομιλητής ήπομπός. / Αυτός που κάθε φορά δέχεται μηνύματα με το λόγο λέγεται ακροατής ή δέκτης.

ΟΡΙΣΜΟΣ. Η γλώσσα είναι ένας κώδικας επικοινωνίας, ένα σύστημα σημείων (τα σημεία της γλώσσας είναι οι λέξεις) με το οποίο τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας στέλνουν και δέχονται μηνύματα, δηλαδή επικοινωνούν.

-           Οι άνθρωποι επικοινωνούν με το λόγο είτε προφορικά (προφορική γλωσσική επικοινωνία) είτε γραπτά (γραπτή γλωσσική επικοινωνία). Έτσι, υπάρχει:

α. ο προφορικός λόγος (στις συζητήσεις, στο θέατρο, στις αγορεύσεις, στο ραδιόφωνο κτλ.) και

β. ο γραπτός λόγος, ο λόγος δηλαδή που αποδίδεται με γραπτά σημεία (στα βιβλία, στα περιοδικά, στις εφημερίδες κτλ.).

Θεωρητικά, η επικοινωνία είναι επιτυχημένη όταν η πληροφορία που προσλαμβάνεται είναι ίδια με αυτή που στάλθηκε. Στην πράξη, όμως, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μειώνουν την αποτελεσματικότητα της μετάδοσης.

Πολυτροπικότητα

Στην εποχή μας πολύ συχνά συναντάμε κείμενα που δε χρησιμοποιούν μόνο το γλωσσικό κώδικα για να μεταδώσουν το μήνυμα τους, αλλά και πλήθος σήματα άλλων κωδίκων. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, η οποία παρέχει νέες δυνατότητες παραγωγής κειμένων, συμβάλλει στην όλο και μεγαλύτερη μετακίνηση προς οπτικές μορφές αναπαράστασης των «πραγμάτων» και στην ευκολότερη χρήση ποικίλων και διαφορετικών κωδίκων στο ίδιο κείμενο. Έτσι, η γλώσσα σήμερα ως γραπτός λόγος υπάρχει πια σε ένα πολυτροπικό τοπίο, δηλαδή σε ένα τοπίο όπου συνυπάρχουν διάφοροι τρόποι αναπαράστασης. Αυτό σημαίνει ότι το κείμενο δεν μπορεί πια να γίνει κατανοητό μόνο με αναφορά ή χρήση του γραπτού λόγου : «Το νόημα ενός κειμένου κατανέμεται πλέον συχνά ανάμεσα στο γλωσσικό κώδικα και σε άλλους κώδικες, περισσότερο οπτικοποιημένους»). Αν, ως αποδέκτες ενός κειμένου, περιοριστούμε στην «ανάγνωση» μόνο του γραπτού, του λεκτικού μέρους του κειμένου, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας το νόημα των σημάτων των κωδίκων που περιλαμβάνονται, θα κάνουμε μόνο μια μερική ανάγνωση του κειμένου, ίσως μάλιστα αρκετά περιορισμένη.