Η σωστά ορθογραφημένη και ευανάγνωστη γραφή αποτελεί πρόκληση για κάθε παιδί. Ωστόσο, τα παιδιά με ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα) φαίνεται ότι κατακτούν την ορθή γραφή αρκετά πιο δύσκολα από τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας τους.
Τα γραπτά τους είναι δυσανάγνωστα, χωρίς κενά ανάμεσα στις λέξεις, με πολλά ορθογραφικά λάθη κι άλλα συναφή χαρακτηριστικά. Οι έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι παρουσίας αυτής της δυσκολίας, μεταξύ των οποίων αναφέρονται η δυσγραφία, η αδυναμία οργάνωσης των πληροφοριών καθώς και η δυσκολία στην επεξεργασία τους.
Επεξεργασία Πληροφοριών
Όταν ένα παιδί με ΔΕΠΥ κατακλύζεται από πληροφορίες που ξεπερνούν την ικανότητά του να τις επεξεργαστεί, δύσκολα μπορεί να τις βάλει σε μια λογική σειρά και να τις επαναδιατυπώσει σε μια κόλλα χαρτί. Πολλές φορές προσηλώνονται στην προσπάθειά τους να γράψουν ένα ευανάγνωστο γραπτό που παραλείπουν λέξεις ή και ολόκληρες προτάσεις, με αποτέλεσμα να μη βγάζουν νόημα τα γραπτά τους.
Γραφή και Ορθογραφία
Πρόκειται για δύο τομείς που τα πιο πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ εκδηλώνουν τις περισσότερες δυσκολίες. Η γραφή είναι ένας συνδυασμός κινήσεων μελών του σώματος και ταυτόχρονη επεξεργασία της γλώσσας. Για ένα παιδί που δυσκολεύεται να παραμείνει συγκεντρωμένο κατά τη διάρκεια του μαθήματος, ένας τέτοιος συντονισμός τού είναι εξαιρετικά δύσκολος. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ επίσης παρουσιάζουν πολλά ορθογραφικά λάθη, παραλείπουν γράμματα ή/και τα αντιστρέφουν. Κατακτούν την ορθογραφημένη γραφή σχετικά πιο δύσκολα σε σχέση με τα παιδιά χωρίς ΔΕΠΥ ή κάποιας μορφής μαθησιακής δυσκολίας.
Δυσγραφία
Η δυσγραφία είναι μια μαθησιακή δυσκολία που εκδηλώνεται ως δυσκολία του μαθητή να παράγει αναγνώσιμη γραφή με το χέρι. Μεγάλο ποσοστό παιδιών με ΔΕΠΥ εκδηλώνουν τη συγκεκριμένη μαθησιακή δυσκολία, μιας και δυσκολεύονται και στη φωνολογική επίγνωση των φωνημάτων, με αποτέλεσμα πολύ συχνά να συγχέουν γράμματα όπως τα χ-γ. Δεν θα πρέπει να συγχέεται με την κακογραφία, η οποία δεν αποτελεί μαθησιακή δυσκολία.
Δυσκολίες στην κίνηση και τον προσανατολισμό
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται στη σύνθετη γραφή αλλά και στην αντιγραφή. Δεν αφήνουν κενά ανάμεσα στις λέξεις ή αφήνουν πολύ μεγάλα, τα γράμματά τους είναι δυσανάγνωστα και δεν τηρούν τους κανόνες γραφής σε μία σελίδα, όπως παραδείγματος χάρη ξεκινούν από το μέσο της σελίδας να γράφουν, παραλείπουν γραμμές ή γράφουν έξω από τα περιθώρια της σελίδας. Έρευνα του περιοδικού Journal of Child Neurology αναφέρει πως οι συγκεκριμένες δυσκολίες των παιδιών με ΔΕΠΥ οφείλονται σε δυσκολίες στην κίνηση κατά τη γραφή, στον προσανατολισμό και στον συντονισμό. Αναφέρει επίσης πως το 50% των απιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει τις εν λόγω δυσκολίες.
Παρέμβαση
Οι δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΔΕΠΥ κατά τη γραφή μπορούν να διορθωθούν ως ένα βαθμό με την κατάλληλη παρέμβαση και υποστήριξη. Κλειδί στην επιτυχία της παρέμβασης είναι η σωστή υποστήριξη των παιδιών αυτών τόσο από το σχολικό πλαίσιο όσο κι από τους γονείς. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τεχνικές αντιμετώπισης των συγκεκριμένων δυσκολιών σε παιδιά με ή χωρίς ΔΕΠΥ:
Τεχνικές για αναγνώσιμη γραφή
•Επιτρέπουμε στο μαθητή να χρησιμοποιεί όποιο στυλ/μορφή γραψίματος του είναι πιο οικείο (ίσια ή καλλιγραφικά γράμματα).
•Δίνουμε περισσότερο χρόνο στο μαθητή για να ολοκληρώσει τη γραπτή του εργασία.
•Δεν τιμωρούμε το μαθητή για την μη αναγνώσιμη γραφή του. Αντιθέτως σε κάθε προσπάθεια του για αναγνώσιμη γραφή τον επιβραβεύουμε και τον ενθαρρύνουμε.
•Δίνουμε στο παιδί να κάνει προγραφικές ασκήσεις, όπως να ενώνει διακεκομμένες γραμμές ίσιες και καμπύλες ή να βρει με το μολύβι του την έξοδο από ένα λαβύρινθο.
•Μειώστε τις γραπτές εργασίες που δίνετε στο μαθητή και κυρίως το μέγεθος της αντιγραφής για το σπίτι.
•Επιτρέπουμε στο μαθητή να γράφει με το μολύβι ή το στυλό που του ταιριάζει και τον διευκολύνει στο γράψιμο.
•Του δίνουμε τις εργασίες του να τις διορθώσει ο ίδιος. Στην αρχή ίσως να δυσκολεύεται και να χρειάζεται τη βοήθειά μας.
•Δίνουμε στο παιδί να διορθώσει γραπτό με λάθη που έχει δακτυλογραφήσει ο εκπαιδευτικός.
•Ζητάμε από το παιδί να βρει τις διαφορές ανάμεσα σε δύο εικόνες, κρατώντας το κεφάλι του σταθερό.
•Βάλτε το παιδί να γράψει σε διαφορετικής υφής επιφάνειες με το δάχτυλο, όπως είναι ο αφρός ξυρίσματος ή άμμος πάνω στο θρανίο.
•Δίνουμε στο παιδί να ξεπατικώσει γράμματα, λέξεις και στη συνέχεια προτάσεις από καρτέλες πάνω σε ρυζόχαρτο.
•Αν χρειάζεται δίνουμε στο παιδί να γράψει με τριποδική λαβή.
•Δίνουμε στο παιδί να γράψει σε χαρτί με έντονες γραμμές και περιθώρια.
•Δίνουμε στο παιδί να κάνει ασκήσεις λεπτής κινητικότητας, όπως να περνά χάντρες διαφορετικού μεγέθους από ένα κορδόνι, να παίζει με πηλό και πλαστελίνες, να φτιάχνει μπαλάκι από χαρτί κουζίνας με το ένα του χέρι(αυτό που γράφει), τοποθέτηση κερμάτων σε κουμπαρά με το ένα χέρι, κ.τ.λ.
•Χρησιμοποιούμε κατά τη γραφή τεχνολογικά μέσα, όπως ηλεκτρονικό υπολογιστή ή tablet, που κρατούν το ενδιαφέρον του παιδιού αμείωτο. Υπάρχουν αρκετές εφαρμογές για φωνολογική επίγνωση, προγραφικές ασκήσεις κ.ά.
•Θα πρέπει να θυμόμαστε πως η συνεχής και αδιάκοπη αντιγραφή κειμένων δεν βοηθά στη δυσγραφία ή σε όποια άλλη δυσκολία στη γραφή.
•Επιτρέπουμε στο μαθητή να χρησιμοποιεί όποιο στυλ/μορφή γραψίματος του είναι πιο οικείο (ίσια ή καλλιγραφικά γράμματα).
•Δίνουμε περισσότερο χρόνο στο μαθητή για να ολοκληρώσει τη γραπτή του εργασία.
•Δεν τιμωρούμε το μαθητή για την μη αναγνώσιμη γραφή του. Αντιθέτως σε κάθε προσπάθεια του για αναγνώσιμη γραφή τον επιβραβεύουμε και τον ενθαρρύνουμε.
•Δίνουμε στο παιδί να κάνει προγραφικές ασκήσεις, όπως να ενώνει διακεκομμένες γραμμές ίσιες και καμπύλες ή να βρει με το μολύβι του την έξοδο από ένα λαβύρινθο.
•Μειώστε τις γραπτές εργασίες που δίνετε στο μαθητή και κυρίως το μέγεθος της αντιγραφής για το σπίτι.
•Επιτρέπουμε στο μαθητή να γράφει με το μολύβι ή το στυλό που του ταιριάζει και τον διευκολύνει στο γράψιμο.
•Του δίνουμε τις εργασίες του να τις διορθώσει ο ίδιος. Στην αρχή ίσως να δυσκολεύεται και να χρειάζεται τη βοήθειά μας.
•Δίνουμε στο παιδί να διορθώσει γραπτό με λάθη που έχει δακτυλογραφήσει ο εκπαιδευτικός.
•Ζητάμε από το παιδί να βρει τις διαφορές ανάμεσα σε δύο εικόνες, κρατώντας το κεφάλι του σταθερό.
•Βάλτε το παιδί να γράψει σε διαφορετικής υφής επιφάνειες με το δάχτυλο, όπως είναι ο αφρός ξυρίσματος ή άμμος πάνω στο θρανίο.
•Δίνουμε στο παιδί να ξεπατικώσει γράμματα, λέξεις και στη συνέχεια προτάσεις από καρτέλες πάνω σε ρυζόχαρτο.
•Αν χρειάζεται δίνουμε στο παιδί να γράψει με τριποδική λαβή.
•Δίνουμε στο παιδί να γράψει σε χαρτί με έντονες γραμμές και περιθώρια.
•Δίνουμε στο παιδί να κάνει ασκήσεις λεπτής κινητικότητας, όπως να περνά χάντρες διαφορετικού μεγέθους από ένα κορδόνι, να παίζει με πηλό και πλαστελίνες, να φτιάχνει μπαλάκι από χαρτί κουζίνας με το ένα του χέρι(αυτό που γράφει), τοποθέτηση κερμάτων σε κουμπαρά με το ένα χέρι, κ.τ.λ.
•Χρησιμοποιούμε κατά τη γραφή τεχνολογικά μέσα, όπως ηλεκτρονικό υπολογιστή ή tablet, που κρατούν το ενδιαφέρον του παιδιού αμείωτο. Υπάρχουν αρκετές εφαρμογές για φωνολογική επίγνωση, προγραφικές ασκήσεις κ.ά.
•Θα πρέπει να θυμόμαστε πως η συνεχής και αδιάκοπη αντιγραφή κειμένων δεν βοηθά στη δυσγραφία ή σε όποια άλλη δυσκολία στη γραφή.
Τεχνικές για ορθογραφημένη γραφή
•Μέθοδος Gillingham
•Μέθοδος Gillingham
Είναι συνήθως μέθοδος προφορικής ορθογραφίας και δίνει έμφαση στην άσκηση και στην επανάληψη. Η στρατηγική έχει ως εξής, ξεκινά ο μαθητής από τις λέξεις όπου υπάρχει αντιστοιχία φωνημάτων-γραφημάτων. Αφού μάθει να γράφει σωστά τέτοιες λέξεις προχωρά στις πιο περίπλοκες λέξεις που ομαδοποιούνται ανάλογα με το μοτίβο που ακολουθούν. Γράφονται προτάσεις και ιστορίες με τις λέξεις που τις έχει μάθει.
•Πολυαισθητηριακή προσέγγιση Fernald
Η τεχνική αυτή εμπλέκει οπτική, ακουστική, κιναισθητική και απτική αίσθηση. Η προσέγγιση ακολουθεί τα βήματα :
1.Ο εκπαιδευτικός γράφει και λέει τη λέξη.
2.Ο μαθητής ιχνηλατεί την λέξη στον αέρα, ενώ την λέει. Γράφει τη λέξη σε χαρτί.
3.Ο μαθητής ξαναγράφει από μνήμης τη λέξη. Αν είναι σωστή μπαίνει στο κουτί των λέξεων. Αλλιώς επαναλαμβάνεται η διαδικασία από την αρχή.
1.Ο εκπαιδευτικός γράφει και λέει τη λέξη.
2.Ο μαθητής ιχνηλατεί την λέξη στον αέρα, ενώ την λέει. Γράφει τη λέξη σε χαρτί.
3.Ο μαθητής ξαναγράφει από μνήμης τη λέξη. Αν είναι σωστή μπαίνει στο κουτί των λέξεων. Αλλιώς επαναλαμβάνεται η διαδικασία από την αρχή.
•Μέθοδος Horn
Η μέθοδος αυτή επιτυγχάνει την πρόοδο του μαθητή μέσω της ανάκλησης, της προφοράς, της οπτικοποίησης και της διόρθωσης της ανάγνωσης. Αν ο μαθητής κάνει λάθος κατά τη διάρκεια της παραπάνω διαδικασίας, καλείται να την επαναλάβει μέχρι το λάθος να μην επαναληφθεί.
•Εικονογραφικές μέθοδοι
Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί τα «εικονογραφήματα». Ο εκπαιδευτικός έχει επιλέξει από πριν τις λέξεις που θα διδαχθούν, όπως και τις εικόνες που θα τις αντιπροσωπεύουν. Γίνεται μια συζήτηση με τους μαθητές γύρω από τη σημασία της λέξης και αποφασίζεται ποια περίπου θα είναι η εικόνα. Φυσικά αυτή η συζήτηση είναι κατευθυνόμενη, αφού ο εκπαιδευτικός έχει προεπιλέξει την εικόνα. Ωστόσο, θα πρέπει να υπάρχει μια σχετική ευελιξία στην περίπτωση που το πλήθος των μαθητών έχει συγκεκριμένη εικόνα για τη λέξη και είναι διαφορετική απ' αυτή του/της εκπαιδευτικού. Σκοπός αυτής της μεθόδου είναι να δημιουργηθεί ισχυρός μνημονικός σύνδεσμος μεταξύ της εικόνας και της φόρμας της λέξης.
•Φωνοοπτική μέθοδος
Η κεντρική ιδέα αυτής της μεθόδου είναι να παρουσιάσει στον μαθητή απομονωμένα φωνήματα με τη χρήση εικόνων. Ο εκπαιδευτικός προσπαθεί να συνδέσει ο μαθητής κάποιο δύσκολο φώνημα με την εικόνα κάποιου αντικειμένου του οποίου η ονομασία αρχίζει ή περιέχει το συγκεκριμένο φώνημα. Η σύνδεση αυτή δίνει την ευκαιρία στον μαθητή να θυμηθεί με τη βοήθεια της εικόνας και να γράψει το σωστό φώνημα όταν πρέπει.
•Μέθοδοι μίμησης
Οι μέθοδοι μίμησης συνήθως χρησιμοποιούνται για να μάθουν ορθογραφία οι μαθητές που δεν τα κατάφεραν με τις παραδοσιακές μεθόδους. Ο εκπαιδευτικός προφέρει και γράφει τη λέξη δειγματικά. Το παιδί κάνει το ίδιο αντιγράφοντας το μοντέλο του/της εκπαιδευτικού, μέχρι να μάθει τη λέξη. Τότε άλλες λέξεις διδάσκονται με τον ίδιο τρόπο. Η συγκεκριμένη μέθοδος είναι πιο ενδιαφέρουσα για τα παιδιά και πιο αποτελεσματική αν η όλη διαδικασία δε γίνει σε πίνακα ή τετράδιο, αλλά χρησιμοποιηθεί κάποιο tablet/ipad ή ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής.
•Διδασκαλία βασισμένη σε κανόνες
Η μέθοδος βασίζεται στη διδασκαλία κανόνων και γενικεύσεις. Διδάσκονται οι κανόνες που ισχύουν σε μεγάλο αριθμό λέξεων(π.χ. τα ρήματα που τελειώνουν σε –αίνω) και έχουν λίγες εξαιρέσεις(π.χ. τα ρήματα μένω, δένω, πλένω). Μπορεί ο ίδιος ο μαθητής να ανακαλύψει τον κανόνα μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Έπειτα εφαρμόζεται ο κανόνας σε άγνωστες λέξεις και γενικεύεται. Μετά διδάσκονται οι λέξεις που εξαιρούνται από τον κανόνα.
•Χρονική καθυστέρηση
Στηρίζεται στην τεχνική της χρονικής καθυστέρησης, που χρησιμοποιούν οι συμπεριφοριστές ιδιαίτερα στην τροποποίηση συμπεριφοράς. Αρχικά ο εκπαιδευτικός διορθώνει τον μαθητή αμέσως μόλις κάνει λάθος, χωρίς χρονική καθυστέρηση. Έπειτα από λίγο, αρχίζει να καθυστερεί χρονικά να διορθώσει το λάθος του μαθητή, έτσι ώστε να δώσει στον μαθητή την ευκαιρία να σκεφτεί περισσότερο και να αυτοδιορθωθεί. Στη συνέχεια, η καθυστέρηση γίνεται μεγαλύτερη και με το πέρασμα του χρόνου ακόμα μεγαλύτερη, μέχρι να βελτιώσει ο μαθητής την ορθογραφία του και να αποκτήσει τις απαιτούμενες δεξιότητες αυτοδιόρθωσης.
•Αυτοδιόρθωση
Η προσέγγιση της αυτοδιόρθωσης στηρίζεται στην προσπάθεια του μαθητή να διορθώσει ο ίδιος τις λέξεις ή το κείμενο που γράφει, χωρίς τη βοήθεια του εκπαιδευτικού ή κάποιου συμμαθητή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι απαραίτητο είναι ο μαθητής να έχει κατακτήσει τις απαιτούμενες στρατηγικές αυτοδιόρθωσης. Η αυτοδιόρθωση γίνεται αρχικά γράμμα-γράμμα και μετά γίνεται διόρθωση ολόκληρης της λέξης.
•Λίστες λέξεων
Κάθε Δευτέρα δίνονται στους μαθητές από τον εκπαιδευτικό λίστες άγνωστων λέξεων, τις οποίες μαθαίνουν στη διάρκεια της εβδομάδας. Ο έλεγχος γίνεται με δοκιμασίες, συνήθως την τελευταία μέρα, την Παρασκευή. Ο τρόπος που ελέγχει αν τα παιδιά κατέκτησαν ή όχι την ορθογραφημένη γραφή των συγκεκριμένων λέξεων γίνεται από τα ίδια τα παιδιά και έχει ομαδικό χαρακτήρα. Όταν το παιδί μαθαίνει κάποιες λέξεις, αυτές φεύγουν από τη λίστα και στη θέση τους μπαίνουν άλλες νέες άγνωστες λέξεις.
•Χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή/tablet/ipad
Όπως έχω αναφέρει και πιο πάνω, τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και οικία στα παιδιά. Η χρήση τους, λοιπόν, βοηθάει και στην εκμάθηση της ορθογραφημένης γραφής. Υπάρχουν αρκετά προγράμματα, όπως είναι «οι περιπέτειες του Ξεφτέρη», τα οποία μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τα παιδιά στην εκμάθηση της ορθογραφίας και όχι μόνο.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι πιο πάνω τεχνικές μπορεί να χρησιμοποιούνται συνδυαστικά. Ωστόσο, δεν πρέπει να γίνεται συνεχής αλλαγή των τεχνικών γιατί μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση στο μαθητή και να μην έχουν τα αποτελέσματα που περιμένουμε. Καλό θα είναι να χρησιμοποιούμε κάποιες τεχνικές για κάποιο χρονικό διάστημα, ώστε να δώσουμε την ευκαιρία στο μαθητή να εξοικειωθεί με αυτές και να δούμε αν ταιριάζουν τελικά στο μαθησιακό του προφίλ. Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την ενίσχυση και την επιβράβευση.
Φώτης Παπαναστασίου
Ειδικός Παιδαγωγός
Ειδικός Παιδαγωγός
Περισσότερα θέματα για μαθησιακές δυσκολίες εδώ.