Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας

Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας
Συμμετείχε στον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο
Κονκάρδα του ΔΣΕ
Ενεργός	1946–1949
Ιδεολογία	Κομμουνισμός
Ηγεσία	Νίκος Ζαχαριάδης (Γ.Γ. Κ.Κ.Ε.) Μάρκος Βαφειάδης (Αρχηγός Δ.Σ.Ε. και Πρόεδρος της Προσωρινής Κυβέρνησης)
Σύμμαχοι	Ν.Ο.Φ., Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία
Αντίπαλοι	Ελληνικός Στρατός, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Μεγάλη Βρετανία, Ελληνική Χωροφυλακή, Μ.Α.Υ. - Μ.Α.Δ.

Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.) ήταν στρατός προσκείμενος στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, κατά την διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου (1946–1949).

Ιστορία

Η απαρχή του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, επίσημα υπήρξε η επίθεση στην χωροφυλακή Λιτοχώρου στις 30η Μαρτίου 1946, την ημέρα των πρώτων βουλευτικών εκλογών. Τον Σεπτέμβριο του 1946, επίσης, οι αντάρτες επιτίθενται εναντίον μικρών ή μεγάλων πόλεων, όπως η Δεσκάτη (21 Σεπτεμβρίου) και η Νάουσα (30 Σεπτεμβρίου)^[1] Καθοδηγητής του ένοπλου αγώνα και ιδρυτής του ΔΣΕ υπήρξε το ΚΚΕ. Η δράση των αντάρτικων ομάδων συντονιζόταν από το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών, το οποίο δημιουργήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1946. Συγκεκριμένα την ημερομηνία αυτή, πολλοί αρχηγοί ένοπλων ομάδων και ο Μάρκος Βαφειάδης συναντήθηκαν στο χωριό Τσούκα στα βουνά των Αντιχασίων και συγκρότησαν ενιαίο στρατό^[2]. Στις 13 Νοεμβρίου της χρονιάς αυτής επιτίθενται οι δυνάμεις του ΔΣΕ στο χωριό Σκρα κοντά στα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα σε βάρος του τακτικού στρατού με βαριές απώλειες και για τις δύο πλευρές.^[3] Ακολουθού και αλλού επιθέσεις σε τοπικές φρουρές και σταθμούς χωροφυλακής στη Δυτική Μακεδονία,Έβρο και Ελληνοαλβανικά σύνορα^[4]. Με την διαταγή υπ' αριθμόν 19 του Γενικού Αρχηγείου στις 27 Δεκεμβρίου του 1946 οι αντάρτικες δυνάμεις μετονομάζονται σε «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας».^[5]

Δράση

Οργάνωση και βάσεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, καθώς και δίοδοι εισόδου στην Ελλάδα.

Η τακτική τους ήταν η επιλογή μιας πόλης ή ενός χωριού και η κατόπιν σε αυτά επίθεσης. Επεδίωκαν την κατάληψη κάποιας πολης της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας και την εγκατάσταση σε αυτήν της κυβέρνησής τους^[6].

Τέλη 1946 και 1947

Τρεις μέρες μετά την ίδρυση του ΔΣΕ κατελήφθη προσωρινά η Υπάτη.Η πιο σημαντική επιτυχία του ΔΣΕ στις αρχές του 1947 είναι η στις 14 Φεβρουαρίου 1947 προσωρινή κατάληψη της Σπάρτης και η απελευθέρωση Αριστερών φυλακισμένων.^[7]

1948

Η μεγαλύτερη μάχη του τρίχρονου Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου έλαβε χώρα στους ορεινούς όγκους στο Γράμμο και στο Βίτσι το καλοκαίρι του 1948. Στην μάχη αυτή με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Κορωνίς» ο κυβερνητικός Εθνικός Στρατός παρέταξε 100.000 στρατιώτες και ο ΔΣΕ 12.000. Η μάχες κράτησαν από τις 16 Ιουνίου μέχρι και τις 21 Αυγούστου 1948 και ήταν σφοδρότατες και πολύνεκρες. Ο κυβερνητικός στρατός διέσπασε την αμυντική γραμμή των μονάδων του ΔΣΕ μεταξύ Γράμμου και Βιτσίου, απέκοψε την μεταξύ τους επικοινωνία και πραγματοποίησε κλοιό στις μονάδες του Γράμμου. Το βράδυ στις 21 Αυγούστου οι δυνάμεις του ΔΣΕ του Γράμμου μετά από σκληρή μάχη έσπασαν τον κλοιό του κυβερνητικού στρατού πραγματοποιώντας ελιγμό προς ανατολικά, και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Βιτσίου. Ο ελιγμός από το Γράμμο στο Βίτσι θεωρείται μία από τις σημαντικότερες, από στρατιωτικής πλευράς, κινήσεις τακτικής του ΔΣΕ κατά τη μάχη. Ο κυβερνητικός στρατός κατέλαβε μεν το Γράμμο αλλά απέτυχε να εξουδετερώσει τον ΔΣΕ. Οι απώλειες και των δύο αντιπάλων ήταν μεγάλες, αλλά ο ΔΣΕ δεν θα καταφέρει να καλύψει έκτοτε τα κενά των μονάδων του. Την άνοιξη του 1949 ο ΔΣΕ αιφνιδίασε τον κυβερνητικό στρατό και ανακατάλαβε το Γράμμο. Το καλοκαίρι όμως του 1949 ο κυβερνητικός στρατός έχοντας εξουδετερώσει τις διάσπαρτες δυνάμεις του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, τη Ρούμελη και τη Θεσσαλία στράφηκε πλέον απερίσπαστος κατά των κύριων δυνάμεων του ΔΣΕ στο Γράμμο και στο Βίτσι. Στα τέλη Αυγούστου του 1949 ο κυβερνητικός στρατός, με την άφθονη υλική βοήθεια των Αμερικανών, με 100.000 στρατιώτες, με τεθωρακισμένα, πυροβολικό και αεροπορία κατέβαλε τον ΔΣΕ στο μέτωπο Γράμμου-Βιτσίου. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τη σφοδρή επίθεση πέρασαν τα σύνορα και εγκαταστάθηκαν προσωρινά στην Αλβανία. Μετά την ήττα του ΔΣΕ οι μαχητές του από την Αλβανία μεταφέρθηκαν και εγκαταστάθηκαν σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά το 1974 (εξαιρουμένων των σλαβομακεδόνων).

Μέγεθος και σύνθεση του ΔΣΕ

Υπάρχει γενική συμφωνία μεταξύ των ιστορικών πηγών ότι σε ολόκληρη τη διάρκεια του εμφυλίου πέρασαν από τις γραμμές του ΔΣΕ περίπου 100.000 άνδρες και γυναίκες, ενώ στην φάση της πλήρους ανάπτυξής του, κατά τα μέσα του 1948, ο αριθμός είχε φτάσει τους 26.000^[8]. Δεν υπάρχουν ακριβείς αριθμοί σχετικά με την σύνθεση του Δημοκρατικού Στρατού. Σύμφωνα με τους Βερέμη, Κλόουζ το 80% ήταν νέοι κάτω των 25 ετών. Είναι βέβαιο ότι πρόκειται για σώμα με υπεραντιπροσώπευση εφήβων, ιδιαίτερα με την πάροδο του χρόνου μειώνονταν ο μέσος όρος ηλικίας. Από τις γυναίκες επίσης η πλειοψηφία ήταν νεαρής ηλικίας: 16-19 ετών. Είναι φυσικό ότι δεν διέθετε η πλειψηφία του ΔΣΕ μαχητική εμπειρία, αφού διέρχονταν την παιδική ηλικία το μεγαλύτερο μέρος του, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.^[9] Η πλειονότητα των μαχητών του ΔΣΕ ήταν αγρότες και κάτοικοι αγροτικών περιοχών. Ίσως υπερέβαιναν το 75 -80% του συνόλου των ανταρτών. Μεταξύ όμως των κομματικών στελεχών και των αξιωματικών του ΔΣΕ οι αγρότες υποαντιπροσωπέυονταν.^[10]Ως προς το μορφωτικό επίπεδο αυτοί που είχαν στοιχειώδη μόρφωση κυμαίνονταν στο 90%. Στην πραγματικότητα όμως επρέκειτο για χαμηλής μόρφωσης μαχητές. Αυτό οφειλόταν στο ό,τι στρατολογούνταν άτομα από τις πλέον απομακρυσμένες περιοχές της ελληνικής επαρχίας.^[11] Από εθνοτική πλευρά οι Σλαβομακεδόνες συγκροτούσαν το 20-25% της δύναμης σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, δηλαδή 15.000-20.000 άτομα^[12]. Με δήλωσή του το 1947, ο Νίκος Ζαχαριάδης έθεσε ζήτημα πλήρους αποκατάστασης του "μακεδονικού λαού" ύστερα από τη νίκη του Δημοκρατικού Στρατού^[13] (δήλωση που πιθανώς να ήταν κίνηση τακτικής σε μια προσπάθεια μεγαλύτερου προσεταιρισμού των Σλαβομακεδόνων).Επίσης επιχείρησαν την στρτολόγηση και των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης, εκμεταλλευόμενοι τη δυσφορία τους απέναντι στο ελληνικό κράτος. Πράγματι συγκροτήθηκε ένα μικρό τάγμα, ονόματι Τάγμα Οθωμανών, συνολικής δύναμης 200-300 ατόμων,προερχόμενων κυρίως από τα Πομακικά χωριά και άλλοι 2000-3000 για βοηθητικές θέσεις.Γενικά οι Μουσουλμάνοι δεν υπήρξαν συνεργάσιμοι για λόγους θρησκευτικούς, αμοιβαίας καχυποψίας, κοινοτικούς και μορφωτικούς. Πολλοί λιποτάκτησαν προς τον Ελληνικό στρατό.^[14] Ο ΔΣΕ επιχείρησε να στρατολογήσει και Τσάμηδες απευθύνοντας αίτημα στην Αλβανία τόσο το 1947 διά του Βαφειάδη όσο και το 1948. Και στις δύο περιπτώσεις απορρίφθηκε το αίτημα. Η Αλβανική πλευρά ήταν αρνητική σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο από τον φόβο εισβολής του Ελληνικού στρατού στην Αλβανία. Τον Απρίλιο του 1949 μόλις 150 άτομα στρατολογήθηκαν.^[15]

Οι γυναίκες στον ΔΣΕ

Ο ΔΣΕ δεν ενέταξε τις γυναίκες επειδή τις θεωρούσε αξιόμαχες αλλά επειδή έιχε πρόβλημα με τις εφεδρείες του. Έτσι από 12-15% το Νοέμβριο του 1948, τον Απρίλιο του 1949 άγγιξε το 70% στις βοηθητικές υπηρεσίες και το 30% στις μάχημες μονάδες η παρουσία τους.^[16] Τον Οκτώβριο του 1948 ιδρύθηκε η Πανελλήνια Δημοκρατική Ένωση Γυναικών απόλυτα ταυτισμένη με τον ΔΣΕ , επρόκειτο για μια μη στρατιωτική οργάνωση η οποία θα διαπαιδαγωγούσε τις μαχήτριες του ΔΣΕ.^[17]Οι γυναίκες κυρίως προορίζονταν για βοηθητικές (καθαριότητα, μαγείρεμα, φροντίδα τραυματιών-αρρώστων, οχυρωματικά έργα) και στρατιωτικές εργασίες προορισμένες για άτομα χαμηλά στην ιεραρχία. Λίγες απ΄αυτές κατέλαβαν θέσεις προνομιακές (πολιτικές επίτροποι, ανταποκρίτριες της Μαχήτριας). Δεν έλειψε επίσης και η σεξουαλική εκμετάλλευση κάποιων στρατολογημένων γυναικών. Γενικά η συνύπαρξη των ΄δύο φύλων αναπαρήγαγε τον πουριτανισμό και την ανδροκρατία της εποχής.^[18]

Ο ΔΣΕ και οι αιχμάλωτοι

Αρχικά δινόταν η δυνατότητα επιλογής κατάταξής τους-μετά από διαφώτιση- στον ΔΣΕ ή απελευθέρωσής τους. Άλλοι εντάσσονταν για να αποφύγουν τη θανάτωσή τους ή το βασανισμό τους, ή χρησιμοποιούνταν για λόγους προπαγάνδας υπογράφοντας δηλώσεις αυτομόλησης στον ΔΣΕ. Αρκετοί εκτελέστηκαν (π.χ. Μάρτιος 1948: 120 από 180 αιχμαλώτους οπλίτες και αξιωματικοί στον Τσαμαντά Μουργάνας) ή μεταφέρθηκαν στις ανατολικές χώρες (π.χ. Τσεχοσλοβακία 200-300 αξιωματικοί του τακτικού στρατού)^[19]

Η αντιμετώπιση

Η ονομασία Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, δεν χρησιμοποιούνταν από τους κύκλους που δεν ήταν ιδεολογικά προσκείμενοι στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, περιλαμβανομένων και των τότε κρατικών αρχών, για την περιγραφή των φιλικά προσκείμενων προς το Κόμμα ανταρτών. Αντί για αυτή την ονομασία, συνηθίζονταν ο υποτιμητικός όρος Συμμορίτες, ενώ και λόγω της εθνικής ανομοιογένειας του ΔΣΕ, ήταν συνήθεις και οι όροι Σλαβοκομμουνιστές και Εαμοβούλγαροι.^[20]

Σημειώσεις

1. Άλμα πάνω↑ Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Οι δύο στρατοί, 1945-1949», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ.Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, σελ.280, 283
2. Άλμα πάνω↑ Επρόκειτο για τους Κίσσαβο, Λασάνη και Κικίτσα. Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας-Ο εμφύλιος, εκδ.αφοί Τολίδη,Αθήνα, 1981, σελ.71
3. Άλμα πάνω↑ Βασίλειος Κόντης, «Η παλινόρθωση της μοναρχίας και η γενίκευση των συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τομ. ΙΣΤ',Εκδοτική Αθηνών, (2000), σελ.126
4. Άλμα πάνω↑ Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας-Ο εμφύλιος, εκδ.αφοί Τολίδη,Αθήνα, 1981, σελ.77-78
5. Άλμα πάνω↑ Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Οι δύο στρατοί, 1945-1949», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ.Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, σελ.284, Βασίλειος Κόντης, «Η παλινόρθωση της μοναρχίας και η γενίκευση των συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τομ. ΙΣΤ',Εκδοτική Αθηνών, (2000), σελ.125
6. Άλμα πάνω↑ Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Οι δύο στρατοί, 1945-1949», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ.Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, σελ.285
7. Άλμα πάνω↑ Βασίλειος Κόντης, «Η παλινόρθωση της μοναρχίας και η γενίκευση των συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τομ. ΙΣΤ',Εκδοτική Αθηνών, (2000), σελ.126,Για τα γεγονότα της Σπάρτης βλ. Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας-Ο εμφύλιος, εκδ.αφοί Τολίδη,Αθήνα, 1981, σελ.127-131 Επίσης δες και την έκθεσιν των συμβάντων από τον στρατιωτικό διοικητή Λακωνίας, στο Γενικό Επιτελείο Στρατού Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού: Αρχεία Εμφυλίου πολέμου (1944-1949), τομ. 3ος Αθήνα, 1998, σελ.319-322 και 323-324
8. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.52
9. Άλμα πάνω↑ Εμείς οι Έλληνες. Σκάι Βιβλίο, Γ' Τόμος, σελ. 53-55. ISBN 9789606845178
10. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.54
11. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.56-57
12. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010,σελ.57
13. Άλμα πάνω↑ Δημοκρατικός Στρατός magazine, edited by Ριζοσπάστης, 1996, vol. I, pp. 408-412.
14. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.60-61
15. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.62-63
16. Άλμα πάνω↑ Τασούλα Βερβενιώτη, «Οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας», στο:Ηλίας Νικολακόπουλος, Άλκης Ρήγος, Γρηγόρης Ψαλλίδας (επιμ.), Ο Εμφύλιος πόλεμος. Από τη Βάρκιζα στον Γράμμο. Φεβρουάριος 1945-Αύγουστος 1949, εκδ.Θεμέλιο,Αθήνα, 2002,σελ.128
17. Άλμα πάνω↑ Αγγέλικα Ψαρά,«Πολιτικές διαδρομές των γυναικών στην εμπόλεμη Ελλάδα»,Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ.Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα,2009, σελ.218
18. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.145-148
19. Άλμα πάνω↑ Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010, σελ.148-150
20. Άλμα πάνω↑ Βερβενιώτη, Τασούλα. «The Childrwn of the Greek Civil War.».

Πηγές

• Τασούλα Βερβενιώτη, «Οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» στο Ηλίας Νικολακόπουλος, Άλκης Ρήγος, Γρηγόρης Ψαλλίδας (επιμ.), Ο Εμφύλιος πόλεμος. Από τη Βάρκιζα στον Γράμμο. Φεβρουάριος 1945-Αύγουστος 1949, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2002, σελ. 125-142
• Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας-Ο εμφύλιος, εκδ. αφοί Τολίδη, Αθήνα 1981
• David Close-Θάνος Βερέμης, «Ο στρατιωτικός αγώνας, 1945-1949» στο Ντέιβιντ Κλόουζ (επιμ.), Ο ελληνικός εμφύλιος 1943-1950. Μελέτες για την πόλωση, εκδ.Φιλίστωρ, Αθήνα 1998, σελ. 129-166
• Βασίλειος Κόντης, «Η παλινόρθωση της μοναρχίας και η γενίκευση των συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΣΤ', Εκδοτική Αθηνών, (2000), σελ. 123-126
• Νίκος Μαρατζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010
• Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Οι δύο στρατοί, 1945-1949», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ. Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009, σελ. 277-325
• Αγγέλικα Ψαρά, «Πολιτικές διαδρομές των γυναικών στην εμπόλεμη Ελλάδα», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ. Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009, σελ. 177-225

Βιβλιογραφία

• Νίκος Κυρίτσης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, βασικοί σταθμοί του αγώνα, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
• Νίκος Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) 1946-1949, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010 ISBN 978-960-221-467-1
• Νίκος Μαραντζίδης, Κατερίνα Τσέκου, "«Ψάξε τον εχθρό με κόκκινο βιβλιάριο»: Η πολιτική καταλογισμού ευθυνών στο ΔΣΕ", Κλειώ-περιοδική έκδοση για τη νεώτερη ιστορία, τ/χ.3 (καλοκαίρι 2006), σελ. 215-246
• Τασούλα Βερβενιώτη, «Αντάρτισσες του ΕΛΑΣ και μαχήτριες του ΔΣΕ», Κλειώ-περιοδική έκδοση για τη νεώτερη ιστορία, τ/χ.3 (καλοκαίρι 2006), σελ. 163-187
• Βασίλης Κ. Δαλκαβούκης,«Παράλληλες θητείες: Η εικόνα του Εθνικού Στρατού και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας μέσα από τις μαρτυρίες ανώνυμων πρωταγωνιστών»,Κλειώ-περιοδική έκδοση για τη νεώτερη ιστορία, τ/χ.3 (καλοκαίρι 2006), σελ. 189-214

Περισσότερα ιστορικά αφιερώματα εδώ.

Περισσότερα θέματα για τον Εμφύλιο Πόλεμο εδώ.