Ο Μολιέρος (γαλλικά: Molière – Μολιέρ, κανονικό όνομα Jean-Baptiste Poquelin – Ζαν-Μπατίστ Ποκελέν, Παρίσι 15 Ιανουαρίου 1622 - Παρίσι 17 Φεβρουαρίου 1673) ήταν Γάλλος θεατρικός συγγραφέας, διευθυντής θεάτρου και ηθοποιός. Οι Γάλλοι τον θεωρούν ως τον καλύτερο κλασσικό ποιητή τους, ενώ για πολλούς είναι και ο καλύτερος Γάλλος λογοτέχνης. Μπόρεσε και έφερε την κωμωδία σε ίση θέση με την τραγωδία, και αυτό είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμά του. Ανήκε στο καλλιτεχνικό κίνημα του κλασικισμού.
Παιδική ηλικία και περιπλανήσεις
Ο Μολιέρος ήταν ο μεγαλύτερος γιος ενός έμπορου υφασμάτων στο Παρίσι, ο οποίος έγινε το 1631 βασιλικός διακοσμητής. Έτσι, ο πατέρας του Μολιέρου τον προόριζε να γίνει θαλαμηπόλος του βασιλιά. Φοίτησε σε ένα Ιησουητικό κολέγιο στο Παρίσι. Την πρώτη του επαφή με το θέατρο την έκανε μαζί με τον παππού του, ο οποίος αγαπούσε το θέατρο.
Στα 16 του χρόνια έφυγε να σπουδάσει νομική στην Ορλεάνη. Όταν επέστρεψε στο Παρίσι έγινε δικηγόρος. Το 1642 γνώρισε μία ηθοποιό, την Μαντλέν Μπεζάρ (Madeleine Bejart), η οποία ενίσχυσε την αγάπη του για το θέατρο. Ο πατέρας του όμως ήταν αντίθετος προς το θέατρο. Έτσι, το 1643 ο Μολιέρος αναγκάστηκε να παρατήσει το επάγγελμα του δικηγόρου και ίδρυσε μαζί με τους αδερφούς της ερωμένης του και μαζί με μερικούς άλλους κωμικούς έναν θεατρικό θίασο. Αυτός ο θίασος μετά από τις πρώτες αποτυχίες (είχε καταλήξει και σε χρεοκοπία για μια στιγμή) άρχισε να παρουσιάζει επιτυχίες στην Δυτική και στην Νότια Γαλλία. Ο Μολιέρος όμως άρχισε μόλις το 1665 να γράφει δικά του θεατρικά έργα.
Επιστροφή στο Παρίσι και πρώτες επιτυχίες
Το 1658 ο Μολιέρος επέστρεψε στο Παρίσι και άρχισε να έχει επαφές με τον αδερφό του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄. Προσκλήθηκε να παρουσιάσει μερικά έργα στην βασιλική αυλή. Την ίδια περίοδο άρχισε να γίνεται σιγά σιγά διάσημος. Το 1659 εμφανίστηκε το έργο του "Οι γελοίες κομψές κυρίες", το οποίο έκανε θραύση και κέρδισε αμέσως την εμπιστοσύνη του βασιλιά.
Η επόμενη πολύ μεγάλη επιτυχία ήταν το 1662 το θεατρικό έργο "Το σχολείο των γυναικών". Ο βασιλιάς, βλέποντας την μεγάλη επιτυχία του Μολιέρου, άρχισε να τον ενισχύει οικονομικά. Σε προσωπικό επίπεδο η ζωή του Μολιέρου ήταν πολύ καλή και απέκτησε μαζί με την μνηστή του και παιδί, το οποίο όμως πέθανε σε μικρή ηλικία.
Τα δύσκολα χρόνια 1664-1669
Τον Μάιο του 1664 ο Μολιέρος, που είχε γίνει διευθυντής του θεατρικού θίασου του βασιλιά, διοργάνωσε μια φαντασμαγορική γιορτή στους κήπους των Βερσαλλιών, όπου παρουσίασε 4 νέα θεατρικά κομμάτια: την Πριγκίπισσα της Ελίδας (La Princesse d'Élide), τον Γάμο με το στανιό, τους Εκνευριστικούς και τον Ταρτούφο (Le Tartuffe). Η τελευταία αυτή κωμωδία, ο Ταρτούφος, είχε ήδη αρχίσει να προκαλεί την έντονη κριτική και τις αντιδράσεις μερικών ευγενών της Αυλής πριν ακόμη γίνει η πρώτη επίσημη παρουσίαση.
Ο Μολιέρος γράφει τον Ταρτούφο το 1664, σε ηλικία 43 χρονών. Προτού τον τελειώσει, ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ τον επιστρατεύει για να συνεργαστεί με τον συνθέτη Ζαν Μπατίστ Λυλί και τον σκηνογράφο Βιγκαρίνι σε μια φαντασμαγορική φιέστα στις Βερσαλλίες. Ο ίδιος ο Μολιέρος υποδύεται το θεό Πάνα, σκαρφαλωμένος σ΄ ένα τεράστιο μαγικό βουνό. Τη στερνή μέρα της γιορτής παρουσιάζει, σαν επίλογο, τις τρεις πρώτες πράξεις από τον Ταρτούφο. Ο βασιλιάς τον έχει ωστόσο προειδοποιήσει: «Μην τα βάζεις με τους θρησκόληπτους. Θα σε φάνε». Η κωμωδία είχε ως βασικό πρωταγωνιστή έναν επιφανειακά πολύ θρησκομανή άνθρωπο, ο οποίος όμως στην πραγματικότητα ήταν ένας απατεώνας που επιδίωκε δύναμη.
Μετά την παρουσίαση ξέσπασε μεγάλη αγανάκτηση στην "παλαιά αυλή", στους ευγενείς δηλαδή που ήταν μεγάλη σε ηλικία και αναπολούσαν τις μέρες πριν το 1661, πριν αναλάβει την εξουσία ο Λουδοβίκος ΙΔ΄, τότε δηλαδή που είχαν πολιτική δύναμη. Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄, αν και κατηγορηματικός απέναντι στην στάση των ευγενών αυτών, κάτω από την μεγάλη πίεση τους αναγκάστηκε να απαγορεύσει επίσημα κάθε παρουσίαση του θεατρικού αυτού έργου.
Τα επόμενα χρόνια του Μολιέρου πέρασαν με τον διαρκή και επίμονο αγώνα του για τον Ταρτούφο. Παρολ' αυτά ο βασιλιάς συνέχισε να υποστηρίζει τον Μολιέρο και μάλιστα το καλοκαίρι του 1665 αύξησε το επίδομα του προς αυτόν από τις 1000 στις 6000 λίβρες, ενώ ο θεατρικός θίασος του οποίου ηγούνταν ο Μολιέρος μετονομάστηκε στον επίσημο θεατρικό θίασο του βασιλιά.
Αυτά τα δύο ευχάριστα γεγονότα συνέβησαν αμέσως μετά την γέννηση της κόρης του, η οποία έμελλε να είναι η μόνη που θα επιζούσε από τα παιδιά του Μολιέρου.
Το καλοκαίρι του 1667 ο Μολιέρος ανέλαβε μια επεξεργασμένη έκδοση του Ταρτούφου, την οποία μετονόμασε Ο Απατεώνας. Όμως, ο πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου του Παρισιού αντέδρασε άμεσα με μία απαγόρευση του κομματιού, ενώ ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού απείλησε τον Μολιέρο ακόμη και με αφορισμό. Ο βασιλιάς όμως επέτρεψε να γίνει η παρουσίαση του θεατρικού έργου ιδιωτικά από τον αδελφό του.
Μόλις στις 5 Φεβρουαρίου 1669, όταν η "παλιά Αυλή" είχε αποδυναμωθεί τελείως και ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ κρατούσε στα χέρια του γερά τα ηνία της γαλλικής κυβέρνησης, μπόρεσε ο Μολιέρος χωρίς κανένα πρόβλημα πλέον και χωρίς αντιδράσεις, κριτικές και αφορισμούς, να παρουσιάσει επίσημα την θεατρική κωμωδία Ταρτούφος ή ο απατεώνας(Tartuffe, ou l'Imposteur), με τεράστια επιτυχία.
Εν τω μεταξύ ασχολήθηκε πάλι με το θέμα της υποκρισίας: στα τέλη του 1664,μετά την πρώτη απαγόρευση του Ταρτούφου, συνέγραψε τον Δον Ζουάν, μία κωμωδία με θέμα έναν αριστοκράτη απατεώνα γυναικών, που στο τέλος καταλήγει στην κόλαση. Τον Ιούνιο του 1666 ο Μολιέρος εξέδωσε την κωμωδία Ο Μισάνθρωπος (Le Misanthrope), μία σάτιρα σχετικά με την υποκριτική ευγένεια και την ανέντιμη κολακεία στην βασιλική αυλή αλλά και στα σαλόνια του Παρισιού. Η ασυνήθιστα έντονα αυτοβιογραφικά αποτυπωμένη φιγούρα του Άλκεστου, του πρωταγωνιστή του Μισάνθρωπου, αντικατοπτρίζει την απέχθεια του Μολιέρου και την μη θέληση του να ενταχθεί στη ζωή της βασιλικής αυλής, όπου κυριαρχούσε το ψεύδος, η υποκρισία, οι ίντριγκες και η κολακεία.
Τα τελευταία χρόνια
Το 1668,μετά την δεύτερη απαγόρευση του Ταρτούφου,ο Μολιέρος για πρώτη φορά εξέφρασε ήπια κριτική στον προστάτη του και μαικήνα του θεάτρου βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄, στο έργο του Αμφιτρύωνας (Amphitryon).
Τα έργα του
(κατά χρονολογική σειρά) | ||
| Έργο | Είδος | Δημιουργία |
|---|---|---|
| Ο ιπτάμενος γιατρός (Le Médecin volant) | Φάρσα σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 1645 |
| Η ζήλια του μουντζούρη (La Jalousie du barbouillé) | Φάρσα σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 1650 |
| Ο ασυλλόγιστος (L'Étourdi ou les Contretemps) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 1655 |
| Τα ερωτικά πείσματα (Le Dépit amoureux) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 16 Δεκεμβρίου 1656 |
| Ο ερωτευμένος γιατρός (Le Docteur amoureux) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 24 Οκτωβρίου 1658 |
| Οι γελοίες κομψευόμενες (Les Précieuses ridicules) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 18 Νοεμβρίου 1659 |
| Σγαναρέλος ή ο κατά φαντασία κερατάς (Sganarelle ou le Cocu imaginaire) | Κωμωδία σε μία πράξη (έμμετρος λόγος) | 28 Μαΐου 1660 |
| [[]] (Dom Garcie de Navarre ou le Prince jaloux) | Ηρωική κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 4 Φεβρουαρίου 1661 |
| Το σχολείο των συζύγων (L'École des maris) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (έμμετρος λόγος) | 24 Ιονίου 1661 |
| Οι εκνευριστικοί (Les Fâcheux) | Κωμωδία-μπαλέτο σε τρεις πράξεις (έμμετρος λόγος) | 17 Αυγούστου 1661 |
| Το σχολείο των γυναικών (L'École des femmes) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 26 Δεκέμβρη 1662 |
| [[]] (La Jalousie du Gros-René) | 15 Απριλίου 1663 | |
| Η κριτική του σχολείου των γυναικών (La Critique de l'école des femmes) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 1ᵉʳ Ιουνίου 1663 |
| Ο αυτοσχεδιασμός των Βερσαλλιών (L'Impromptu de Versailles) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 14 Οκτωβρίου 1663 |
| Ο γάμος με το στανιό (Le Mariage forcé) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 29 Ιανουαρίου 1664 |
| [[]] (Gros-René, petit enfant) | 27 Απριλίου 1664 | |
| Η πριγκίπισσα της Ελίδας (La Princesse d'Élide) | 8 Μαΐου 1664 | |
| Ταρτούφος ή ο απατεώνας (Tartuffe ou l'Imposteur) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 12 Μαΐου 1664 |
| Δον Ζουάν ή Το πέτρινο φαγοπότι (Dom Juan ou le Festin de pierre) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 15 Φεβρουαρίου 1665 |
| Ο έρωτας γιατρός (L'Amour médecin) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (πεζός λόγος) | 15 Σεπτεμβρίου 1665 |
| Ο µισάνθρωπος (Le Misanthrope ou l'Atrabilaire amoureux) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 4 Ιουνίου 1666 |
| Ο γιατρός με το στανιό (Le Médecin malgré lui) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (πεζός λόγος) | 6 Αυγούστου 1666 |
| Μελικέρτη (Mélicerte) | Ηρωική κωμωδία σε δύο πράξεις (έμμετρος λόγος) | 2 Δεκεμβρίου 1666 |
| [[]] (Pastorale comique) | 5 Ιανουαρίου 1667 | |
| Ο Σικελός ή Ο έρωτας ζωγράφος (Le Sicilien ou l'Amour peintre) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 14 Φεβρουαρίου 1667 |
| Αμφιτρύωνας (Amphitryon) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (έμμετρος λόγος) | 13 Ιανουαρίου 1668 |
| Ζωρζ Νταντέν ή Ο αμήχανος σύζυγος (George Dandin ou le Mari confondu) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (πεζός λόγος) | 18 Ιουλίου 1668 |
| Ο Φιλάργυρος (L'Avare ou l'École du mensonge) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (πεζός λόγος) | 9 Σεπτεμβρίου 1668 |
| O κύριος ντε Πουρσονιάκ (Monsieur de Pourceaugnac) | Κωμωδία-μπαλέτο σε τρεις πράξεις (πεζός λόγος) | 6 Οκτωβρίου 1669 |
| Οι υπέροχοι εραστές (Les Amants magnifiques) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (πεζός λόγος) | 4 Φεβρουαρίου 1670 |
| Ο Αρχοντοχωριάτης (Le Bourgeois gentilhomme) | Κωμωδία-μπαλέτο σε πέντε πράξεις (πεζός λόγος) | 14 Οκτωβρίου 1670 |
| Ψυχή (Psyché) | Τραγωδία-μπαλέτο σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 17 Ιανουαρίου 1671 |
| Οι κατεργαριές του Σκαπίνου (Les Fourberies de Scapin) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (πεζός λόγος) | 24 Μαΐου 1671 |
| [[]] (La Comtesse d'Escarbagnas) | Κωμωδία σε μία πράξη (πεζός λόγος) | 2 Δεκεμβρίου 1671 |
| Οι Ψευδοδιανοούμενες (Les Femmes savantes) | Κωμωδία σε πέντε πράξεις (έμμετρος λόγος) | 11 Μαρτίου 1672 |
| Ο κατά φαντασίαν ασθενής (Le Malade imaginaire) | Κωμωδία σε τρεις πράξεις (πεζός λόγος) | 10 Φεβρουαρίου 1673 |
Ο θάνατος
Μια από τις πιο γνωστές στιγμές της ζωής του Μολιέρου είναι και η τελευταία του η οποία έγινε θρύλος. Ο Μολιέρος δεν πέθανε, όπως πιστεύεται, πάνω στη σκηνή. Κατά τη διάρκεια στης παράστασης «Ο κατά φαντασίαν ασθενής» κατέρρευσε στην σκηνή βήχοντας και αιμορραγώντας και παρά τις πιέσεις του βασιλιά Λουδοβίκου XIV για ξεκούραση, εκείνος συνέχισε να παίζει μέχρι το τέλος του έργου. Ύστερα από αυτό κατέρρευσε ξανά έχοντας μεγαλύτερη αιμορραγία αυτή τη φορά και πέθανε λίγες ώρες αργότερα στο σπίτι του. Ενταφιάστηκε χωρίς χριστιανική κηδεία και όντας ηθοποιός απαγορευόταν εκ νόμου να ταφεί στο ιερό χώμα ενός νεκροταφείου. Η σύζυγός του ζήτησε από το βασιλιά Λουδοβίκο XIV να επιτρέψει μια απλή τελετή αργά τη νύχτα. Εκείνος δέχτηκε και ο Μολιέρος τοποθετήθηκε στο μέρος του νεκροταφείου που προοριζόταν για τα αβάπτιστα βρέφη. Σε εκείνη την μυστική κηδεία παραβρέθηκαν πάνω από 800 άτομα. Το 1792 τα οστά του μεταφέρθηκαν στο μουσείο μνημείων της Γαλλίας και το 1817 μεταφέρθηκαν στο νεκροταφείο Le Père Lachaise. Λέγεται πως τη νύχτα που πέθανε, ο Μολιέρος φορούσε πράσινα ρούχα και έκτοτε υπάρχει η προκατάληψη πως το πράσινο χρώμα φέρνει κακοτυχία στους ηθοποιούς.
Ιστορικές φράσεις
Η φυσική νοημοσύνη δεν μπορεί να νικήσει την φυσική ηλιθιότητα.
Έργα του Μολιέρου μεταφρασμένα στα ελληνικά
- Ο ασυλλόγιστος ― Στ. Φωτιάδης (Θέατρο 1965)
- Σχολείο γυναικών ― Κώστας Βάρναλης ("Κέδρος")
- Ο Ταρτούφος ― Ι. Κοκκινάκης, 1815 - Ι. Σκυλίτσης, 1851 - Θρασύβ. Σταύρου - Γ. Σημηριώτης - Α. Αλεξάκης ("Δωδώνη")
- Δον Ζουάν ― Παντελής Πρεβελάκης (Θέατρο 1966)
- Ο μισάνθρωπος ― Ι. Σκυλίτσης - Κώστας Βάρναλης ("Κέδρος")
- Γιατρός με το στανιό ― Γιάννης Μαγκλής ("Δωρικός")
- Ο φιλάργυρος ― μετάφραση/διασκευή Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων ως Ο Εξηνταβελώνης, 1816 ("Ερμής", 1987) - Ι. Σκυλίτσης - Λέων Κουκούλας - Γ. Σημηριώτης
- Ο αρχοντοχωριάτης ― Γ. Ν. Πολίτης ("Δωδώνη")
- Ο κατά φαντασίαν ασθενής ― Ιωάννης Πολέμης - Ν. Χαρτουλάρης ("Δωδώνη")
Περισσότερες βιογραφίες εδώ.