Ο Σταυρός του Ιησού Χριστού, αναφέρεται στο όργανο θανατικής εκτέλεσης, πάνω στο οποίο πέθανε ο Ιησούς Χριστός, γεγονός που απετέλεσε την κατάληξη της τριετούς δράσης του ιδρυτή του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με τις ευαγγελικές διηγήσεις, ο Ιησούς, με εντολή του Πιλάτου, οδηγήθηκε εκτός των τειχών της Ιερουσαλήμ, στο μικρό λόφο Γολγοθά, για να σταυρωθεί από ειδικό εκτελεστικό τμήμα στρατού, που το διοικούσε κάποιος εκατόνταρχος.
Ο Ιησούς υποχρεώθηκε να μεταφέρει στους ώμους του τον σταυρό, καθώς ήταν συνήθεια για τους κατάδικους, και μόνο αργότερα, όταν ήταν εξαντλημένος από τις μαστιγώσεις και την κόπωση, επέβαλλαν την «αγγάρευση» της μεταφοράς σε κάποιο περαστικό αγρότη με το όνομα Σίμων ο Κυρηναίος (Μάρκ. 15:21).
Έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις από επιστήμονες, για τη μέθοδο που ακολουθήθηκε στην περίπτωση της σταύρωσης του Ιησού, όπως και για το σχήμα που είχε ο σταυρός επάνω στον οποίο πέθανε.
Δείτε εδώ το ντοκιμαντέρ "Αναζητώντας τον Τίμιο Σταυρό".
Ο Σταυρός ως όργανο σχήματος † ή Τ
Όσοι από τους ειδικούς αποδέχονται ότι ο σταυρός επάνω στον οποίο πέθανε ο Χριστός ήταν σχήματος ΤΑΥ ή παρομοίου, στηρίζονται σε χριστιανικές αλλά και εξωχριστιανικές μαρτυρίες από τον 1ο έως και τα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα.
Ρωμαϊκή σταύρωση σε σχήμα ΤΑΥ
Όταν η Ρώμη με σειρά εκστρατειών μετέβαλε σε επαρχίες της, την Ισπανία, τη Ναρβονική Γαλατία, μέρος της Μικράς Ασίας, ενώ υπέταξε την Ελλάδα (στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.) και την καρχηδονιακή Αφρική, η pax romana επιβλήθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και η Ρώμη εισχώρησε στην πνευματική σφαίρα του ελληνιστικού κόσμου, του οποίου έγινε κληρονόμος με την ενοποίηση του μεσογειακού χώρου. Οι αρχαίες μαρτυρίες δείχνουν ότι η λέξη σταυρός απόκτησε την σημερινή της έννοια κάτω από την επιρροή της λατινικής λέξης crux που αναφερόταν σε ποικίλους τρόπους σταύρωσης. Έχει ενδιαφέρον μια σχετική περιγραφή του Σενέκα του Νεώτερου, σύγχρονου του Ιησού:
Λατινικό κείμενο:
- Video istic cruces ne unius quidem generis sed aliter ab aliis fabricatas: [...] alii brachia patibulo explicuerunt
- (Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3)
Αγγλική μετάφραση (The Anchor Bible Dictionary, Doubleday, 1996, λήμμα: crucifixion, (Vol.1, p. 1207)
- I see crosses there, not just of one kind but made in many different ways: [...] others stretch out their arms on the patibulum
- (Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).
που σημαίνει:
- "Βλέπω σταυρούς εκεί, όχι ενός είδους αλλά διαφορετικούς: [...] σε κάποιους βρίσκονται με τα χέρια σε έκταση επάνω στο patibulum"
- (Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).
O Σενέκας (η μαρτυρία του οποίου θεωρείται ότι βοηθά στα συμπεράσματα μας για τη σταύρωση την εποχή της Κ.Δ. και του Χριστού ειδικότερα ονομάζει crux (σε μετάφραση "cross" ή "Σταυρός"), είτε τον απλό πάσσαλο, είτε το σύνθετο σχήμα κάθετου-οριζόντιου πασσάλου.
Την ίδια εποχή (1ος αιώνας μ.Χ.) οι ειδικοί καταγράφουν άλλη μια μαρτυρία που θεωρούν ότι αναφέρεται σε σύνθετο σταυρικό σχήμα οριζόντιου και κάθετου άξονα. Είναι αυτή του φιλοσόφου Επίκτητου:
- "εκδυσάμενος και εκτείνας σεαυτόν ως οι εσταυρωμένοι τρίβη ένθεν και ένθεν"
- (Επικτήτου Διατριβαί, 3.26.22)
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι οι Ρωμαίοι είναι εκείνοι που εισήγαγαν το εκτελεστικό όργανο που εκτός από την κάθετη δοκό, συχνά περιελάμβανε και μία οριζόντια η οποία ονομαζόταν patibulum και η μέθοδος αυτή σταύρωσης είχε εφαρμογή σε όλη τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας και η σημασιολογία της ελληνικής λέξης την εποχή της Καινής Διαθήκης περιελάμβανε και το σταυρικό όργανο σε σχήμα T.
Στην περίπτωση του σταυρού σχήματος Τ, ή στις περιπτώσεις που ο Σταυρός είχε σχήμα όπου η κατακόρυφη κεραία ήταν μακρύτερη από την οριζόντια, το σχήμα το προσδιόριζε η θέση του ονομαζόμενου από τους Ρωμαίους, Patibulum, της οριζόντιας δοκού δηλ. επάνω στην οποία τοποθετούσαν συνήθως το σώμα του μελλοθάνατου. Αν το patibulum υψωνόταν στην κορυφή του κάθετου πασσάλου, έδινε το σχήμα crux commissa (Τ) ενώ αν καρφωνόταν λίγο χαμηλότερα, έδινε το σχήμα του crux immissa ( † ).
Γενικά, οι περιγραφές σταυρώσεων είναι σπάνιες, γεγονός που δεν προξενεί έκπληξη λόγω της ευρείας αποστροφής για τη συγκεκριμένη μέθοδο. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, ακόμη και η λέξη σταυρός (crux) ήταν απαγορευμένη στα μέλη μιας πολιτισμένης κοινωνίας (Pro Rabirio, 16).
Από τις πληροφορίες που σώζονται, γνωρίζουμε ότι πριν από τη σταύρωση οι Ρωμαίοι έγδυναν και μαστίγωναν τα θύματα τους σε δημόσιο χώρο. Κατόπιν, με τα χέρια προσαρτημένα επάνω στο patibulum, υποχρεώνονταν να περάσουν μέσα από τους δρόμους των κατοικημένων περιοχών και κάτω από τη χλεύη των κατοίκων να οδηγηθούν στο σημείο όπου θα σταυρώνονταν.
Μία από τις αρχαιότερες ρωμαϊκές περιγραφές της σταύρωσης αυτής, μας δίνει ο λατίνος κωμικός ποιητής Πλαύτος (254-184 π.Χ.):
- "Patibulum ferat per urbem, deinde adfigatur cruci."
- (Plautus, Carbonaria, fragment 2)
που σημαίνει:
-
- Θα φέρω/βαστάξω/κρατήσω το Patibulum περνώντας μέσα από την πόλη, και μετά θα προσαρτηθώ στο σταυρό (cruci/crux)
- (Plautus, Carbonaria, fragment 2)
Με παρόμοιο τρόπο ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (τέλη του 1ου αι. π.Χ. - αρχές του 1ου αι. μ.Χ.), ο ιστορικός που έζησε στη Ρώμη και κατέγραψε την λεγόμενη"Ρωμαϊκή αρχαιολογία" σε 20 βιβλία, περιγράφει και επιβεβαιώνει την πορεία εξευτελισμού όπως και τον τρόπο με τον οποίο σταύρωναν οι Ρωμαίοι:
- «Ἀνὴρ Ρωμαῖος οὐκ ἀφανὴς θεράποντα ἴδιον ἐπὶ τιμωρίᾳ θανάτου παραδοὺς τοῖς ὁμοδούλοις ἄγειν, ἵνα δὴ περιφανὴς ἡ τιμωρία τοῦ ἀνθρώπου γένηται, δι΄ ἀγορᾶς αὐτὸν ἐκέλευσε μαστιγούμενον ἕλκειν καὶ εἴ τις ἄλλος ἦν τῆς πόλεως τόπος ἐπιφανὴς ἡγούμενον τῆς πομπῆς, ἣν ἔστελλε τῷ θεῷ κατ΄ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἡ πόλις. Οἱ δ΄ ἄγοντες τὸν θεράποντα ἐπὶ τὴν τιμωρίαν τὰς χεῖρας ἀποτείναντες ἀμφοτέρας καὶ ξύλῳ προσδήσαντες παρὰ τὰ στέρνα τε καὶ τοὺς ὤμους καὶ μέχρι τῶν καρπῶν διήκοντι παρηκολούθουν ξαίνοντες μάστιξι γυμνὸν ὄντα».
- (Ρωμαϊκή αρχαιολογία, Λόγος 7ος, 69.1-2)
Οι περιγραφές αυτές θυμιζουν τη μέθοδο σταύρωσης του Ιησού:
- "Η έκφρασις 'αίρω τον σταυρόν' είναι ειλημμένη από των συμβαινόντων κατά τας σταυρώσεις. Πλείσται όσαι πληροφορίαι μαρτυρούν ότι οι οδηγούμενοι εις τόπον τινά μαρτυρίου, προκειμένου να σταυρωθούν, ήσαν υποχρεωμένοι να αίρουν τον σταυρόν, επί του οποίου αργότερον θα προσηλούντο. Συγγραφεύς του Β' π.Χ. αιώνος πληροφορεί, ομιλών περί καταδίκων, ότι 'έκαστος αυτών τον σταυρόν έφερεν' (Χαρίτωνος, Τα κατά Χαιρέαν καί Καλλιρρόην...Κατά Πλούταρχον, έκαστος '...εκφέρει τον εαυτού σταυρόν'...Η έκφρασις του Ιησού 'αίρειν τον σταυρόν'...προϋποθέτει την γνώσιν των κατά τας σταυρώσεις γινομένων...κατά τους χρόνους της ρωμαϊκής κυριαρχίας...".
Αρκετοί λόγιοι θεωρούν ότι στην περίπτωση του Ιησού ακολουθήθηκε η ίδια ακριβώς διαδικασία προσάρτησης στο patibulum, κατά τη γνωστή μέθοδο των Ρωμαίων.
Τελικά, ο όρος "σταυρός" στην εποχή της Καινής Διαθήκης φαίνεται να σήμαινε ένα όργανο εκτέλεσης με ή χωρίς προσθήκη οριζόντιας δοκού όπως αντίστοιχα παρόμοια σημασία είχε και ο όρος crux. Σε σχέση με το ζήτημα αλλαγής της ομηρικής έννοιας του σταυρού στη Ρωμαϊκή εποχή, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε αν οι Έλληνες είχαν κάποια ειδική λέξη για τη μέθοδο σταύρωσης των Ρωμαίων:
- "Eνω γνωρίζομεν τι ηννόουν οι αρχαίοι Έλληνες δια της λέξεως σταυρός, εν τούτοις δεν γνωρίζομεν πως ωνόμαζον τα γεωμετρικά εκείνα σχήματα τα οποία οι μεταγενέστεροι ονομάζομεν σταυρούς. Επιθυμούντες να...δείξωμεν την μεταξύ της, κατά τους αρχαίους Έλληνας, εννοίας του σταυρού και του κατά τους μεταγενεστέρους σχήματος του σταυρού...εκ των έργων του Λουκιανού...Ο Λουκιανός...επιτρέπει δια τής περιγραφής του βασανισμού του σώματος του Προμηθέως να υπονοήσωμεν το σχήμα του σταυρού, δια τό οποίον όμως δίδει στοιχεία ακριβή εις την «Δίκην των φωνηέντων», πληροφορών ότι είχε σχήμα Τ ...Κατά την εποχήν της Κ. Διαθήκης...ο σταυρός συνίστατο εκ δύο καθέτων ξύλων. Ταύτα ηδύναντο να έχουν σχήμα Ταυ, ήτοι Τ, ως επιτρέπει να συμπεράνωμεν η «Δίκη των φωνηέντων» του Λουκιανού, αλλά και η ερμηνεία ην δίδει ο Βαρνάβας...Θα δυνάμεθα να παρατηρήσωμεν ενταύθα ότι...οι προαναφερθέντες και ελληνιστί γράφοντες συγγραφείς δέν είχον έτερον ελληνικόν γράμμα, όπερ να απέδιδε πιστότερον το σχήμα του σταυρού.".
Οι αρχαίες μαρτυρίες για το σχήμα του Σταυρού του Ιησού ως Τ ή †
Η μαρτυρία της "Επιστολής Βαρνάβα" (χρονολογ. από 70 έως 130 μ.Χ.)
Στην Επιστολή Βαρνάβα δίνεται η εξής αριθμολογική αλληγορική ερμηνεία:
- «Μάθετε οὖν, τέκνα ἀγάπης, περὶ πάντων πλουσίως, ὅτι Ἀβραάμ, πρῶτος περιτομὴν δούς, ἐν πνεύματι προβλέψας εἰς τὸν Ἰησοῦν περιέτεμεν, λαβὼν τριῶν γραμμάτων δόγματα. Λέγει γάρ· "Καὶ περιέτεμεν Ἀβραὰμ ἐκ τοῦ οἴκου αὐτοῦ ἄνδρας δεκαοκτὼ καὶ τριακοσίους". Τίς οὖν ἡ δοθεῖσα αὐτῷ γνῶσις; Μάθετε, ὅτι τοὺς δεκαοκτὼ πρώτους, καὶ διάστημα ποιήσας λέγει τριακοσίους. Τὸ δεκαοκτὼ ι’ δέκα, η’ ὀκτώ· ἔχεις Ἰησοῦν. Ὃτι δὲ ὁ σταυρὸς ἐν τῷ ταῦ ἤμελλεν ἔχειν τὴν χάριν,λέγει καὶ τοὺς "τριακοσίους". Δηλοῖ οὖν τὸν μὲν Ἰησοῦν ἐν τοῖς δυσὶν γράμμασιν, καὶ ἐν τῷ ἑνὶ τὸν σταυρόν».
- (Επιστολή Βαρνάβα 9.7, 8)
Η έκφραση «λέγει καὶ τοὺς "τριακοσίους"» συνδέει το σχήμα του συνεπτυγμένου σταυρού (crux commissa, δηλ. Τ) με το ελληνικό αριθμητικό τ’ που αντιστοιχεί στον αριθμό 300 και με τον ιστορικό Ιησού που επάνω στο όργανο αυτό «σταυρωθεὶς ἐποτίζετο ὄξει καὶ χολῇ». (Επ. Βαρν. 7.3) Την ίδια συλλογιστική ακολούθησε λίγες δεκαετίες αργότερα και ο Κλήμης ο Αλεξανδρινός σε αναφορά του στο σχήμα του "σημείου του Κυρίου".
Οι μαρτυρίες Κέλσου-Λουκιανού-Ωριγένη
Ο Κέλσος έγραψε περίπου το 170-180 μ.Χ. ένα αντιχριστιανικό έργο που ονομάζεται "Αληθής λόγος" και ο Ωριγένης μετά από λίγες δεκαετίες, στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. απάντησε πρόταση-πρόταση στα επιχειρήματα του Κέλσου με το απολογητικό του έργο "Κατά Κέλσου". Εξαιτίας αυτού, μας σώζονται σήμερα τα 3/4 από το έργο του Κέλσου παρόλο που το πρωτότυπο έχει χαθεί.
Όπως σώζει ο Ωριγένης, ο Κέλσος μέσα στο έργο του αναφέρει σε διάφορα σημεία την εκτέλεση του Ιησού ως Ανασκολοπισμό:
- "Είτα φησιν ο Κέλσος: Τι φησι και ανασκολοπιζομένου του σώματος;"
- (Ωριγένης, Κατά Κέλσου 2.36)
Ο Ωριγένης στο έργο του απαντά στον Κέλσο, ταυτίζοντας τους όρους Σταύρωση και Ανασκολοπισμός:
- "και "Κράξας φωνή μεγάλη αφήκε το πνεύμα", προλαβών τους επί των ανασκολοπιζομένων δήμιους, υποτέμνοντας τά σκέλη των σταυρουμένων"
- (Ωριγένης, Κατά Κέλσου, 3.32.20)
Την ίδια αυτή εννοιολογική ταύτιση του Σταυρού με τον Σκόλοπα κάνει και σε άλλο σημείο ο Ωριγένης γράφοντας για τον θάνατο του Ιησού:
- "σταυρωθήναι τον Ιησούν" (Κατά Κέλσου 3.56.27) και "υπομείναι το επί σκόλοπος κρεμασθήναι" (Κατά Κέλσου 2.69.50)
Μάλιστα, με τους δύο αυτούς όρους, ο Ωριγένης αναφέρεται σε σταυρό σχήματος Τ:
- "τα αρχαία στοιχεία εμφερές έχειν το Θαυ τω του σταυρού χαρακτήρι"
- (Ωριγένη, Εκλογαί εις τον Ιεζεκιήλ, 9.4)
Τα παραπάνω μπορούν να συνδυαστούν με τις μαρτυρίες του Λουκιανού που έγραψε την ίδια περίπου εποχή με τον Κέλσο. Ο Λουκιανός, κάνοντας μια άμεση αναφορά στα γεγονότα της Καινής Διαθήκης και στη σταύρωση, περιγράφει τον Ιησού ως "εν τη Παλαιστίνη ανασκολοπισθέντα" (Περί της Περεγρίνου τελευτής, 11.11).
Χρησιμοποιεί το ανασκολοπίζω για τον Ιησού, όρος που χρησιμοποιήθηκε και από τον Κέλσο και από τον Ωριγένη, ενώ στο έργο του Δίκη Φωνηέντων, ο Λουκιανός μας εξηγεί τι ακριβώς εννοούσε όταν αναφερόταν σε ανασκολοπισμό:
- "το Ταυ ες το των στοιχείων γένος παρήγαγε: τω γαρ τούτου σώματι φασι τους τυράννους ακολουθήσαντας και μιμησαμένους αυτού το πλάσμα έπειτα σχήματι τοιούτου ξύλα τεκτήναντας ανθρώπους ανασκολοπίζειν επ' αυτά: από δε τούτου και τω τεχνήματι τω πονηρω την πονηράν επωνυμίαν συνελθείν. Τούτων ούν απάντων ένεκα πόσων θανάτων το Ταυ άξιον είναι νομίζετε;"
- (Δίκη Φωνηέντων, 12.4-13)
Οι τύραννοι λοιπόν, παρατηρώντας τη μορφή του γράμματος Τ, αντέγραψαν το σχήμα του και έφτιαξαν μία ξύλινη κατασκευή για να ανασκολοπίζουν ανθρώπους επάνω σ’ αυτά και έτσι ο ανασκολοπισμός γινόταν σε όργανο με σχήμα Τ.
Εκτός αυτού, ο Λουκιανός εξηγεί τη μέθοδο του σταυρικού μαρτυρίου και περιγράφει τη μορφή που αποδεχόμαστε για τον σταυρό σήμερα:
- "ει δοκεί κατά μέσον ενταύθα που υπέρ της φάραγγος ανεσταυρώσθω εκπετασθείς τω χείρε από τουτουι του κρημνού προς τον εναντίον […] και όλως επικαιρότατος αν ο σταυρός γένοιτο, […] αλλ' όρεγε την δεξιών: συ δε, ω Ήφαιστε, κατάκλειε και προσήλου και την σφύραν ερρωμένως κατάφερε, δος και την ετέραν: κατειλήφθω ευ μάλα και αύτη. ευ έχει."
- (Λουκιανού, Προμηθέας,1-2)
Σύμφωνα με τα παραπάνω, "ο Προμηθεύς αναγκάζεται αρχικώς να απλώση την δεξιάν χείρα, την οποίαν ο Ήφαιστος, τη υποδείξει του Ερμού, έδεσε και εκάρφωσε κτυπών την σφύραν ερρωμένως. Αφού επανελήφθησαν τα αυτά και δια την αριστεράν χείρα, προς την ετέραν κατεύθυνσιν, επερατώθη η σταύρωσις".
Η μαρτυρία Ειρηναίου (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)
Ο Ειρηναίος, αντιρρητικός και αντιγνωστικός χριστιανός συγγραφέας του 2ου αιώνα μ.Χ., περιγράφει ένα σταυρό με πέντε άκρα στα οποία περιλαμβάνεται και η ξύλινη sedecula όπου στηριζόταν το σώμα του θύματος:
- "Το ίδιο το σχήμα του σταυρού, διαθέτει πέντε άκρα: δύο κατά μήκος, δύο κατά πλάτος, και ένα στο κέντρο του, επάνω στο οποίο στηρίζεται εκείνος που είναι καθηλωμένος με τα καρφιά." (Κατά Αιρέσεων , ΙΙ, 24.4)
Η μαρτυρία του Τερτυλλιανού (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)
Ο Εκκλησιαστικός συγγραφέας Τερτυλλιανός (γεν. 155 μ.Χ.) σπούδασε νομικά και ελληνική και λατινική φιλολογία στην πατρίδα του και από θαυμασμό προς το θάρρος των χριστιανών στους διωγμούς, έγινε χριστιανός και ο ίδιος. Έγραψε πολλά συγγράμματα, ανάμεσά τους και μελέτες κατά των, κατά την αντίληψη του, αιρετικών. Στο έργο του Κατά Μαρκίωνος αναφέρει για το σχήμα του Σταυρού:
- "the Greek letter Tau and our own letter T is the very form of the cross, which He predicted would be the sign on our foreheads in the true Catholic Jerusalem."
- (Adversus Marcionem, ΙΙΙ,22)
που σημαίνει:
- "το Ελληνικό γράμμα Ταυ και το δικό μας γράμμα 'Τ' είναι ολόιδιο με το σχήμα του Σταυρού, που ο ίδιος είχε προβλέψει πως θα γινόταν το σημείο στα μέτωπά μας, στην αληθινή καθολική Ιερουσαλήμ."
- (Κατά Μαρκίωνος, ΙΙΙ,22)
- Περισσότερα θέματα για τη θρησκεία εδώ.